Íslenska þjóðfélagið - 23.12.2021, Qupperneq 94

„Þú veist ekki hvaða húsnæði þú ferð í næst“
94 ..
blóðug, og [á mínum launum] nær maður ekki að leggja mikið fyrir.“
Þá voru dæmi um fólk sem upplifði að það ætti hvorki möguleika á láni né annarri aðstoð. Janina,
37 ára pólsk kona sem hefur verið búsett á Íslandi í yfir áratug, benti á þá klemmu sem hún væri
í: „Við erum tvær manneskjur með tvö börn, svo ég get sagt að ég er of efnuð til að fá aðstoð frá
stjórnvöldum en of fátæk til að taka lán, og það er ekki mögulegt vegna þess hversu há leigan er fyrir
íbúðinni til að leggja til hliðar í sparnað. Þannig að ég er föst í leiguíbúð.“
Meðal þeirra Íslendinga sem tóku þátt í rannsókninni voru einstaklingar sem höfðu átt fasteign
áður en höfðu annað hvort misst hana eða tekið ákvörðun um að selja í kjölfar efnahagshrunsins
árið 2008. Hjá flestum þeim sem komnir voru yfir 35 ára aldur var þetta því almennt ekki val né að­
stæður sem fólk kaus, heldur taldi það sig ekki hafa um annað að velja. Könnun frá árinu 2018 sýnir
að 64% aðspurðra voru leigjendur af nauðsyn og var sú prósenta í hærri kantinum miðað við fyrri
kannanir. Einungis 8% leigjenda vildu vera á leigumarkaði, sem var lægsta hlutfallið af þeim fjórum
könnunum sem Íbúðalánasjóður hafði framkvæmt. Þá voru 27% leigjendur tímabundið. Þetta hlut­
fall hefur haldist nokkuð stöðugt (Íbúðalánasjóður 2018b, 8).
Þegar viðmælendur voru spurðir hvort þeir kysu að eiga húsnæði frekar en leigja, ef öryggið
væri hið sama, sögðust flestir viðmælenda frekar vilja eiga. Þó vildi um þriðjungur frekar vera á
leigumarkaði á þessum tíma í lífi sínu. Þessir einstaklingar áttu það sameiginlegt að vera barnlausir
og voru margir í yngri kanti viðmælenda, flestir af erlendum uppruna. Þeir töldu að það byði upp
á ákveðinn sveigjanleika og frelsi, þó öryggið væri ekki hið sama. Hér þarf að taka tillit til ólíkra
aðstæðna fólks, en einnig hvernig ólík viðhorf til leigumarkaðar geta mótast í upprunalandi í takt
við ábendingu Preece o.fl. (2020) um að hugmyndir um æskilegt húsnæðisfyrirkomulag mótist af
samfélagslegum þáttum. Flestir erlendu viðmælendurnir komu til Íslands í atvinnuleit og við komu
höfðu fæstir þeirra áform um að setjast hér að til frambúðar. Óvissa um framtíðarbúsetu hérlendis
sem áhrifaþáttur í vali tengdu húsnæði er í takt við niðurstöður annarra rannsókna (Wojtynska 2012).
Meðal þeirra sem höfðu flust til Íslands vegna vinnu voru nokkrir sem áttu fasteign í heimalandi
sínu, sem gera má ráð fyrir að hafi aukið öryggi þeirra eitthvað á Íslandi, alla vega hvað varðar tekju­
möguleika. Kona frá Serbíu leigði út íbúðina sína, en tveir pólskir karlmenn sögðust eiga íbúðir sem
væru eða hefðu ekki verið lengi í notkun. Annar þeirra sagðist leigja íbúð sína til vinar, en á lágu
verði.
Í leit að húsnæði – tengslanet
Samkvæmt könnun Íbúðalánasjóðs árið 2018 fannst 45% leigjenda erfitt að verða sér úti um hús­
næði, sem var þó heldur lægra hlutfall en árið 2015 þegar 55% þeirra töldu það erfitt. Flestir, eða
tæplega fjórðungur, fundu húsnæði í gegnum vini og kunningja og um 14% í gegnum ættingja
(Íbúða lánasjóður 2018b, 5), eða samtals tæplega 40% í gegnum persónuleg sambönd, sem sýnir
hversu mikilvægt tengslanet er leigjendum. Flestir viðmælenda okkar töldu það erfitt að finna hús­
næði. Eins og Adam, pólskur maður í Reykjavík, orðaði það: „Það er brjálæðislega erfitt hér á Ís­
landi.“ Þá skipti einnig máli að bregðast hratt við. Arndís, íslensk kona búsett í Garðabæ, sagði:
„Það var svolítið erfitt sko. [...] maður þurfti bara að vera fljótur að, að sem sagt ná. Af því að það
var bara tugir um hverja íbúð.“ Fleiri viðmælendur tóku í sama streng og var eftirspurnin klárlega
meiri en framboðið. Ein kona bjó í fimm mánuði hjá vinkonu sinni vegna þess hversu langan tíma
það tók að finna íbúð.
Samkeppni um íbúðir er misjöfn og ekki hafa allir sömu möguleika á að verða fyrir valinu sem
leigjendur. Erlendar rannsóknir erlendis sýna að fólk í húsnæðisleit upplifir margvíslega fordóma
(Ahmed o.fl. 2010; Andersson o.fl. 2012; Baldini og Federici 2011) og hér á Íslandi hefur að sama
skapi verið sýnt fram á fordóma gagnvart fólki af erlendum uppruna sem blandast kynþáttafordóm­
um (Kristín Loftsdóttir 2011). Rannsókn Guðbjargar Ottósdóttur (2019) fyrir Rauða kross Íslands
sýndi að konur af erlendum uppruna voru sérlega berskjaldaðar fyrir mismunun á leigumarkaði.