Íslenska þjóðfélagið - 23.12.2021, Qupperneq 100

„Þú veist ekki hvaða húsnæði þú ferð í næst“
100 ..
Niðurstöður Hrafnhildar Sifjar Hrafnsdóttur (2018, 65–71) varðandi stefnumótun húsnæðismála
eru að leggja ætti áherslu á þá þjóðfélagshópa sem eru í hvað viðkvæmastri stöðu á húsnæðismark­
aði, bæði fjárhagslega og félagslega (bls. 65–71). Innflytjendur tilheyra margir hverjir hópi þeirra
sem hafa viðkvæma stöðu og staða þeirra sem innflytjendur getur spilað saman við lágar tekjur og
veikt tengslanet (Paret og Gleeson 2016, 281). Taka má undir áherslu Hrafnhildar að stjórnvöld þurfi
að stuðla að stöðugum fasteignamarkaði. Í því ljósi er mikilvægt að minna á að fasteignaverð hefur
hækkað langt umfram laun síðastliðinn áratug (Már Wolfang Mixa og Kristín Loftsdóttir, 2021).
Lítið hefur verið gert á Íslandi til að sporna við þessari þróun. Í ljósi þess hversu stóran hóp innflytj­
endur mynda á leigumarkaði ætti stöðugleiki á fasteignamarkaði einnig að vera í forgrunni við að
minnka óöryggi og auka vellíðan ört stækkandi hóps Íslendinga sem fæðst hafa erlendis og erlends
fólks sem hér býr og vinnur.
Auk þeirra áskorana sem fólk glímir almennt við á leigumarkaði þurfa margir af erlendum upp­
runa að kljást við fordóma og kerfisbundna útilokun. Margir sem koma til að vinna í lengri eða
skemmri tíma búa í ófullnægjandi og hættulegu húsnæði, þar sem reglugerðir eru ítrekað hunsaðar
(Berghildur Erla Bernharðsdóttir 2021). Harmleikurinn á Bræðraborgarstíg, þar sem þrír ungir ein­
staklingar af erlendum uppruna létust, er skýrt dæmi um tvísýnleika þessa hóps, en húsinu hafði
verið breytt til þess að koma sem flestum leigjendum fyrir þvert á allar reglugerðir (Sunna Ósk
Logadóttir 2020). Hér má minna á umræðu Standing (2014) um viðkvæma stöðu þeirra sem hann
kallar „harkarastétt“.
Niðurstöður
Þrátt fyrir að aðstæður fólks séu vissulega fjölbreyttar má líta á húsnæði sem grunnþörf. Í því sam­
hengi eru kenningar um tvísýnleika gagnlegar til að greina leigumarkaðinn og hvaða þættir í stefnu­
mörkun á slíkum markaði auka tvísýnleika einstaklinga í víðu samhengi. Einnig dregur hugtakið
tvísýnleiki athygli að mikilvægi þess að skoða upplifun einstaklinga í víðara samhengi þar sem
formgerðir samfélagsins og sögulegar aðstæður gera stöðu sumra einstaklinga viðkvæmari en ann­
arra (Deshingkar 2019).
Leigjendur í umhverfi þar sem séreignastefna er ríkjandi eru líklegri til að upplifa eigið húsnæði
sem eftirsóknarvert (Preece o.fl. 2020). Fyrir flesta litast sú sýn af óörygginu sem fylgir því að vera
á leigumarkaði, sem hafði fyrir viðmælendur okkar mest að gera með lítið framboð leiguhúsnæðis.
Margir neyðast því til að sætta sig við hátt verð og sumir sætta sig einnig við slæmt ástand hús­
næðisins og hika við að krefja leigusala um úrbætur. Þó lagaramminn tryggi leigjendum grund­
vallarréttindi sýna viðtöl okkar að ekki eru allir meðvitaðir um réttindi sín og upplifa að valdið sé hjá
leigusalanum, meðal annars vegna þess að þeir eru oft með ótrygga leigusamninga (leigjendur hjá
stórum fasteignafélögum virðast búa við minna óöryggi hvað hækkun leigu varðar) . Undirliggjandi
þáttur í þeim erfiðleikum sem tengjast leigumarkaði er of lítið framboð húsnæðis fyrir fólk með ólíka
greiðslugetu. Viðtöl okkar varpa í stuttu máli ljósi á helstu ástæður þess að viðmælendur eru á leigu­
markaði og þær áskoranir sem þeir standa frammi fyrir.
Að lokum má undirstrika tvo þætti hvað varðar lærdóm af umræðunni: Húsnæði er grunnþörf
í öllum samfélögum og sem slíkt er mikilvægt að skoða fyrirkomulag húsnæðis út frá sjónarhorni
tvísýnleika, þ.e. hvort og þá hvernig fyrirkomulag húsnæðismála eykur eða minnkar öryggi ein­
staklinga. Í öðru lagi er það ekki sjálfgefið að allir vilji eiga húsnæði heldur er ósk eftir séreign sam­
félagslega mótuð (Preece o.fl. 2020). Þó skiptir lykilmáli að þeir sem leigja upplifi ekki að það að
vera leigjandi feli sjálfkrafa í sér aukinn tvísýnleika.
Aftanmálsgrein
1 Kostnaði húseigenda var lýst með þessari jöfnu: Húsnæðiskostnaður=Húsnæðisverð*(vextir af sambærilegri eign+við-
hald+afskriftir+fasteignagjöld og tryggingar)+lækkun húsnæðisverðs. Hér er litið til vaxtakostnaðar fyrir manneskju sem
þyrfti að greiða vaxtakostnað af húsnæðisláni og er miðað við 2,0% verðtryggða breytilega vexti. Auk þess er bætt við árlegum
kostnaði af eign sem höfundar áætluðu að væri í sömu röð og í jöfnunni, 1,5%, 0,5%, 0,5% og 0,1%, eða samtals 4,6%.