Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2022, Side 38

38 Tímarit hjúkrunarfræðinga | 2. tbl. 98. árg. 2022
o.fl., 2013; Gonzalez Saenz de Tejada o.fl., 2014; Miao og Lin,
2018). Aðgerðin felur í sér meðhöndlun á helstu einkennum
slitgtigtar sem eru erfiðleikar við hreyfingu og verkir en
þau einkenni eru veigamikil í mælingum á heilsutengdum
lífsgæðum. Aðrir þættir sem geta haft neikvæð áhrif á lífsgæði
hjá sjúklingum eftir liðskipataðgerð er hærri aldur, hærri
líkamsþyngdarstuðull, fjöldi undirliggjandi sjúkdóma og
fylgikvillar eftir aðgerð (Neuprez o.fl., 2020).
Ýmis önnur einkenni geta verið til staðar hjá liðagigtar-
sjúklingum en þau sem að ofan greinir, sem jafnvel þróast
út frá eða tengjast megineinkennunum og þar má nefna
svefnleysi, lystarleysi, þreytu og meltingartruflanir (Pickering
o.fl., 2016; Sveinsdóttir o.fl., 2020). Öll þessi einkenni skerða
hæfni fólks til starfa og geta valdið atvinnumissi, örorku
eða ótímabærri töku lífeyris (Tilbury, 2014; Larsen o.fl.,
2010). Þessir þættir skerða jafnframt lífsgæði en eitt af
meginmarkmiðum liðskiptaaðgerðar er að koma sjúklingnum
aftur til vinnu sem er mikilvægur mælikvarði á lífsgæði
einstaklingsins eftir aðgerðina og iðulega notað til að meta
árangur hennar (Tilbury o.fl., 2014).
Flýtibatameðferð hjá sjúklingum sem fara í liðskiptaaðgerð
hófst á Landspítala og Sjúkrahúsinu á Akureyri (SAk) árið
2016. Markmið flýtibatameðferðar er að fækka fylgikvillum,
fækka legudögum, minnka kostnað og flýta bata (Deng o.fl.,
2018). Meðferðin felur í sér aukinn undirbúning og fræðslu
fyrir aðgerð, meira eftirlit eftir aðgerð en áður tíðkaðist,
auk ákveðnar breytinga í meðferð sem ekki verða raktar
hér (Didden o.fl., 2019; Zhu o.fl., 2017). Rannsóknir sýna að
dánartíðni hefur lækkað og dregið hefur úr fjölda fylgikvilla
samfara notkun flýtibatameðferðar við liðskiptaaðgerðir á
neðri útlimum ásamt því að legudögum fækkar úr fáeinum
vikum í einn eða örfáa sólarhringa (Deng o.fl., 2018; Zhu o.fl.,
2017).
Vöntun er á rannsóknum á heilsutengdum lífsgæðum
liðskiptasjúklinga og hvaða þættir það eru sem spá fyrir
um lífsgæði eftir mjaðmaskiptaaðgerð. Tvær íslenskar
rannsóknir fundust þar sem lífsgæði liðskiptasjúklinga (hné
eða mjöðm) voru rannsökuð. Önnur rannsóknin (Árún K.
Sigurðardóttir o.fl., 2013), notaðist við mælitækið EQ-5D á
þrem tímapunktum, fyrir aðgerð, við útskrift og sex til sjö
mánuðum síðar. Niðurstöður sýndu að lífsgæðin jukust
frá fyrstu til síðustu mælingar. Í hinni rannsókninni (Herdís
Sveinsdóttir o.fl., 2020) voru lífsgæði sjúklinga mæld eftir
liðskipti á hné með SF-36v2 á sjúkrahúsi eftir aðgerð, sex
vikum og sex mánuðum síðar og jukust lífsgæðin marktækt frá
fyrstu mælingu til þeirrar síðustu.
Þessi rannsókn hófst í upphafi árs 2016 á sama tíma
og flýtibatameðferð var innleidd hér á landi. Tilgangur
rannsóknarinnar er að lýsa lífsgæðum sjúklinga eftir
liðskiptaaðgerð á mjöðm á þremur tímapunktum: á
sjúkrahúsinu daginn eftir aðgerð (T1), sex vikum (T2) og sex
mánuðum (T3) eftir útskrift, með það að markmiði að greina
hvaða einkenni og bakgrunnsþættir hafa forspárgildi við
lífsgæði sjúklinganna sex vikum og sex mánuðum eftir aðgerð.
Rannsóknin er hluti af stærri rannsókn sem skoðaði m.a.
lífsgæði allra sjúklinga sem fóru í valdar skurðaðgerðir á þessu
tímabili.
Rannsóknarsnið/þátttakendur/úrtak
Þýði þessarar framsýnu, lýsandi ferilrannsóknar voru allir
sjúklingar sem fóru í valkvæða liðskiptaaðgerð á mjöðm
á Landspítala og SAk frá 15. janúar til 15. júlí 2016. Notað
var samfellt úrtak sem felur í sér að öllum sjúklingum, sem
tilheyra þýðinu og uppfylla skilyrði rannsóknarinnar, var boðin
þátttaka í rannsókninni. Þátttökuskilyrðin voru að sjúklingar
væru 18 ára eða eldri, töluðu og skrifuðu íslensku, gistu yfir
nótt á sjúkrahúsinu, útskrifuðust heim, væru heima sex vikum
og sex mánuðum eftir aðgerð og að hjúkrunarfræðingur, byggt
á eigin klínísku mati, teldi þá hæfa til þátttöku í rannsókninni
út frá líkamlegu og andlegu ástandi.
Mælitæki
Heilsutengd lífsgæði sjúklinga eftir liðskiptaaðgerð á mjöðm
er háð breytu rannsóknarinnar og til að mæla lífsgæðin var
notast við spurningalistann The Short Form Health Survey
(SF-36v2). SF-36v2 mælir almenna heilsu með 35 spurningum
(svarmöguleikar eru annars vegar já eða nei og hins vegar sex
stiga kvarða (e. ordinal rating scale)) sem skiptast í átta þætti
sem tengjast sjálfmetnum heilsutengdum lífsgæðum. Fjórir
þáttanna mynda flokkana Líkamlegt heilsufar og aðrir fjórir
Andlegt heilsufar. Stig hvers flokks og þátta eru frá 0-100. Í
töflu 1 er þáttunum lýst, hvað fleiri stig og færri stig gefa til
kynna innan hvers þáttar og dæmi gefin um spurningar og
svör. Spurningalistinn var lagður fyrir á öllum tímapunktum.
Réttmæti og áreiðanleiki mælitæksisins hefur mælst gott í
úrtökum bæði heilbrigðra og sjúkra (Ware og Gandek, 1998;
Eiríksdóttir, 2011; Maruish, 2011; Sveinsdóttir, 2018). Í þessari
rannsókn var Cronbach‘s α frá 0,70 til 0,93 fyrir þættina átta.
SF-36v2 var þýtt úr ensku á íslensku og bakþýtt, samkvæmt
staðli IQOLA (International Quality of Life Assessment)
(Rannveig J. Jónasdóttir, 2008).
Aðrar breytur (óháðar breytur), sem voru metnar til að
lýsa aðstæðum þessa sjúklingahóps, voru (a) einkenni
(hægðatregða, erfiðleikar í kynlífi, erfiðleikar við hreyfingu,
úthaldsleysi, þreyta, svefnleysi og mæði) síðustu sjö daga á T2
og T3 (fyrir innlögn á T1), mæld frá 0 (einkenni hafa ekki valdið
vanlíðan) til 5 (valdið mjög mikilli vanlíðan); (b) verkir síðasta
sólarhring (já/nei), (c) aðrir sjúkdómar (já/nei), (d) hæð og
þyngd sem notað var til að reikna líkamsþyngdarstuðul og
(e) bakgrunnur: aldur, kyn, hjúskaparstaða (einhleyp/gift/í
sambúð/fráskilin/ekkja-ekkill), lengd dvalar á biðlista (já/
nei), lengd sjúkrahúsdvalar (dagar), hversu vel hefðu náð sér
eftir aðgerðina (mjög vel/vel/sæmilega/illa/mjög illa) og hvort
væru byrjuð að vinna (já/nei/á ekki við). Spurt var um allar
breytur á öllum tímapunktum utan bakgrunnsbreyta, sem
spurt var um á T1, og spurt var um hvort væru byrjuð að vinna
og hversu vel hefðu náð sér á T2 og T3.
Framkvæmd og gagnasöfnun
Gagnasöfnun fór fram á sjúkrahúsinu daginn eftir aðgerð (T1),
sex vikum (T2) og sex mánuðum (T3) eftir útskrift.
Við innritun á sjúkrahúsið kynnti hjúkrunarfræðingur á
deild rannsóknina fyrir sjúklingi og fékk leyfi fyrir því að
rannsóknarhjúkrunarfræðingur hefði samband við hann á
deildinni. Rannsóknin var útskýrð fyrir þeim sem samþykktu, á
degi eitt eftir aðgerð og þátttakandinn fékk spurningalista sem
AÐFERÐ
Heilsutengd lífsgæði sjúklinga eftir liðskiptaaðgerð á mjöðm