Læknaneminn - 01.06.1975, Blaðsíða 32

sýkladráps. Vefjagleyplar eru fyrst og fremst ósér-
liæfðar drápsfrumur. Ymislegt bendir þó til þess, að
mótefnavakaviStök frá T-eitilfrumum geti tengst
uppvöktum vefj agleyplum og þannig beint eySingar-
mætti þeirra aS því ákveSna marki, sem T-eitilfrum-
urnar höfSu þefaS uppi.
Vessamöndull sérhæfðs óncemis.
(Helstu þættir: B-eitilfrumur - mótefni - komplí-
ment - kleyfkjarna átfrumur).
Sérhæft vessaónæmi byggist á því aS B-eitilfrum-
ur greini mótefnavakann. Greiningarsameindum B-
frumnanna er síSan sleppt inn í blóSrásina sem mót-
efnum. MótefnaframleiSslan temprast af samspili B-
eitilfrumna og þeirra frumuþátta sem eru háSir
hóstarkirtli (thymus-dependent cellular mechanisms).
Obreytilegir hlutar (constant regions) mótefnasam-
eindanna mynda starfrænu tengslin milli grein-
ingar og ósérhæfSra útrýmingarþátta og í mann-
skepnunni er þessum tengslum hagaS a. m. k. á þrjá
vegu.
Uppvakning komplíments er aS öllum líkindum
helsta aSferSin til aS tengja greiningu á mótefna-
vaka viS sýkladráp í átfrumum. Binding mótefna-
vaka viS IgG (undirflokkar 1 og 3) og IgM mót-
efni gerir gamma og u keSjum fært aS vekja kom-
plímentkerfiS upp. Hlutar komplíments losna, sem
draga aS sér kleyfkjarna átfrumur og um leiS er
yfirborS bakteríanna húSaS C3b. C3b tengist kleyf-
kjarna átfrumum sterkum böndum og þess vegna er
þannig bakteríum sérlega hætt viS útrýmingu í át-
frumum. Atfrumur hafa einnig viStök fyrir Fc
gamma og sýklar, sem húSaSir eru IgG mótefnum
eru því auSétnir, jafnvel í fjarveru komplíments.
Loks geta óbreytilegu hlutar IgA mótefna (og e. t. v.
IgM og IgE líka) bundiS vellishluta (secretory pie-
ces), sem auSvelda flutning þeirra í gegnum himn-
ur. HiS síSastnefnda er sennilega mikilvægt til aS
koma í veg fyrir aS sýklar komist inn í líkamann.
Tenging IgG mótefna og C3b viS sýkla er liklega
mikilvægasta leiSin, ef ekki sú eina, til aS opsónísera
sýkla (þ. e. gera þá aS girnilegri bita fyrir átfrum-
ur). Sumir sýklar eru átfrumum auSveldari bráS en
aSrir og fer þaS eftir eSli yfirborSs þeirra. Bakterí-
ur meS hrjúft yfirborS eru jafnvel étnar í fjarveru
mótefna og komplíments, en þær, sem hafa slétt hýSi
(capsule) meS hárri neikvæSri hleSslu, verSa ekki
étnar nema þær hafi áSur veriS opsóníseraSar. Þetta
getur aS einhverju leyti veriS skýringin á því, aS
sjúklingar meS mótefnaskort eSa galla í komplíment-
kerfinu, sýkjast einkum af slíkum hýSisbakteríum,
þótt mótstaSa þeirra gegn öSrum sýklum sé ekki
minnkuS til muna.
Verkaskipting vessaónœmis og frumubundins ó-
nœmis. Tilraunadýr og sjúklingar meS veilur, sem
eingöngu ná til frumubundins ónæmis, hafa minnk-
aSa mótstöSu gegn sýkingum meS mycobacteria og
öSrum bakteríum, sem aSlagast geta lífi innan
frumna (factultative intracellular bacteria). Þeim
er einnig óeSIilega hætt viS sveppasýkingum og
hæfileiki þeirra lil aS hemja sumar veirusýkingar,
einkum af pox-, herpes- og myxoveirum, er háska-
lega minnkaSur. En hæfni þeirra til aS verjast pyo-
gen hýSisbakteríum virSist á hinn bóginn eSlileg.
Aftur á móti sýkjast einstaklingar, sem hafa veil-
ur í vessaónæmi, af meningokokkum, staphylokokk-
um, pneumokokkum, streptokokkum og hemopbilus
influenza, þótt mótstaSa þeirra gegn algengustu
veiru- og sveppasýkingum sé eSlileg.
Sjúklingar meS galla í báSum þessum kerfum, þ.
e. bæSi í vessa- og frumubundna ónæmiskerfinu,
hafa minnkaSa mótstöSu gegn öllum tegundum
sýkla.
Þessar athuganir gefa greinilega í skyn aS um
starfræna skiptingu sé aS ræSa milli vessaónæmis og
frumubundins ónæmis og aS hlutur hvors þeirra í
vörnum hverju sinni, ákvarSist af eSli sýkilsins.
Þessi tvískipting, meS helstu þáttum hvors kerfis,
er sýnd á mynd 1 og í töflu III. Reglan virSist því
vera sú, aS B-eitilfrumur og kleyfkjarna átfrumur
vinni meS hjálp mótefna og komlíments og myndi
vessamöndul sérhæfSra varna, en T-eitilfrumur vinni
meS vefjagleyplum og myndi frumumöndul sér-
hæfSs ónæmis.
Hafa ber í huga, aS þrátt fyrir þaS aS hér sé um
tvö mismunandi starfskerfi aS ræSa, þá er samstarf
á milli þeirra nauSsynlegt, svo aS þau komi aS fullu
gagni. Þetta á einkum viS um framleiSslu mótefna.
Þannig kemur í reynd til kasta beggja kerfanna viS
flest varnarsvör í heilbrigSum einstaklingum.
(Sigurður Stefánsson íslenskaði).
26
LÆKNANEMINN