Læknaneminn - 01.06.1975, Side 53

Æðaskoðun kviðarholslíffœra
Pedro Riba, lceknir
Stutt söffulofft ffiirlit
Það var enskur læknir að nafni William Harvey
sem snemma á 17. öld kom fyrstur manna fram
meÖ Jjá fáheyrðu — og í |)á daga hættulegu - kenn-
ingu að blóðið væri á hreyfingu og færðist aðeins
i eina átt eftir æðunum. Hann skrifaði bók um at-
huganir sínar, Excercitcitiones anatomicæ de motu
cordis et sanguinis circulatione, sem út kom 1628.
Hafði hann þá beðið í 10 ár með útgáfuna af ótta
við rannsóknarréttinn, en margir mætir menn voru
á þeim tímum brenndir á báli fyrir minna. Hollensk-
ur læknir, Johannes van Horne, sem uppi var seint
a sömu öld, það er í tíð Péturs mikla rússakeisara, er
talinn fyrstur hafa gert æðar sýnilegar með því að
sprauta rauðu litarefni í æð á framhandlegg. Hann
bjó til nokkur sýni sem hann skoðaði í frumstæðri
smásjá, og þegar hann sá það sem fyrir augu bar
hrópaði hann í hrifningu sinni: „Líkaminn er bara
eintómar æðar!“ Þó sá hann ekki nema lítinn hluta
raunveruleikans.
Sagan hermir að Pétur mikli Rússlandskeisari
sem var á ferð í Hollandi, hafi haft spurnir af þess-
um sýnum, kvatt van Horne á sinn fund, skoðað
sýnin og orðið svo hrifinn af þeim að hann kevpti
þau og bað van IJorne að senda þau lil Rússlands.
En þegar þangað kom voru sýnin ónýt vegna þess
að skipshöfnin hafði drukkið allan vínandann sem
þau voru geymd í, en það er önnur saga. Þessar upp-
gotvanir voru ekki í hávegum hafðar og féllu því
fljótt í gleymsku.
Ahuginn á æðakerfinu vaknaði aftur á seinni
hluta 19. aldar, en þá var farið að nota alls konar
efni, svo sem krít, baríum, natríum, brómíð etc. til
að sprauta í æð. Það liðu ekki nema Jsrír mánuðir
frá uppgötvun hinna ósýnilegu geisla, röntgengeisl-
anna, 1895, þangað til fyrsta röntgenmyndin af æð-
um, fylltum skuggaefni, var gerð í Vínarborg. Tveiri
Vínarbúar, læknar, sprautuðu krítarupplausn í æð á
afskornum lim. Fyrsta æðaskoðun (angiographia)
á nýra birtist 1896 í Englandi, en fyrsta útlima an-
giographia in vivo var gerð í kringum 1924. Margir
hafa síðan lagt hönd á plóginn, bæði til þess að end-
urbæta tækni og ekki síður til að leita betri og minna
skaðlegra efna sem unnt væri að dæla inn í mann-
skepnuna. A árunum 1921-1940 ber þar hæst þrjá
portúgala, þá Egas Moniz, Dos Santos og Pereira
Caldas. Fram til 1942 voru allar æðaskoðanir gerð-
ar með beinni ástungu eða frílagningu. Fyrstu Jjræð-
ingu með frílagningu gerði Farinas 1941, en fyrsta
selectiva þræðing með frílagningu var gerð 1947 á
röntgendeildinni við Lasarettet í Lundi.
Þegar percutanjrræðing kemur til sögunnar 1953,
tekur æðaskoðunarfræðin langt stökk og skipar sér
á bekk þroskaðra rannsóknaaðferða læknisfræðinn-
ar. Svíarnir Seldinger og Odmann eiga allan heiður
af Jreirri aðferð. Með aðferð Seldingers, það er per-
cutan-þræðingu gegnum arteria femoralis í nára, er
unnt að ná til allra helstu æðastofna líkamans, frá
hvirfli til ilja. Rannsóknir á æðum innyfla, visceral
angiographia, njóta einnig góðs af þessari grein-
ingaraðferð og þróunin á því sviði hefur verið mjög
ör, bæði vegna betri og öruggari tækjabúnaðar,
meðfærilegri kerra (cathetra) til þræðingar, skað-
minni skuggaefna til innspýtingar í æð, og síðast en
ekki síst vegna vaxandi Jrekkingar á æðakerfi kvið-
arholslíffæranna, en slíkt er að sjálfsögðu nauðsyn-
legur grundvöllur undir rétta túlkun og greiningu á
sjúklegum breytingum.
Hér á eftir skal drepið á helstu ástæðurnar lil að
beitt er æðaskoðun í kviðarholi. Þótt stiklað sé á
stóru hafa vonandi einhverjir gagn og gaman af.
Æðakerfið
Með því að gera æðar sýnilegar má fá nákvæma
mynd af heilbrigðu og sjúku æðakerfi, en það er
LÆKNANEMINN
43