Læknaneminn - 01.04.1986, Blaðsíða 52

við greiningu bráðra veirusýkinga.
Veirur hafa ýmis ráð til að hvetja
ónæmiskerfið og færa því nýja mót-
efnavaka að ráðast gegn. Algengt er,
að frumur, sem veirur búa í, virðist
heilbrigðar við venjulega smásjár-
skoðun, þó að á þeim hafi orðið ýms-
ar breytingar, sem geta vakið ónæm-
isviðbrögð.
Óbeinar afleiðingar veirusýkinga
gætu verið framleiðsla veirupróteina,
sem líkjast mjög vefjapróteinum í
nriðtaugakerfi, þannig að ónæmisvið-
brögð yrðu ekki bara á veirurnar
heldur líka á svipuð vefjaprótein,
og vefjaskemmdir væru að kenna
slíkum ruglingi eða mimikry eins og
fyrirbærið er nefnt á fræðimáli.
Enn er ótalinn einn mikilvægur
þáttur, sem lítið hefur verið sinnt til
þessa. Hvernig fer, ef sjálft ónæmis-
kerfið verður fyrir veirusýkingu, eða
einstakir frumuhópar innan þess?
Verða störf þess hin sömu, eða gæti
stjórnun þess og jafnvægi raskast
svo, að það réðist á vefi, sem það
annars léti í friði? Við þekkjum ekki
enn svör við þessum spurningum, en
greinilegt er, að nriðtaugakerfið fer
ekki varhluta af afleiðingum fyrstu
veirusýkingarinnar, sem sannarlega
ræðst á sérhæfðar frumur í ónæmis-
kerfi manna. þ.e. AIDS. I þeim sjúk-
dómi finnst bæði eyðing myelins,
e.t.v. vegna beinnar veirusýkingar í
gliavef, og há tíðni æxlisvaxtar í mið-
taugakerfi. Meðfæddar ónæmisbilan-
ir og ónæmisbæling með lyfjum eða
geislameðferð, svo og illkynja æxl-
isvöxtur á lokastigi hafa stuðlað að
heilaskemmdum, sem eru kallaðar
progressive multifocal leuconencep-
halopathy. Orsökin er talin papova-
veiran JC, skyld SV40 veirunni, og
jafnvel SV40 í vissunr tilvikum. Þess-
ar papovaveirur hafa fundist í heilurn
sjúklinganna og virðist hér um beinar
veiruskemmdir að ræða.
Sumar veirur taka upp langvarandi
sanrbýli við hýsilfrumur og hreiðra
um sig í þeim til að búa þar alla ævi
hýsilfrumunnar. Erfðaefni slíkra
veira berst stundum í dótturfrumur
við frumuskiptingu. Margt er enn ó-
Ijóst um efnaskipti veira og fruma í
svo löngu sambýli, einnig unr af-
leiðingar þess fyrir heilbrigði hýsil-
frumunnar og störf. Þau atriði, sem
áður voru nefnd um samskipti veira
og fruma í miðtaugakerfi, þar sem af-
leiðingarnar yrðu eyðing myelins,
geta einnig átt við unr langvarandi
sambýli veira við frumurnar, sem
framleiða myelin. Ef fáar frumur eru
sýktar á hverjum tíma, getur eyðingin
orðið nokkuð jöfn. Hægt er einnig að
hugsa sér eyðingu, sem kæmi í köst-
um þegar vel árar fyrir skaðvaldinum
og niagn hans kemst í hámark.
Veirur og langvarandi
taugasjúkdómar
Árið 1954 setti dr. Björn Sigurösson,
læknir og forstöðumaður Tilrauna-
stöðvar Háskólans í meinafræði að
Keldum, fram kenningu um nýja teg-
und veirusjúkdóma, svonefndar hæg-
gengar veirusýkingar (Brit.
Vet.J.l 10: 255-270, 307-322, 341-
354, 1954). Björn skilgreindi hæg-
gengar veirusýkingar á eftirfarandi
máta (Skírnir. 132:165-183,1958):
1. Frá því að sýkingarefni berst inn í
líkamann og þar til að greinilegra
einkenna um sýkingu verður vart,
líður langur tími, nokkrir mánuðir
eða nokkur ár.
2. Eftir að ytri einkenni eru komin í
ljós, standa þau lengi og enda að
jafnaði með alvarlegum sjúkdómi
eða dauða.
3. Hver hinna annarlegu hæggengu
smitsjúkdóma tekur aðeins eina
dýrategund og sjúklegar breytingar
finnast venjulega aðeins í einu
líffæri eða einni tegund líkams-
vefs.
Hæggengar sýkingar hafa fyrir
löngu áunnið sér veglegan sess í
veirufræði og tvö fyrri skilgreiningar-
atriðin, sem að ofan getur eru nú talin
til klassiskrar læknisfræði. Þriðja
atriðið, sem Björn setti fram með
þeim fyrirvara að því viðhorfi þyrfti
kannske að breyta, þegar þekkingin
yxi, stóðst ekki. heldur kom á
daginn, að sama veiran getur sýkt
lleiri en eina dýrategund og valdið
vefjaskemmdum í IJeiri en einni
vefjategund.
Dr. Björn Sigurðsson byggöi þess-
ar kenningar m.a. á rannsóknum á
tveimur hæggengum smitsjúkdómum
í miðtaugakerfi sauðkinda, riðu og
visnu. Riða (scrapie) er smitandi
hrörnunarsjúkdómur án sýnilegra
bólgubreytinga og án venjulegrar
mótef’namyndunar. Visna er retro-
veirusjúkdómur, þar sem bólgubreyt-
ingar og eyóing myelins eru áberandi
og mótefnamyndun mikil. Sjúkdóm-
urinn getur byrjað mörgum árum eftir
sýkingu, jafnvel á öðrum áratug eftir
smitun, þó að ævi sauðkindar sé ekki
miklu lengri. Björn lýsti visnu fyrstur
manna og einangraði fyrstur veiruna,
sem veldur henni. Sú veira veldur
einnig þurramæði í sauðle. Af visnu-
mæði veiruin eru til nokkur afbrigði,
og ný geta komið fram þann langa
tíma, sem veiran býr í sömu kindinni.
Þegar farið var að leita að hæg-
gengum veirusýkingum í miðtauga-
kerfi manna, fundust sjúkdómarnir
Kuru og Creutzfeldt-Jakobs sjúk-
dómur, sem líkjast riðu. Samsvörun
við visnu er kannske nýfundin í heil-
um sjúklinga með AIDS, en mörgum
hefur fundist visna minna á nokkuð
algengan taugasjúkdóm, heila- og
mænusigg (Sclerosis disseminata
(SD), eða Multiple Sclerosis (MS) á
ensku), sem enginn veit enn af hverju
stafar.
í sjaldgæfum tilvikum af mislinga-
sýkingu, sérstaklega ef börn sýkjast
rnjög ung, og hjá nokkrum börnum
50
LÆKNANEMINN 2/i985 - '/i986- 38.-39. árg.