Læknaneminn - 01.10.1989, Síða 8

Arfgengar heilablæðingar á íslandi
Gunnar Guðmundsson(l), Hannes BIöndaI(2) og Eiríkur Benedikz(2)
1. Taugalækningadeild Landspítalans
2. Rannsóknarstofa Háskólans í líffærafræði og v/ Barónsstíg
Inngangur
“Cerebral Amyloid Angiopathia” (CAA) hefur
verið þekkt allt frá byrjun aldarinnar, en hefur verið
mjög í sviðsljósinu s.l. áratug. Astæður þess eru m.a.
þær að sýnt hefur verið fram á að CAA er ein af
orsökum heilablæðinga hjá einstaklingum með
eðlilegan blóðþrýsting og hjá eldra fólki, þegar frá eru
taldar heilablæðingar af völdum slysa. Er CAA talin
orsökin í 5-10% slíkra heilablæðinga (1).
Önnur ástæða aukins áhuga á þessari tegund
æðaskemmda, eru hin nánu tengsl mýlildis í heilaæðum
(CAA) og Alzheimer sjúkdóms og vitglapa, skyldum
Alzheimer sjúkdómi, meðal gamals fólks (Senile
dementia of the Alzheimer type, SDAT).
Rannsóknir hafa sýnt að mýlildissöfnun í
heilaæðar er mun algengari en talið var og er jafnvel til
staðar hjá einkennalausum einstaklingum. Þannig
fundust þessar breytingar hjá 45 % einstaklinga 75 ára
og eldri, án þess að þeir hefðu sögu eða einkenni um
heilablæðingu, enda þótt þessar æðabreytingar væru
mjög svæsnar hjá 3 % þeirra. Mýlildisútfellingar í
heilaæðum fundust hjá 53 % sjúklinga, sem komu til
krufninga frá geðsjúkrahúsi (meðalaldur 68 ár, 26-96
ára). Enginn þessara sjúklinga hafði einkenni
heilablæðingar (2).
Mýlildissöfnun í æðaveggi (angiopathia
amyloidea) er þekkt orsök heilablæðinga í eftirtöldum
sjúkdómum:
- arfgengri heilablæðingu á íslandi og í Hollandi
en í þeim sjúkdómum eru blæðingar algengar,
- Alzheimer sjúkdómi, Down’s syndrome og
mýlildi í heilaæðum aldraðra (Cerebral congophil
angiopathy of the elderly) en í þeim sjúkdómum eru
blæðingar miklu fátíðari.
I fjórum fyrst nefndu sjúkdómunum hefur
mýlildisefnið verið einangrað úr æðaveggjum og
efnagreint. Þannig hefur afbrigði af prótíninu cystatin
C reynst vera í mýlildinu við íslenska afbrigðið af
arfgengri heilablæðingu (3), en í hollenska afbrigðinu
(4) er sama prótín (B-prótín) og finnst meðal sjúklinga
með Alzheimer sjúkdóm og Down syndrome.
Árni Árnason héraðslæknir gerði fyrstur
athuganir á arfgengri heilablæðingu á Islandi og birti
þær í doktorsritgerð sinni árið 1935.1 ritgerðinni lýsti
hann því að sjúkdómurinn erfðist rfkjandi og ylli
heilablóðfalli og dauða ungs fólks (5). Fáar kliniskar
skoðanir voru gerðar á þessum sjúklingum og engar
meinafræðilegarrannsóknir. Athuganirsínargerði Ámi
áfólkiúrættumáBarðaströndog umhverfis Breiðafjörð.
Afkomendumir eru nú dreifðir um allt land.
Árið 1972 var frá því skýrt (6) að orsök
heilablæðinganna, sem einkenndu sjúkdóminn, væru
mýlildisútfellingar í heilaæðar og var sjúkdómurinn
nefndur “Hereditary Cerebral Hemorrhage with
Amyloidosis”. I þeirri grein og annarri (7) voru fyrri
athuganir um efðahátt sjúkdómsins staðfestar.
Mýlildisþráðlingarvorueinangraðirúrheilaæðum árið
1983 og reyndust þeir, við raðgreiningu, hafa næstum
sömu amínósýruröð og prótínasahemillinn cystatin C
(3). Síðar var sýnt fram á að þéttni cystatin C var
lækkuð í mænuvökva allra sem höfðu sjúkdóminn og
sumum náskyldum einkennalausum ættingjum (8).
Mýlildisútfellingarnar, voru taldar bundnar við
miðtaugakerfið, en nú hafa útfellingar fundist í ýmsum
vefjum utan miðtaugakerfis þessara sjúklinga (9). I
ljósi þeirrar vitneskju er ekki lengur unnt að flokka
sjúkdóminn sem “hereditary localized amyloidosis”
eins og gert er samkvæmt flokkun Pepys (10) heldur á
hann frekar heima í flokki “hereditary systemic
amyloidosis” í sömu flokkun.
Nýlega var sýnt fram á stökkbreytingu í cystatin
C geni sjúklinga með arfgenga heilablæðingu og sumra
6
LÆKNANEMINN 1-^989-42. árg.