Læknaneminn - 01.10.1989, Síða 29

eru hvorki sérlega aggressivir eða toxiskir.
Strept.pyogen. er mjög agressivur og í meðallagi
toxiskur. Stífkrampabacillan og bamaveikisbakterían
eru mjög toxiskir, en lítið aggressivir.
Þegar sóttkveikjur hafa náð fótfestu í lifandi vef,
rekast þær á fjöl- breytt vamarkerfi líkamans. Til að
skjóta rótum og margfaldast verða þær að sigrast á
þessum vörnum. Hinar ýmsu tegundir baktería taka á
móti þessum vömum á mismunandi hátt. Staph.aureus
og strept.pyogenis framleiða toxin, svonefnd
leukotoxin, sem geta drepið hvítfrumur.
Lungnabólgusýkillinn býr yfir hæfileikum, sem
tengdur er yfirborði bakteríunnar, og er fólginn í því, að
byggja umhverfis sig mucoid hjúp til varnar.
Stafylokokkar geta framleitt efnakljúfa, coagulase,
sem myndar fibrin- himnu um bakteríuna til verndar
gegn hvítfrumunum.
Bakteríur, sem valda sjúkdómi hjá einni tegund
lífvera, geta verið alveg meinlausar öðrum. Virulens
sóttkveikja er þannig oft bundin við eina eða fáar
dýrategundir og ýmsar bakteriur, sem eru hættulegar
manninum, eru mein- lausar dýrum og öfugt. Alitið er,
að þessi mismunur sé einna mest kominn undir
bakteríutoxinum, en mjög er mismunandi næmi hinna
ýmsu lífvera fyrir þeim. Þannig er bamaveikitoxínið
meinlaust rottum og stífkrampatoxínið hefur engin
áhrif á dýr með köldu blóði.
Við flestar sýkingar, sem sóttkveikjur valda,
stafa veikindin af skemmdum, sem orðið hafa á
sýkingarstaðnum. Einkenni fara eftir því hvaða
bakteríur eiga hlut að máli, eftir virulens þeirra, eftir
mótstöðuafli sjúklingsins og að nokkru leyti í hvaða
vef líkamans sýkingin hefur náð bólfestu. Nokkrar
bakteriutegundir eins og þær, sem valda taugaveiki,
fuglavinafári (undulant fever) og Weils-sjúkdómi,
framkalla litla eða enga skemmd á sýkingarstaðnum,
en orsaka samt sýklablóðsmit (bacteraemi), sem sýkt
getur ýmsfjærliggjandi líffæri. Virulensbakteriustofna
afsömu tegund geturverið mjög mismunandi. Það fer
þóekki eingöngu eftir virulens sóttkveikja, hvort sýklar,
sem komast gegnum yfirborðsþekju líkamans, valda
sýkingum, heldur líka eftir mótstöðuafli hvers og eins,
sem er talsvert einstaklingsbundið. Þetta mótstöðuafl
er kallað ónæmi (immunity).
Septiskar bólgur
Þegar sýklar ná fótfestu í vefjum líkamans
framkallar það viðbrögð, sem setjaí gang vamaraðgerðir
á staðnum, jafnframt því, að öll líkamsstarfsemin beinir
spjótum sínum gegn sýkingunni. Þessi almennu og
staðbundnu viðbrögð eru nefnd bólgusvörun
inflammatory reaction. Klinisk einkenni hennar sem
eru fyrst og fremst staðbundin, eru hiti, roði, bólga og
verkir. Þegar staðbundnu einkennin koma fljótt í ljós,
ásamt hitahækkun og öðrum almennum
sjúkdómseinkennum, er talað um bráða bólgusvörun
til greiningar frá sígengri (króniskri), sem gefur lítil
almenn og staðbundin einkenni, en verður oft
langvinnari og erfiðari viðfangs, en oftast fer það eftir
hvaða sýklar eiga í hlut hvor sjúkdómsmyndin kemur
í ljós.
Við bráða bólgu verður aukin háræðagisnun
(permeabilitet) á hinum sýkta stað, sem stuðlar að
auknu plasmaflæði,sem aftur ber með sér mótefni,
komplement og kleifkjarna hvítfrumur út í vefinn og
framkallar oft graftrar íferð, ef um kröftuga sýkingu er
að ræða. Þær bakteríur, sem valda graftaríferð, eru
kallaðar pyogen bakteríur, en það eru einkum kokkar
og kolíform sóttkveikjur. Aðrir sýklar valda fyrst og
fremst bandvefsaukningu og hafa tilhneigingu til að
mynda örvef eða granulom eins og t.d. verður við
miltisbrand (antrax), ámlusýki (erysopeloid) við
holdsveiki og sláturbólu (orf)
Fyrir utan staðbundna fjölgun á hvítum
blóðfrumum kemur sýking með pyogen bakterium af
stað almennum sjúkleikaeinkennum, svo sem
hitahækkun, hvítfrumufjölgun (leukocytosis) og öðrum
blóðbreytingum. Algengustu pyogen bakteriumareru
stafylokokkar, streptokokkar og kolibasillur.
Ef viðnám það, sem bólgusvörunin veitir, nær
ekki að stöðva sýkinguna berst hún í dýpri vefi
líkamans og dreifist þar áfram, einkum í gisnari vef
eins og t.d. á mótum vöðvalaga, og er nú nefnd
netjubólga (cellulitis). Sýkingin getur borizt í
sogæðakerfið og framkallað sogæðabólgu
(lymphangitis) ogeitlabólgu í námundaviðsýkinguna.
Sýking getur einnig borizt í blóðrásina, og er þá talað
um blóðsmit. Slík sýking á venjulega upptök sína í
bláæðum, sem sýkt æðabólga (sept.thrombophlebitis)
eða bakteriublóðrek.
Sýkingaleiðir
Sýkingar geta orðið til með ýmsu móti, oftast er
það vegna áverka á yfirborðsþekju, en þær geta líta
LÆKNANEMINN 1-44989-42. árg.
27