Læknaneminn - 01.10.1989, Síða 35

Lækkaður hiti, með hröðum og veikluðum púls
erslæmtteikn. Sjúkl. ermjög máttfarinn, svitnarmikið
og er húðlitur venjulega gráfölur. Hvað snertir andlegt
ástand er sjúkl. oft fjarrænn og gerir sér ekki grein fyrir
veikindum sínum. Sinnuleysi, rugl, óráð og dauðadá
koma síðar og eru merki um að sjúkl. sé altekinn af
veikinni.
I byrjun getur húðin yfir hinu sýkta svæði litið
eðlilega út, en verður fljótlega hvítföl og glansandi.
Frá sárinu rennur moldbrún, vatnsþunn vilsa, sem
hefur fúla lykt. Þegar bólgan eykst missir húðin
glansinn og fær á sig brúnleitan, mattan bronslit. Síðar
meir myndast blöðrur yfir hinu sýkta svæði, sem
innihalda dökkrauðan blóðvessa. Vefjamarr
(crepitationir) finnst oft ekki fyrr en seint í sjúkdómnum.
Fyrirbyggjandi meðferð
Nauðsynlegt er að hreinsa sárin rækilega, opna
þau vel og ná burtu öllum aðskotahlutum og
dauðadæmdum vef. Þegar um þessa gerð sára er að
ræða á að skilja þau eftir opin 5-7 daga, og halda þeim
opnum með rökum salt- vatnsgrisjum.
Sýklalyf: Penicillin, sulfa, cephuroxin og
cephotoxin reynast öll vel. Antitoxin er gefið
fyrirbyggjandi og álitið er að hyperbar súrefnisgjöf geti
haft talsverða þýðingu í meðferð.
Stífkrampi
Stífkrampasóttkveikjan (tetanus) er loftfælinn,
sporamyndandi stafur, sem er útbreiddur um allan
heim og lifir í efri jarðvegslögum, einkum þar sem
moldin er frjó og næringarmikil. Hún er líka algeng í
þörmum grasæta, sérstaklega í hestum. Stífkrampi
kemur fram hjá næmum einstaklingum, við sýkingar á
tetanus-sporum eða bacillum. Hættan er mest, þegar
um djúp, marin, útbreidd sár er að ræða, en samfara
þeim er oft einhver vefjadauði, en líka við óhrein sár,
ekki sízt ef þau óhreinkast af mold eða húsdýrasaur.
Þessi sjúkdómur hefur verið algengur hjá mönnum,
sem slasast á vígvöllum.
Stífkrampi getur líka komið fram við minni
háttar áverka, eins og t.d. við grunn brunasár eða við
bólusetningu. Stundum kemur hann ekki í ljós fyrr en
upphaflegi áverkinn er gróinn. Þetta er algengera hjá
börnum, en þau eru næmari fyrir tetanus en fullorðnir.
Þar sem heilbrigðisaðstæður eru frum- stæðar kemur
fyrir að nýfædd böm sýkjast í gegnum naflastrenginn.
Sýking sára af graftarsýklum auka enn á hættuna,
þar eð þessar bakteríur eyða súrefni úr vefjum líkamns
og valda auk þess niðurbroti vefja á staðnum og skapa
þannig enn betri skilyrði fyrir stífkrampasýkingu.
Venjulega verður lítin sem engin bacteriuinnrás
á staðnum og veldur því tetanus-sýkingin óverulegum
einkennum þar. Einkenni þau, sem stífkrampa-
bakterían veldur stafar eingöngu frá toxini, sem verður
til í sjálfu sárinu, en verkar á miðtaugakerfið. Ekki er
alveg ljóst hvemig bakteriueitrið berst þangað, en þó
er talið víst, að það berist með úttaugakerfi. Fyrstu
einkennin em óveruleg, sviði eðasmástingir ínámunda
við sárið og fljótt koma fram krampar í vöðvum
umhverfis sýkingarstaðinn. Þá koma fljótlega fram
krampar í tyggingarvöðvum (masseteres) og sfðar í alla
sjálfráða vöðva. Krampi í tyggingarvöðvunum er
oftast fyrsta og greini- legasta einkennið, sem menn
veita athygli.
Þetta er ban vænn sjúkdóm ur og menn deyja fy rst
og fremst vegna hjarta- og/eða öndunarbilunar, sem er
afleiðing af eiturverkunum á vital centrin í
mænukylfunni.
Bólusetning á barnsaldri tíðkast nú víðast hvar á
Vesturlöndum. Til að viðhalda ónæmi þarf að gefa
toxoid, ef meira en 4-5 ár eru liðin frá síðustu
bólusetningu. Ekkert er þó þýðingarmeira en skoða
sárin nákvæmlega, hreinsa burtu aðskotahluti og
óhreinindi, fjarlægja dauðan og deyjandi vef og stöðva
blæðingu. Sé ástæða til að óttast tetanus sýkingu er rétt
að gefa Penicillin, sem sýkillinn er næmur fyrir. í stað
PenicillinmágefaErythromycineðaTetracyclin.Þeim,
sem ekki hafa verið bólusettir, en eru í hættu, er ráðlagt
að gefa tetanus antitoxin eða gamma-globulin.
Sárasýking
Einn algengasti áhættuþáttur við slysasár er
sýking. Öll sár, sem ekki opnast við smitsæfðar
(aseptiskar) aðstæður verða að teljast menguð. Hætta
á sýkingu er því alltaf fyrir hendi. Ymist þekkt atriði
hafa áhrif á sýkingarhættuna og koma eftirfarandi
einna helzt til greina:
- Averkavaldur; Útbreiðslaáverkans og sköddun
nærliggjandi vefja er á vissan hátt komin undir þunga
LÆKNANEMINN 1-54989-42. árg.
33