Læknaneminn - 01.04.1990, Qupperneq 43

Leiðir til forvarna gegn insúlín-
háðri sykursýki og öðrum
T-frumutengdum sjúkdómum
Engilbert Sigurðsson læknanemi
Inngangur
Markmið þessa greinarkorns er að gera grein fyrir
helstu leiðum til sértækrar bælingar T-frumuvið-
bragða í sjúkdómum þar sem T-frumur gegna
lykilhlutverki í meingerð. Sérstök áhersla verður
lögð á fræðilegar forsendur forvarna í insúlínháðri
sykursýki (IDDM, insulin dependent diabetes
mellitus, sykursýki af gerð 1) þar sem T-frumur eiga
snaran þátt í þróun meingerðar sem veldur eyðingu B-
frumna. Nokkru rými verður varið til upprifjunar á
starfsemi T-frumna og samspili þeirra við aðrar frum-
ur ónæmiskerfisins. Reynt verður að hafa einfaldleika
að leiðarljósi í framsetningu þótt það kunni að koma
niður á fræðilegri nákvæmni. Itarlegri yfirlitsgreina
um einstök efnisatriði verður getið þar sem við á.
Frumubundin ónæmisviðbrögð
Heilbrigt ónæmiskerfi þarf að uppfylla tvö
grundvallarskilyrði. Hið fyrra er að greina framand-
leika og bregðast við honum, hið síðara að bregðast
ekki við sjálfi. T-eitilfrumur, hér eftir nefndar T-
frumur, gegna lykilhlutverki innan ónæmiskerfisins.
Þær greinast í nokkrar undirtegundir. Hinar helstu eru
T-hjálparfrumur (Th), sem bera á yfirborði sínu
CD4 sameindina (CD4+), T-bælifrumur (Ts) og T-
drápfrumur (CTL). T -bælifrumur og T-drápfrumur
hafa flestar CD8 sameind í úthimnu (CD8+). T-
hjálparfrumur greina framandleika og stjórna
viðbrögðum við framandleika m.a. með því að örva T-
drápfrumur til dráps og B-eitilfrumur (B-frumur) til
mótefnamyndunar. Nær öll væki (“antigen”) eru Th-
háð. í því felst að B-frumur þurfa hjálp frá Th-frumum
til að mynda mótefni gegn slíkum vækjum. Þó eru til
Th-óháð væki (t.d. lípópolysakkaríð) sem bindast
mörgum mótefnasameindum í úthimnu B-frumu
samtímis (“cross linking”) og ná þannig að ræsa B-
frumur beint. T-bælifrumur tempra viðbrögð annarra
T-frumna og kunna að gegna mikilvægu hlutverki við
varnir gegn sjálfsofnæmi. Flest er enn á huldu um
hvernig þær starfa. T-drápfrumur eyða m.a.
veirusýktum frumum og geta verið miklir skáðvaldar í
surnum sjálfsofnæmissjúkdómum fari þær að herja á
heilbrigðar frumur einstaklingsins. Til greiningar
markvækja (“target antigens”) hafa T-frumur
svonefndan T-frumuviðtaka á yfirborði sínu (“T cell
receptor”, TCR) (mynd I).
Til að T-frumur geti starfað eðlilega verða þær að
eiga náin samskipti við aðrar frumur ónæmiskerfisins.
T-hjálparfrumur geta t.a.m. ekki greint framandleika
nema á yfirborði svonefndra sýndarfrumna (“antigen
presenting cells”, APC). Sýndarfrumur eru einkum
þrennskonar: Gleyplar(M0;makrófakar, monocytar),
B-frumur og angafrumur (“dendritic cells”, DC;
dæmi um slíkar frumur eru Langerhans frumur í húð).
Með nokkrum rétti má segja að sýndarfrumur séu T-
hjálparfrumum það sem augað er heilanum (sýnd =
sjón). Líkt og augað breytir rafsegulbylgjum á ákveð-
nu tíðnisviði í ral'boð sem heilinn getur unnið úr og
túlkað, umbreyta sýndarfrumur próteinum í peptíðbúta
og sýna hjálparfrumum bútana í tengslum við sérstök
yfirborðsprótein í úthimnu sinni. Slík framreiðsla
próteina (“antigen processing and presentation”) er
LÆKNANEMINN 1 1990 43. árg.
41