Læknaneminn - 01.04.1990, Blaðsíða 51

TCR með sömu amínósýruröðum) og bæla þær um
leið (mynd 4). Tæknilega er þessi Ieið afar flókin þar
sem greina þarf nákvæmlega samsetningu TCR
meinvaldra T-frumna og srníða mikið magn peptíða
með sömu amínósýruröð og idíotýpu-ákvarðandi
hluti TCR. Hún er því vart framkvæmanleg nema
einn eða örfáir T-frumustofnar ráði mestu um mein-
gerð í tilteknum sjúkdómi.
Allar þær aðferðir sem lýst er hér að ofan eru tiltölu-
lega nýjar af nálinni. Hinar ósértækari hafa verið
þekktar í tæpan áratug og verið reyndar í ýmsum
dýramódelum (Wraith et al. 1989y.) og sumar í mönn-
um í völdum tilfellum (Herzog et al. 1987, Mathieson
etal. 1990). Hinarsértækari hafaaðeins verið notaðar
í völdum módelum þar sem grundvallaratriði
meingerðar eru þekkt til hiítar (EAE er þar besta
dæmið), enda verða ákveðnar lágmarksforsendur að
vera til staðar til að hægt sé að beita þeim.
Forsendur vækissértækrar
T-frumubælingar
Fyrir það fyrsta verður sjálfsvækið að vera þekkt.
Ella er ekki hægt að greina með vissu class II notkun
meinvaldra sjálfsvækja (þótt skerðibútafjölbreytni
(“restriction fragment length polymorphism”, RFLP)
geti'þar gefið nokkra vísbendingu). Einnig er mikill
kostur við einangrun meinvaldra T-frumustofna að
hafa einangrað sjálfsvækið. Vissulega er hægt að
útsetja T-frumur (ásamt sýndarfrumum) fyrir vel
hreinsuðum sýnum sem talin eru innihalda óþekkt
sjálfsvæki, einangra þá T-frumustofna sem örvast
mest og sprauta þeim í MHC-samræmanleg dýr til
að kanna hvort hægt sé að framkalla sjúkdóminn
með því móti. Æskilegra er þó að vita frá upphafi
hvaða væki hinar meinvöldu T-frumur greina. Eigi
að beita sérhæfðum class II mótefnum til forvarna
er nauðsynlegt að þekkja þær class II sameindir sem
binda agretóp meinvaldra epitópa. Eins og getið var
að ofan er þekking á gerð sjálfsvækis grundvöllur
þeirrar vitneskju.
Til að geta beitt sérhæfðum TCR-mótefnum (gegn
V svæðum TCR) eða T-frumubólusetningu er
nauðsynlegt að hafa einangrað meinvalda T-
frumustofna. Forsenda bólusetningar með TCR-
peptíðum er hins vegar vitneskja um samsetningu
idíotýpu-ákvarðandi svæða TCR.
Brýnt er að menn geri skýran greinarmun á
ofangreindum leiðum til ónæmisbælingar og
ónæmisbælingu í formi ónæmisbælandi lyfja. I
fyrra tilfellinu er aðeins beitt efnum sem líkaminn
þekkir og framleiðir (mótefnum og peptíðbútum).
Mun minni líkur eru á að slík efni valdi hættulegum
síðkomnum hjáverkunum, sé þeim beitt af þekkingu
á sértækan hátt. Hættan af ofnæmisviðbrögðum er
þó vitaskuld til staðar. Notkun mótefna í þessum
tilgangi er raunar þegar hafin í mönnum í völdum
tilfellum (Herzog et al. 1987, Mathieson et al. 1990).
Öll þekkt ónæmisbælandi lyf bjóða á hinn bóginn
heim hættu á hjáverkunum, sumum hverjum
lífshættulegum. Að auki er enn langt í land með að
lyfjameðferð nái sömu sértækni.
í insúlínháðri sykursýki er enn ekki hægt að segja
með vissu að class II notkun epitópa sé þekkt, né held-
ur að ljóst sé hvaða T-frumuvæki gegni þar
lykilhlutverki. Þau markmið kunna þó að nást innan
skamms þar sem nýverið hefur verið lýst gerð vækis
sem uppfyllir helslu kröfur sem gerðar eru til slíkra
vækja (64k = glutamic acid decarboxylase = GAD)
(Bækkeskov et al. 1990, Solimena et al. 1990,
Sigurdsson og Bækkeskov 1990y.). Sú uppgötvun
kann að marka tímamót þar eð hún gæti reynst lykill-
inn að forvörnum í formi sértækrar T-frumubælingar
áður en einkenni sjúkdómsins koma fram. Hún er þó
ekki síður mikilvæg fyrir þær sakir að nú verður í
fyrsta sinn hægt að mæla mótefni gegn þessu sjálfs-
væki á hraðvirkan og einfaldan hátt. Umrædd mót-
efni hafa til þessa verið kennd við stærð próteinsins
samkvæmd rafdrætti (“64k autoantibodies”) og virð-
ast hafa ótvírætt forspárgildi um þróun sjúkdómsins
(Sigurdsson og Bækkeskov 1990y., Atkinsson et al.
1990, MacLaren 1988y.).
Notagildi forvarna
Ef unnt reynist að þróa Ieið til sértækrar T-
frumubælingar í insúlínháðri sykursýki (IDDM), er
nauðsynlegt að geta greint í tíma og á sértækan hátt
(“higli specificity”) einstaklinga með byrjandi
meingerð. IDDM er einn þeirra sjúkdóma sem hafa
langan hulinstíma (3-6 ár er algengt) (Eisenbarth
1986y.). A hulinstímanum er ónæmiskerfið smám
saman að eyða B-frumum Langerhanseyja þótt
LÆKNANEMINN 1 1990 43. árg.
49