Læknaneminn - 01.04.1990, Qupperneq 87

getur samt haldið áfram að nýmynda veirur. í öllum
öðrum retroveirum sem bera oncogen, hefur hluti
erfðaefnisins sem nauðsynlegur er fyrir margföldun
veirunnar tapast. Þannig geta acut transforming
veirur aðeins margfaldast í nærveru hjálpar veiru sem
lætur þeim í té genin sem vantar. Við það nýmyndast
veiran í bland við hjálpar veiruna og getur síðan sýkt
aðrar frumur og umbreytt. Það er þó háð því að LTR
basaraðirnar á endunum séu heilar, en talið er að þær
stjórni umritun veirunnar inn í erfðaefni frutna og
stjórni próteinmyndun þaðan.
Þegar oncogen RSV var borið saman við
erfðaefni hýsilfruma veirunnar kom í ljós að src genið
var í öllum frumum dýrsins, bæði krabbameins-
frumum og eðlilegum frumum. Þetta gen (nú nefnt
c-src) er því ekki komið frá annarri endogen veiru,
heldur er þetta eðlilegt frumugen sem á einhvern hátt
hefur komist inn í erfðaefni exogen veirunnar.
Eftir að þessi samsvörun fannst milli v-src í
RSV og c-src í hænsnafrumum var erfðaefni annarra
dýrafruma skoðað með tilliti til þessa. Kom þá í Ijós
að frumur allra lífvera frá skordýrum til manna höfðu
c-src í erfðaefni sínu. Ekki munar neina um 10-15% á
basapararöð genanna í manna- og hænsnafumum
sem bendir til að protooncogen þetta hafi veigamiklu
hlutverki að gegna í frumustarfi.
En þar sem genið virðist hafa ákveðna virkni
senrer ekki að þvinga frumu til að vaxa stjórnlaust,
hvernig breytist þá hlutverk þess við að umritast í
erfðaefni veiru ?
Hugsanlegt er að það megi skýra þetta þannig
að þegar oncogenið er komið í erfðaefni veiru er
það ekki lengur undir virkri stjórn eins og í frumu
heldur stjórnað af LTR. Það gæti haft það í för með
sér að annað hvort yrði magn próteina sem það skráir
fyrir of mikið eða þá að próteinið myndast í rangri
frumu. Slíkt gæti leitt til að venjulegt gen yrði onco-
gen.
Auk þessa finnast oft breytingar á gerð og
byggingu próteina sem mynduð eru frá v-onc miðað
við prótein sem c-onc mynda. Þessar breytingar á
próteininu gætu leitt til annarrar verkunar þess eða
þá að það starfaði á öðrum stað í frumunni þar sem
hugsanlegt er að það ylli skaða.
Þegar menn höfðu áttað sig á því að til væru
einhver oncogen var f fyrstu talið að ef próteinin
sem genin skráðu fyrir væru þekkt, mætti finna út
hvað gerist í frumu þegar hún verður að æxlisfrumu.
Það mætti þá einfaldlega bera saman virkni próteina
sem genin mynda í eðlilegum frumum og virkni
próteina frá oncogenum. Hefur þetta reynst mjög
erfitt verk og af þeim oncogenum sem nú eru þekkt
hefur aðeins verið skilgreind virkni fárra þeirra.
Við athuganir áýmsum próteinum sem oncogen
skrá fyrir kom í ljós að mörg þeirra höfðu sömu
amínósýruraðir. Utfrá þessu var oncogenum skipt í
fjölskyldur þannig að oncogen innan sömu fjöl-
skyldna skrá fyrir próteinum sem annað hvort hafa
svipaða ensímvirkni eða svipaða staðsetningu innan
fruma sem bendir til þess að hlutverk þeirra í
umbreytingu fruma í krabbameinsfrumur sé svipað
(tafla 1).
src skráir fyrir phosphopróteini.
Próteinið sem src skráir fyrir er phoshoprótein
(ppóOsrc) sem bundið er við innra borð
frumuhimnunnar. Þessi binding er talin nauðsynleg
fyrir oncogenvirkni próteinsins.
Skömmu eftir áð próteinið fannst og löngu
áður en það var einangrað, kom í ljós að það var
prótein kínasi. Allir prótein kínasar sem fundust á
undan ppóOsrc phosphórýlera annað hvort
amínósýrurnar threonine eða serine í fjölpeptíðum
en ppóOsrc flytur phosphóhóp af ATP yfir á tyrosine
í subströtum sínum. Einnig er magn phósphótyrosine
mjög lágt í eðlilegum frumum með src gen en tíu
sinnum meira í æxlisfrumum. Er því ekki óhugs-
andi að þessi sérstaka prótein kínasa virkni endur-
spegli eða sé jafnvel í sambandi við umbreytingu
fruma.
Sýnt hefur verið fram á að hugsanlega örvi
ppóOsrc inósítól lípíð boðkerfið óbeint. Phósphórýl-
ering á inósítól lípíðum er marktækt aukin í frumum
sem umbreyttar eru af RSV en líklega er það ekki
vegna beinna áhrifa frá ppóOsrc, en myndun og niður-
brot inósítól lípíða er í beinu sambandi við það þegar
frumur skipta sér hratt. Við niðurbrot inósítól lípíða í
frumuhimnunni losna díacýlglýceról og inósítól
trífosfat en báðar þessar sameindir eru þekkt innan
frumu boðefni. Díacýlglýceról virkjar prótein kín-
asa C sem er talinn vera markprótein fyrir “æxlis-
miðla” (promoters). Inósítól trífosfat flytur kalsíum
frá innanfrumu kalsíum geymslum og þá virkar það
sem innanfrumuboðefni.
LÆKNANEMINN 1 1990 43. árg.
85