Læknaneminn - 01.04.1990, Síða 90

mjög virkt í neuroblastoma og stungið hefur verið upp
á því að N-myc eigi einhvern þátt í að umbreyta
neuroblastoma yfir í illkynja æxli.
Non-defective veirur innleiða lymphoma á
löngum tíma.
Til eru margar “non-defective” veirur sem
hafaekki oncogen og kóda aðeins fyrirgag, pol og env,
sem geta valdið krabbameini að talið er. Veir- ur
þessar finnast yfirleitt í hænsnum, músum og kött-um
og valda leukemiu sem kemur fram á mun lengri tíma
en þau æxli sem acut transformerandi veirur valda.
Lengi vel var ekki vitað hvernig veiran
framkallaði æxlisvöxtinn en margt skýrðist út frá
athugunum á B-frumu hvítblæði sem avian Ieukosis
veira (ALV) nokkur orsakar í hænsnum. Þar kom í
ljós að sérhvert æxli sem ALV framkallar hefur
a.m.k. eina proveiru en út frá því má álykta að veiru
DNAið sé mikilvægt í viðhaldi æxlisvaxtarins.
Einnig leiddu athuganir á erfðaefni æxlisfruma í
ljós að proveirur voru alltaf á ákveðnum stöðum í
erfðaefninu. I sumum frumum var erfðaefni ALV
nær alveg horfið á meðan LTR var alltaf til staðar.
Það bendir til þess að ekkert gena veirunnar sé
nauðsynlegt til umbreytingar á frumum en það er
LTR hins vegar. Að lokum var sýnt fram á það að
allar æxlisfrumur sem umbreyttar hafa verið af ALV,
hafa ntRNA með u5 bút LTR en ekki endilega aðrar
basaraðir úr veiru erfðaefninu.
Þetta kom allt heim og saman þegar
uppgötvaðist að allar æxlisfrumur í þessum æxlum
höfðu proveiru skrifaða inn í erfðaefnið við hlið
c-myc. Þannig getur LTR hvatt til umritunar á c-rnyc
og mRNA þar sem u5 basaraðirnar eru einnig tjáðar.
C-myc er þá virkjað með svokallaðri “promoter
insertion”.
Til að fá fram “promoter insertion” þarf LTR
að vera staðsett “upstream” (á 5' enda) við oncogenið.
Lendi proveiran hins vegar “downstream” í æxlis-
frumu er genið ekki virkjað beint með promoter
áhrifum. Nálægð LTR við genið örvar það þess í stað
með “enhancer insertion” svokallaðri. Við þessar
aðstæður er oncogenið umritað yfir í prótein sem hefur
ekkert af veiruerfðaefninu í sér.
Mikilvægt er að muna að það er algjörlega
tilviljanakennt hvar proveiran lendir þegar hún
skrifar sig inn í erfðaefnið. Það eru litlar líkur á því
að veiran lendi við hlið c-myc og framkalli æxli og
getur það skýrt langan meðgöngutíma æxlisvaxtarins.
Líkurnar aukast þó ef fruman fjölgar bæði sér og
veirunni hratt.
MMTV veiran hefur einnig öll sín gen, hefur
ekki oncogen og framkallar æxli eftir langan
meðgöngutíma. Hún umbreytir frumum á sama hátt,
með þvi að skrifa sig inn í erfðaefni frumunnar við
hlið protooncogenanna. Tvögen int-1 og int-2 virðast
vera skotmörk MMTV en veiran situr “downstream”
við genin í æxlisfrumum. Það þýðir að virkjun er í
gegnum “enhancer insertion”. Það sést einnig á RNA
sem genin skrá fyrir í æxlisfrumum að það skortir
basaraðir frá veirunni.
HTLV-1 retroveiran veldur adult T-cell
leukemia.
Eina retroveiran sem sýnt hefur verið fram á
að valdi krabbameini í mönnum er human T-cell
lymphotrophic veira af týpu I (HTLV-1). Hún veldur
T-frumuhvítblæðisemnefnthefurverið adult T-cell
leukemia-lymphoma (ATLL).
Ymislegt bendir sterklega til þess að HTLV-I
sé orsakavaldur fyrir ATLL. Til dæmis er útbreiðsla
sjúkdómsins mjög mikil á þeim svæðum í heiminum
þar sem veirusýking af völdum HTLV-1 er algeng.
Annað atriði þessu til stuðnings er að komið hefur í
ljós að allir ATLL sjúklingar eru smitaðir af
HTLV 1. Einnig finnst proveiran alltaf í erfðaefni
æxlisfrumanna en yfirleitt ekki í öðrum frumu
sjúklingsins. í fjórða lagi umbreytir HTLV-I
T-eitilfrumum in vitro.
Líkt og með meirihluta sýktra einstaklinga
með lifrarbólgu og Epstein-Barr, fá flestir HTLV-1
smitaðra ekki krabbamein. Einnig er HTLV-1
svipaður þessum sömu veirum að því leyti að
meðgöngutíminn frá smiti og þar til sjúkdómurinn
kernur í ljós, er langur.
Þrátt fyrir að proveiran HTLV-1 sé alltaf í
erfðaefni æxlisfruma, þá skrifar hún sig ekki á neina
sérstaka staði í litningnum við hlið einhverra
ákveðinna proto-oncogena. Einnig hefur komið í ljós
við athuganir á erfðaefni veirunnar að í því eru engin
oncogen. Það að veiran geti umbreytt T-frumum in
vitro, bendir þó til þess að eitthvað transfromerandi
88
LÆKNANEMINN 1 1990 43. árg.