Bændablaðið - 20.07.2023, Side 44

44 Bændablaðið | Fimmtudagur 20. júlí 2023
UTAN ÚR HEIMI
Nýsjálendingar hafa áhyggjur
af útbreiðslu barrtrjáategunda í
landinu.
Sérfræðingar og áhugamenn
hafa efnt til vitundarvakningar
heima fyrir um hættu af villibarri
(e. wilding conifers) eða villifurum
(e. wilding pines) sem vaxa utan
skilgreindra ræktunarsvæða á Nýja-
Sjálandi og þau áhrif sem trén hafi á
líffræðilegan fjölbreytileika, jarðveg
og landnytjar. Trén ná fótfestu í villtri
náttúru landsins með sjálfsáningu
út frá ræktunarreitum en einnig
var m.a. stafafuru sáð vísvitandi í
hálendissvæði til að koma í veg fyrir
landrof og uppblástur.
Aðgerðin „War against weeds“
hefur meðal annars náð til upprætingar
sedruss, furu, grenis, sýpruss, lerkis
og grenis utan ræktunarsvæða.
Ýmis samtök, ríkisstyrkt og/eða
sjálfboðaliðasamtök, starfa að því að
uppræta þessar tegundir hvar sem til
þeirra sést í villtri náttúru.
„Villibarrtré eru ágengt illgresi
sem getur breytt hinu einstaka
landslagi sem aðeins er að finna á
Nýja-Sjálandi varanlega,“ segir á vef
náttúruverndarstofnunar nýsjálensku
ríkisstjórnarinnar. „Barrtré voru flutt
inn til Nýja-Sjálands árið 1880 og
hafa síðan breiðst út frá skógum,
skjólbeltum og rofgróðri. Verði
ágangi þeirra ekki stjórnað munu
þau mynda þétta skóga sem gætu haft
skaðleg áhrif á upprunalegt vistkerfi
landsins, taka til sín vatn sem er af
skornum skammti og breyta ásýnd
landsins varanlega,“ segir á vefnum.
Meðlimir hérlendra náttúru-
verndarsamtaka, svo sem Vina
íslenskrar náttúru og Landverndar,
hafa lýst svipuðum áhyggjum fyrir
Íslands hönd varðandi að verið sé
að gróðursetja sumar áðurnefndra
tegunda, m.a. stafafuru, án tak-
markana. Hvatt er til varkárni og að
horft sé til reynslu Nýsjálendinga.
„Stafafura er ekki ágeng af því að
til að teljast ágeng þarf hún að leiða til
rýrnunar á líffjölbreytni að því marki
að til vandræða horfi. Hún er hvergi
að gera það og það verða árhundruð
ef ekki -þúsund þangað til að það
gerist, ef það gerist nokkurn tímann,“
segir Hlynur Gauti Sigurðsson,
sérfræðingur búgreinadeildar
skógarbænda hjá Bændasamtökum
Íslands. Hann segir tegundina
lítið gróðursetta á Nýja-Sjálandi.
Stafafuran þrífist þó vel í háfjöllum
landsins þar sem engar innlendar
trjátegundir séu aðlagaðar vetrarríki.
Hins vegar sé önnur furutegund,
geislafuran, hryggjarstykkið í
öflugum skógariðnaði landsins
og einhverjar áhyggjur séu meðal
Nýsjálendinga af að hún sái sér þar
út í villta náttúru. /sá
Skógar:
Nýsjálendingar skera upp
herör gegn villibarri
Nýsjálendingar berjast gegn sjálfsánu villibarri (hér í Kawekas) og segja
það eyðileggja náttúru landsins. Mynd / Dave Hansford
Hér áður fyrr var talað um að besti
umhverfishiti kúa séu 5-10 gráður
og að þeim líði þó ágætlega frá -15
og upp í +25 gráður.
Þessar tölur byggja þó á gömlum
rannsóknum og í dag er margt sem
bendir til að kjörhitastig umhverfis
fyrir kýr hafi lækkað þó nokkuð.
Þetta kemur til af því að hver kýr
framleiðir í dag miklu meiri mjólk
en fyrir nokkrum áratugum og fyrir
vikið er hitaframleiðsla þeirra sjálfra
mun meiri í dag vegna gerjunar
fóðurs í vömb. Hitaorka frá vömb
er nánast hrein umframorka sem kýr
þurfa að losna við og því meiri sem
umhverfishiti kúa er, því erfiðara er
fyrir kýrnar að losna við þennan hita.
Í ofanálag skiptir rakastigið einnig
máli, því með hækkandi rakastigi
verður enn erfiðara fyrir kýrnar að
losna við þessa orku.
Sænsk rannsókn á áhrifum
umhverfishita á hámjólka kýr,
þ.e. kýr sem innbyrða mikið magn
fóðurs, sýnir að þegar við 15 gráðu
umhverfishita fara að sjást áhrif
á kýrnar með því að þær draga úr
áti og við 20 gráðu hita eru áhrifin
mjög skýr.
Í dag er algengast að miðað sé við
20 gráðu umhverfishita þegar byrja
ætti að bjóða kúm upp á kælingu og
skugga, þ.e. þær ættu að hafa tryggt
aðgengi að skugga svo sólin nái ekki
að skína beint á þær. Þetta er ein
meginástæða þess að fleiri og fleiri
kúabú í norðurhluta Evrópu eru farin
að setja upp kælikerfi í fjósunum,
þ.e. setja upp viftur sem sjá um að
blása á kýrnar og gera nærumhverfi
þeirra ákjósanlegt – rétt eins og
fólk gerir í hita með blævæng, nú
eða viftum. /SNS
Viðkvæmari fyrir útihita
Þekking:
Hvað veistu í raun um
heiminn sem þú býrð í?
Gapminder er sjálfstæð, sænsk
stofnun sem miðar að því að hjálpa
fólki að losa sig við algengar,
kerfisbundnar ranghugmyndir
um alþjóðlega þróun.
Stofnendurnir, hin sænsku
Hans Rosling, Ola Rosling og
Anna Rosling Rönnlund, segja
Gapminder án pólitískra, trúarlegra
og efnahagslegra tengsla og hafi að
markmiði að berjast gegn hrikalegri
fáfræði með staðreyndabyggðri
heimsmynd sem allir geti skilið.
Vonir séu bundnar við að fólk
taki betri ákvarðanir ef það skilji
betur heiminn í kringum sig og sjái
alþjóðlega þróun í sönnu ljósi.
Gapminder, sem stofnað var árið
2005, heldur úti aðgengilegum
fræðsluvef (gapminder.org) og
framleiðir ókeypis kennsluefni
byggt á áreiðanlegri tölfræði frá
öllum helstu alþjóðastofnunum,
auk fyrirlestrahalds og útgáfu
fræðslubóka.
Uppfæra gamlar upplýsingar
„Tilgangur Gapminder er að koma í
veg fyrir fáránlega alþjóðlega að-
ferðafræði byggðri á staðal-
ímyndum og úreltum skoðunum
á heiminum, einhverju sem var
mögulega rétt fyrir kannski sjötíu
árum en er það ekki lengur,“ segir
á vefsíðu Gapminder.
„Heimurinn tekur stöðugum
breytingum og er þróaðri en nokkru
sinni fyrr, með víðtæku alþjóðlegu
samstarfi og stofnunum. Aldrei hafa
verið til jafn miklar upplýsingar til
að læra af.
Við ættum, vopnuð staðreyndum,
á heimsvísu að vera fær um að
knýja fram sjálfbærar framfarir,
takast á við alþjóðlegar áskoranir og
koma í veg fyrir helstu alþjóðlegu
kreppurnar.
Við eigum að geta átt alþjóðlegt
samstarf um að koma í veg fyrir
stríð, heimsfaraldra, loftslagskreppu
og um að hjálpa fólki úr örbirgð.“
Fáfræðiverkefnið
Ein helsta aðferð Gapminder er að
spyrja fólk í fjölmörgum löndum
þúsunda spurninga um hvernig það
haldi að heimurinn sé.
Síðan eru skoðuð áreiðanleg og
staðfest gögn til samanburðar og
greint í hverju hugmyndir fólks eru
fjærstar raunveruleikanum, þ.e.a.s.
mestu ranghugmyndirnar.
Verkefnið hefur það að markmiði að reyna að komast að því um hvað fólk hefur rangar upplýsingar og hvers vegna.
Mynd / Uday Mittal - Unsplash
Gapminder
Markmið: Að berjast gegn hrika-
legum ranghugmyndum með stað-
reyndabyggðri heimsmynd sem
allir geta skilið.
Sýn: Heimur þar sem allt fólk
getur notað staðreyndir til að
skilja heiminn, til að taka betri
ákvarðanir um jákvæðar breytingar.
Aðferð: Með víðtækri þekkingar-
prófun eru greindar kerfisbundnar
ranghugmyndir um heiminn og
þróað ókeypis gagnvirkt upp-
lýsingaefni og kennsluefni til að
brjóta þær á bak aftur.
www.byko.is
BLÁ BOSCH
RAFHLÖÐU-
GARÐVERKFÆRI
FÁST Í BYKO