Bændablaðið - 20.07.2023, Blaðsíða 66

66 Bændablaðið | Fimmtudagur 20. júlí 2023
Músarrindill er afar smár, kvikur og forvitinn fugl. Þeir eru reyndar nokkuð felugjarnir þótt þeir séu forvitnir. Mannaferðir eða óvenjuleg hljóð duga oft til að þeir komi til að kanna hvað er um að vera. Forvitnin
hefur jafnvel átt það til að leiða þá inn um opna glugga eða opnar dyr. Ekki er langt síðan músarrindill var minnstur íslenskra fugla en nú hefur glókollur steypt honum af stóli og tekið titilinn sem sá minnsti.
Músarrindillinn er hins vegar mjög lítill, eða um 9-10 cm að lengd og ekki nema 15 grömm. Íslenski músarrindillinn er staðfugl og sérstök undirtegund sem er stærri og dekkri en frændur hans í Evrópu. Þeir eru
útbreiddir um allt land en þá helst á láglendi. Þar verpa þeir í birkikjarri, hrauni eða urð. Þeir gera sér hreiður undir bökkum eða sprungum í hrauni. Þeir eru einfarar og yfir vetrarmánuðina má oft finna staka
músarrindla við opnar ár, skurði eða vatnsbakka. Þeir eru afar duglegir varpfuglar og verpa 6–8 eggjum jafnvel tvisvar yfir sumartímann. Myndin hérna að ofan er af ungahóp sem er nýbúinn að yfirgefa hreiður,
ef vel er skoðað má sjá sex unga sem hafa þjappað sér saman líkt og þeir séu enn þá í hreiðrinu Mynd og texti / Óskar Andri Víðisson
FRÆÐSLA
Tíska:
Ferill amerísku derhúfunnar
Höfuðföt af ýmsu tagi hafa verið vinsæl
frá því elstu menn muna. Þá ekki sem
skjólfatnaður heldur til þess að sýna stöðu
þess sem það ber, nú eða sem tískufyrirbrigði.
Eitt hið þekktasta í nútímanum er akkúrat
hámóðins nú í ár, hvort sem um sumar eða
vetur, en það er derhúfan sem við þekkjum öll
svo vel. Hóf hún feril sinn sem íþróttabúnaður
hafnaboltaliða, en naut fljótt vinsælda meðal
aðdáenda og bera menn enn þann dag í dag
stoltir húfu síns liðs.
Náttúruleg efni, strá & ull
Fyrsta útgáfa derhúfunnar fór sem sé í notkun 24.
apríl árið 1849 er hafnaboltalið New York-borgar
(New York Knickerbockers) hóf að klæðast
frumútgáfu hennar gerðri úr stráum til að skýla
sér fyrir sólskini. Innan fárra ára fór liðið að vera
með hatt úr fínni merínóull með áföstu deri,
framleiddum af íþróttavörufyrirtækinu Peck
& Snyder, enda var raunin sú að stráhattarnir
ollu kláða. Ullarderhúfan varð því frumgerð
að einum vinsælasta stíl þess tíma og enn í dag
þótt ullin sé á undanhaldi, í íþróttaleikjum a.m.k.
Þess má geta að þetta var fyrsta liðið sem
sögur fara af að hafi klæðst einkennisfatnaði,
en búningur þeirra samanstóð af bláum
ullarbuxum, hvítum flannelskyrtum og
stráderhúfum. Hafnaboltaliðið, sem einnig
var hið fyrsta sem skráði niður reglur leiksins
og fór samviskusamlega eftir þeim, lagði upp
laupana í kringum 1870.
New York Knickerboxers voru þó frum-
kvöðlar að derhúfutískunni og geta glöggir
íþróttaunnendur í dag tengt nafnið við
körfuboltaliðið margfræga, New York Knicks.
Albert Spalding gerist hönnuður
Fyrirtækið Peck & Snyder komst hins vegar á
bragðið með derhúfuframleiðsluna og hugsaði
sér gott til glóðarinnar, enda varð hafnabolti
sífellt vinsælli í Bandaríkjunum. Framleiddu þeir
húfur í öllum verðflokkum, hægt var að fjárfesta
í 1–2$ húfum, en einnig fyrir nokkra aura. Einn
besti liðsmaður hafnaboltaliðsins Boston Red
Stockings – sem var virkt um sama leyti og NYK
– og íþróttaáhugamaður mikill, Albert Spalding,
gerði sér lítið fyrir og tók við að hanna derhúfur.
Má segja að þar hafi hann sannarlega fundið
sína hillu í lífinu enda stofnaði hann í félagi
við bróður sinn íþróttavöruverslun, og reyndar
líka bóksöluna The Spalding Athletic Library.
Derhúfan óx sífellt í vinsældum og hönnun
hennar farið örlitlum breytingum í gegnum árin
þó frumgerðin hafi haldið sér. Rapparar níunda
áratugarins fóru stórum með derhúfuna og má
segja að þá hafi hún gengið í raðir tískunnar.
Mátti vart líta til hægri eða vinstri án þess að
sjá helstu tískuunnendur með derhúfu – sumar
hafðar á hlið, eða afturábak og þeir allra hörðustu
settu tvær á höfuðið. Nema þeir sem rétt tylltu
þeim á höfuðið og hækkuðu því um tæpa tíu
sentímetra. Neonlitaðar og djarfar enda ekkert
meira kúl.
Hagkvæmar jafnt sem hámóðins
Í byrjun nýrrar aldar voru derhúfur orðnar
hámóðins tískugripur undir merkjum á borð við
Von dutch, Diesel auk þess sem „trukkahattar“
svokallaðir þurftu að vera í eigu hvers
manns. Hjólabrettaiðkendur gerðu þá útgáfu
derhúfunnar vinsæla, en þá var derið helst haft
alveg flatt.
En lesendur gætu velt fyrir sér hvers vegna nú
er farið út af spori tísku og íþrótta yfir í eitthvað
sem gefur til kynna akstur. Jú, þessir ókrýndu
riddarar hraðbrauta Bandaríkjanna sáu sér leik
á borði er kom að derhúfunotkun. Hófst sagan
einhvern tíma í kringum árið 1965 er þeir, með
sólina í augunum, stoppuðu á bensínstöðvum
og ráku þar augun í þetta fyrirtaks höfuðfat.
Eins og tíska þess tíma bauð upp á mátti finna
ýmsar útgáfur í boði, en sú sem þeim leist best
á var úr léttu nælonefni með breitt og stórt der,
upplagt til þess að skýla sér fyrir sólargeislunum
sem áttu það til að trufla við akstur. Í kjölfar
vinsælda hjá þessum lífsreyndu mönnum sem
óku landið þvert og endilangt, komust ýmis
fyrirtæki á bragðið og hófu að gefa þeim
húfurnar undir yfirskini ókeypis auglýsinga,
merki fyrirtækjanna þá prentuð á húfurnar, fólki
til upplýsinga.
Í dag, tæpum 200 árum eftir að derhúfan var
kynnt til leiks, þykir afar smart að bera hana
sem höfuðfat. Helst má sjá fólk líða þokkafullt
um með látlausar, einlitar derhúfur á kollinum
og gjarnan úr ullarefni líkt og á árum áður.
Hlutlausir litir á borð við allan regnbogann af
húðlitum þykir hvað álitlegastur og má bera
þetta höfuðfat hvernig sem viðrar.
/SP
Liðsmenn hafnaboltaliðsins New York Knicker-
boxers, árið 1862.
Albert Spalding, íþróttamaður, hönnuður og
meðstofnandi Spalding-fyrirtækisins.
Ábúðarfullir bílstjórar með sæmandi derhúfur
merktum American Agriculture Colorado.
Rapparinn JayZ er gallharður aðdáandi hafna-
boltaliðsins NY Yankies, en í texta eftir hann
segir „... so when I'm dead and gone I got one
last wish: put my Yankee hat on ...“