Bændablaðið - 05.10.2023, Blaðsíða 53

53Bændablaðið | Fimmtudagur 5. október 2023
Vargöld í vændum?
– Opið bréf til sauðfjárbænda
Ég hef í nokkrum greinum hér
í Bænda blaðinu varað við þeirri
stöðu sem sauð fjár bændur búa við.
Á það ekki síst við um heimildar-
lausa beit þeirra á land annarra.
Nú í sumarlok er rétt að staldra
við og meta stöðuna eftir atburði
sumarsins.
Athyglisverðar staðreyndir
Það fór sem við mátti búast, að
sveitarstjórnir sinntu í engu smölun
ágangsfjár þrátt fyrir skýlaus
lagafyrirmæli þar um. Staðan er
því sú að við landeigendur, sem
unum ekki óheimilli beit nágranna
á okkar land, getum átt von á að
standa frammi fyrir sama vandamáli
á næsta sumri. Eigi að síður hafa
komið fram athyglisverðar staðreyndir
í málarekstri okkar gagnvart sveitar-
félögunum í sumar. Í svari lögmanns
Svalbarðsstrandarhrepps til mín,
kemur fram að sveitarfélög hafa
enga heimild til að ákveða jörðum
upprekstrarrétt í heima löndum. Slíkar
heimildir eru einkaréttarlegs eðlis
og geta aðeins byggt á samningum
eigenda eða hefðarsjónarmiðum.
Orðrétt segir, „sveitarfélag hefur
ekki ákvörðunarvald um hvað telst
sameiginlegt beitarland, heldur er þar
um að ræða hagsmuni sem eigendur
viðkomandi réttinda geta ráðstafað
og rísi ágreiningur er þar um að ræða
einkaréttarlegan ágreining“.
Í minnisblaði sem ég fékk
Guðrúnu Sólveigu Pöpperl á LEX
lögmannsstofu til að vinna fyrir mig
varðandi ágreining um upprekstur í
heimalönd segir:
„18. Í þessu samhengi er
einnig vert að nefna Hrd. 83/1986
(Flateyjardalsheiði), hvar deilt var
um hvort tilteknum jörðun hefði
fylgt upprekstrarréttur. Hæstiréttur leit
svo á að vitneskja þáverandi eigenda
jarðanna og forvera þeirra um að
hinar umdeildu landspildur væru í
eignarráðum annarra aðila stæði því
í vegi, að eigendur hafi mátt vinna
hefð á rétti til upprekstrar á heiðinni,
sbr. 2. gr. hefðarlaga nr. 46/1905. Var
krafa eigendanna um upprekstrarrétt
því ekki tekin til greina.
19. Það er meginregla í íslenskum
rétti að sá sem telur sig hafa öðlast
eignarrétt, beinan eða óbeinan, yfir
tiltekinni jörð á grundvelli hefðar
verður að færa
sönnur á þann
rétt sinn. Er það
ljóst meðal annars
af þeim mörgu
þjóðlendumálum
sem rekin hafa
verið fyrir
dómstólum hér
á landi, þar sem
aðilar hafa gert
kröfu um að þeir hafi öðlast beinan
eignarrétt yfir tilteknu landsvæði á
grundvelli hefðar. Það ætti því að
hvíla á þeim aðilum sem telja sig
eiga beitarrétt í heimalöndum jarða í
Vaðlaheiði að sanna þau réttindi sín,
ef þau réttindi verða vefengd af hálfu
eigenda viðkomandi jarða.“
Það er því hafið yfir allan
skynsaman vafa, samkvæmt
ofanrituðu, að sauðfjárhöldurum er
aðeins heimil beit á annarra manna
land að fyrir liggi samningar sem
heimila slíkt. Hefðun er ekki til að
dreifa þar sem hæstaréttardómur
liggur fyrir um mál af þessu tagi
þ.e. ef eignarhald á því landi sem
sauðfjárhaldari hyggst beita er þekkt
er krafa um hefðun á upprekstrarrétti
ekki tekin til greina (í þinglýstum
gjörningum um landamerki kemur
eignarhald alla jafna skýrt fram).

Aðgerðaleysi kallar á átök
Ef sveitarstjórnir, og eftir atvikum
lögregla, sinna ekki skyldu sinni um
smölun ágangsfjár á sumri komanda
og löggjafinn aðhafist ekkert til
að gera sauðfjárhöldurum ljósa
stöðu sína, er ljóst að þolinmæði
okkar landeigenda er á þrotum ef
sauðfjárbændur halda áfram að
beita í heimildarleysi okkar land.
Við getum ekki unað því að á rétti
okkar til friðhelgi einkalífs sé brotið
og stjórnarskrárvarinn eignarréttur
okkar ítrekað fótum troðinn.
Okkur er því nauðugur sá einn
kostur að verja rétt okkar með þeim
aðferðum sem hvert og eitt okkar
telur nauðsynlegt. Ég fyrir mína parta
mun auglýsa á mínu heimasvæði að
ég ber enga ábyrgð á afdrifum þess
fjár sem leitar í mitt land í framtíðinni
enda tel ég að með heimildarlausri
beit í ógirt land sé um beina innrás á
eigur annarra að ræða.
Ég hef tekið upp svokallaða
fjallsgirðingu fyrir mínu landi,
girðingu sem hafði enga lagastoð og
var reist þegar það voru hagsmunir
allra jarða í hreppnum að girða slíka
girðingu. Nú eru þær forsendur
fyrir löngu brostnar þó ýmsir, sem
lifa í viðjum vanans, séu annarrar
skoðunar. Það er þá þeirra að sækja
mig til saka.
Það þarf engum, sem hafa
lesið fyrri greinar mínar, að koma
á óvart afdráttarlaus afstaða
mín. Auk greinarskrifa hef ég
skrifað matvælaráðherra og
þingflokksformönnum og hvatt
til aðgerða. Mér er mjög í mun
að sauðfjárbændur þekki sinn
vitjunartíma og aðlagi búskap sinn að
þeim raunveruleika sem við blasir. Því
miður virðast forsvarsmenn bænda,
með formann Bændasamtakanna
fremstan í flokki, velja að fara eigin
leiðir. Í leiðara í síðasta Bændablaði
fer formaðurinn fögrum orðum
um atvinnufrelsið sem varið er
samkvæmt 75. gr. stjórnarskrárinnar
og getur þess réttilega að koma
þurfi fram í lögum heimildir til að
skerða atvinnufrelsið og jafnframt
að almannahagsmunir þurfi að vera
til staðar til að hægt sé að krefjast
skerðingar. Honum er hins vegar
ekki jafn annt um eignarréttinn sem
varinn er samkvæmt 72. gr. sömu
stjórnarskrár og krefst sömu skilyrða
og gilda um atvinnufrelsið ef skerða
á eignarréttinn þ.e. almannaheillar og
lagasetningar. Formanninum finnst
í lagi að káfa upp á eignarréttinn ef
það er í þágu sauðfjárbænda. Það
er dapurlegt að samtök sem hafa
löglærðan framkvæmdastjóra í starfi,
og yfirlögfræðing að auki, skuli ekki
geta ráðið formanninum heilt þegar
hann drepur niður penna. Bændum,
ekki síst sauðfjárbændum, er nauðsyn
að velja sér forystu sem horfir til
framtíðar en lítur ekki endalaust í
baksýnisspegilinn.
Það er von mín að sauðfjárbændur
noti tímann fram undan og leiti
samninga við nágranna sína um
heimildir til að beita þeirra land.
Slíkt fer enda saman við kröfur
sem þeim eru ætlaðar til að geta
notið greiðslna fyrir gæðastýringu í
greininni. Bændum verður þó að vera
ljóst að slík beit verður að vera innan
girðinga eða náttúrulegra marka sem
tryggja að ekki verði ágangur á lönd
þeirra sem ekki samþykkja slík not.
Stefán Tryggva- og Sigríðarson,
Þórisstöðum/Leifshúsum,
Svalbarðsstrandarhreppi
stefan@leifshus.is
Stefán Tryggva-
og Sigríðarson.
Mynd / ghp
Landsliðið
í dælum
Brunn, skólp- og þróardælur
ásamt fylgihlutum, slöngum,
börkum og festingum.
LANDVÉLAR | SMIÐJUVEGI 66 | 580 5800 | LANDVELAR.IS
LAUSNIR Á LAGER
Samþykkt - búið að skila
A Wendel ehf.
Tangarhöfða 1, 110 Reykjavík,
S:551 5464 - wendel@wendel.is
www.wendel.is
Hilltip Icestriker 900–1600L
Salt og sanddreifari í tveim
stærðum fyrir stóra pallbíla og
minni vörubíla. Rafdrifinn 12V.
Hilltip Icestriker 380–550L
Salt og sanddreifarari í tveim
stærðum, fyrir minni pallbíla.
Rafdrifinn 12V.
Hilltip Icestriker 600 TR
Rafdrifinn kastdreifari
fyrir dráttarvélar m/öflugum
efnisskömmtunarbúnaði.
Hilltip Snowstriker VP
Fjölplógur fyrir pallbíla, minni
vörubíla og jeppa. Fáanlegur í
185–240 cm breidd.
Hilltip Snowstriker SP
Snjótönn fyrir pallbíla, minni
vörubíla og jeppa. Fáanleg í
165–240 cm breidd.
Hilltip Fjölplógur MVP
Fjölplógur fyrir ameríska
pallbíla t.d. RAM 3500,
GMC 3500 og FORD 350.