Úrval - 01.04.1965, Page 82

80
ÚRVAI.
ustu öldum haft gildi i fæðingum.
Ég skal ekki segja, hvernig á því
stendur; til j)ess þyrfti aö athuga
öll handrit sögunnar og sjá, hvern-
ig þau skiptast með tilliti til þessa
atriðis, og raunar væri æskilegt
að rannsaka það efni einnig í latn-
esku textunum. Slíka rannsókn hef
ég ekki aðstæður til að gera, en
ég hef atlnigað í handritaskránum,
með hvaða öðrum ritum Margrét-
ar saga er skráð í handritum. Kem-
ur þá í ljós, að í handritum úr
kaþólskum sið, er hún tvívegis í
safnritum ásamt mörgum öðrum
heilagra manna sögum. Sjö hand-
ritanna eru aðeins brot, sem ekkert
verður ráðið af, en í fimm þeirra
virðist Margrétar saga hafa verið
eina sagan, en á eftir henni koma
bænir í þremur handritanna og í
tveimur þeirra áðurgreindar lausn-
arformúlur. Ætla má, að safnritin
hafi verið hugsuð trúræknu fólki
til lesturs, og vel mega þau hafa
verið eign klaustra eða kirkna, en
handritin með Margrétar sögu einni
gefa til kynna sérstakt dálæti á
henni.
Af handritum af Margrétar sögu
úr lútherskum sið er meira en helm-
ingur þeirra með efni, sem telja
verður líklegt, að hafi aðallega ver-
ið ætlað til skemmtilesturs, og eru
í handritaskránum nefndar sögur,
sagnabrot, ævintýri, ævisögur,
kvæði, rimur og sálmar. Heiti sög-
unnar í þessum safnritum er þá
stundum: „Æfintýr af þeirri heil-
ögu mey Margrétu“, „Lífssaga sællr-
ar Margrétar meyar“ eða „Ein
historia um Fru Margrétu“, og eitt
safnið (J.S. 43, 4to) ber titilinn:
„Ein Agiæt Nitsöm fródleg Lyste-
leg SkemmtcRijk og Artug Rook
Innehaldande .... Æfesaugur. ...
Samanntekenn af Virduglegum
höfdings manne Magnúse Ioons-
syne ad Wigur“. En í mörgum
handritanna er Margrétar saga með
efni, sem skráin kallar „miscell-
anea, ósamstæður tíningur, draum-
ar, draumaráðningar og kukl“, og
verður ekki ætíð séð af skránni,
hvaða fróðleikur þar kunni að
leynast. Með tveimur handritanna
af sögunni er fróðleikur náttúru-
og læknisfræðilegs efnis, og í Lbs.
405, 8vo frá um 1850 er: „Sagann af
Margrétu“ og „Lausn H(eilagrar)
Meyar Maríu“.
Þessi handrit munu yfirleitt liafa
átt að þjóna fræðslu og nytsemdar
sjónarmiði, en ekki verður séð af
skránni, að nokkurt þeirra hafi
að geyma ráð, sem ætluð eru jóð-
sjúkum konum. En það atriði þarfn-
ast frekari athugunar í Iiandritun-
um sjálfum.
Niðurstaðan af athugun hand-
ritanna af Margrétar sögu í Lands-
bókasafni er, að hún er þar ekki
með öðrum sögum heilagra manná
né með lausnarþulum yfir jóðsjúk-
um konum, eins og títt var um kaþ-
ólsku handritin, heldur virðist sög-
unni í lútherkum sið komið fyrir
meðal hins óskyldasta efnis og að
því er séð verður af algerðu handa-
hófi. Manni kemur til hugar, að
verið sé að beina athyglinni frá
sögunni eða fela hana, og væri það
í samræmi við þá þögn, sem ríkir
um hana. Ástæðan er vafalitið sú,
að notkun sögunnar við fæðingar
hefur verið talin til galdra, eins