Náttúrufræðingurinn - 2023, Síða 14

stigum. Gróður þeirra var allfjölbreyttur
á fyrstu stigum. Þar voru varpafitjungur
(Puccinellia coarctata), skammkrækill,
varpasveifgras og vegarfi helstu frum-
herjar en með tímanum urðu túnvingull
og vallarsveifgras ríkjandi og tegundum
fækkaði (11. mynd). Í reitunum var þekja
61%, fjöldi tegunda 8,1, kolefni í jarðvegi
7,9% og fjöldi hreiðra 3,5 að meðaltali.
Í þriðja hópnum (H3) voru flestir
reitanna og voru þeir allir utan máfa-
varpsins (12. mynd). Reitirnir voru
ýmist á sandorpnu landi, hrauni eða
móbergi og var gróður þeirra eftir því.
Þeir voru allir lítt grónir. Í sandorpnum
reitum var mest um fjöruarfa, melgresi,
holurt, hundasúru og melablóm en í
hraunreitum voru hins vegar vegarfi,
skammkrækill og varpasveifgras (Poa
annua) ríkjandi. Í reitum á móbergi var
plöntur helst að finna á blettum þar sem
gosmöl sat í bollum og var gróður þeirra
ekki frábrugðinn gróðrinum í sand-
orpnum reitum. Í reitum í þessum hópi
kenndi allmargra annarra tegunda hér
og þar, sem flestar létu lítið að sér kveða.
Í þessum reitum var gróðurþekja 4%,
fjöldi tegunda 7,1, kolefni í jarðvegi 0,11
% og fjöldi hreiðra 0,04 að meðaltali.
Fjórða hópinn (H4) skipuðu síðan
tveir reitir, og voru báðir á norðurtanga
eyjarinnar þar sem gróður hefur þétt sig
verulega á síðustu árum. Á svæðinu er
nokkurt máfavarp og þar kæpir útselur
(Halichoerus grypus) að hausti. Af hvoru
tveggja eru áburðaráhrif sem bætt hafa
kjör gróðurs. Í þessum reitum voru mel-
gresi og fjöruarfi ríkjandi en þar fundust
einnig fjörukál og hrímblaðka (Atriplex
sp.) sem ekki var annars staðar að finna.
Þá var blálilja hvergi meiri en í þessum
reitum. Á svæðinu hafði því myndast sam-
félag strandplantna sem skar sig úr öðrum
gróðri í eynni (13. mynd). Í þessum reitum
var gróðurþekja 46%, fjöldi tegunda 9,5,
kolefni í jarðvegi 0,05% og fjöldi hreiðra
0,5 að meðaltali. Norðurtanginn er það
svæði í Surtsey sem er undir mestum
áhrifum sjávar. Hann er láglendur og sjór
flæðir inn á hann í stórviðrum á vetrum.
Ris og hnig tegunda með tíma
Lítum nú á nokkra reiti og skoðum
hvernig gróður í þeim hefur þróast frá
því þeir voru fyrst mældir á árunum 1990
og 1994 til ársins 2020. Reitir 13 og 22 eru
á austurhluta eyjarinnar, á sandorpnu
hrauni og helluhrauni. Báðir voru þeir
utan varpsvæða og áburðaráhrif af fugli
því lítil. Í þessum reitum eins og flestum
öðrum utan varpsvæða hafði gróður lítið
þétt sig frá því þeir voru settir niður (14.
mynd). Í hvorugum þeirra hafði heildar-
þekja gróðurs náð 10% árið 2020. Í reit 13,
á sandorpnu hrauni, voru það fjöruarfi og
melgresi sem mest hafði kveðið að. Í reit
22, á hraunklöppum, höfðu skammkræk-
ill og varpasveifgras verið mest áberandi
frumherjar gegnum árin en túnvingull
hafði einnig fest þar rætur og farið vax-
andi frá 2016. Í báðum þessum reitum
hafði tegundum fjölgað frá því sem var
í upphafi en tröppugangur verið í þeirri
fjölgun (15. mynd).
Reitir 1 og 6 eru í elsta hluta varps-
ins á suðurhluta eyjarinnar. Þar var
áburðaráhrifa af fugli þegar tekið að
gæta þegar þeir voru settir niður 1990
og 1994 og gróður farinn að þétta sig (15.
mynd). Í þessum reitum mátti sjá dæmi
um hvernig tegundir brugðust við, risu
eða hnigu eftir því sem árin liðu.
Reitur nr. 1 er sendinn og þar var
fjöruarfi með um 30% þekju árið 1990.
Hann jók við sig til 1994 en eftir það
sáust merki um að honum væri tekið
að hnigna. Á þessum árum fjölgaði
7. mynd. Tengsl heildargróðurþekju æðplantna og tegundafjölda þeirra í reitum í Surtsey árið 2020. Þar sem gróður var mestur var hann
lagskiptur og gat því samanlögð heildarþekja farið yfir 100%. Ferill er dreginn samkvæmt þriggja liða log-jöfnu, r2=0,45. – Total cover
and species richness of vascular plants in permanent plots on Surtsey in 2020. Layering of vegetation occurred in the densest plots and
total cover reached over 100%. A log-normal, 3-parameter trendline is shown, r2=0.45.
Fj
öl
di
te
gu
nd
a
/
Sp
ec
ie
s
ric
hn
es
s
Gróðurþekja / Total cover (%)
0 20 40 60 80 100 120 140
0
2
4
6
8
10
12
14
16
Náttúrufræðingurinn
14
Ritrýnd grein / Peer reviewed