Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2024, Qupperneq 42

40 Tímarit hjúkrunarfræðinga | 1. tbl. 100. árg. 2024
Réttmæti og áreiðanleiki rannsóknarinnar
Í rannsókninni var leitast við að efla réttmæti og áreiðanleika með
því að kafa í rannsóknargögnin og leyfa þeim að lifa með sér og
halda áfram gagnasöfnun þar til mettun var náð og hægt var að
svara rannsóknarspurningunni. Allir foreldrarnir komu í gegnum
Píeta samtökin. Sú staðreynd getur valdið því að úrtakið teljist
einsleitt (Margrét Hrönn Svavarsdóttir og Sigríður Halldórsdóttir,
2021), til dæmis að foreldrarnir hafi sótt aðstoð við sorgar-
úrvinnslu sína, sem er aðferðafræðilegur veikleiki rannsóknar-
innar.
Siðfræðilegar vangaveltur
Áður en rannsókn hófst voru foreldrarnir upplýstir um í hverju
þátttaka þeirra fælist og hvernig upplýsingar sem þeim tengdust
yrðu notaðar. Foreldrunum voru afhent kynningarbréf, þeir
skrifuðu undir upplýst samþykki og var jafnframt boðið að lesa
yfir þau gögn sem tengdust þeim áður en niðurstöður voru birtar.
Úrskurður Vísindasiðanefndar var að ekki þyrfti leyfi nefndar-
innar fyrir rannsókninni.
NIÐURSTÖÐUR
Foreldrarnir lýstu reynslu sinni af sjálfsvígi dóttur eða sonar
og áhrifum þess. Þeir lýstu aðdragandanum, reynslu sinni af
áfallinu sem fylgdi í kjölfar þess, áhrifum á heilsu þeirra og
líðan, eigin sorgarviðbrögðum og því sorgarferli sem við tók,
ásamt reynslu sinni af stuðningi og stuðningsleysi í kjölfarið.
Yfirþema rannsóknarinnar er krefjandi lífsreynsla og flókin
sorg sem lýsir vegferð þeirra í hnotskurn. Á mynd 2 er yfirlit yfir
meginrannsóknarniðurstöður.
Aðdragandinn: „Það voru erfiðleikar“
Í öllum tilfellum nema einu var sjáanlegur aðdragandi að
sjálfsvígunum, svo sem fíknivandi, hegðunarvandi, félagslegir
erfiðleikar, misnotkun og þunglyndi. Dæmi voru um sjálfsskaðandi
hegðun, í þremur tilvikum voru hótanir um sjálfsvíg og í þremur
tilvikum hafði viðkomandi gert tilraun til sjálfsvígs. Í engu tilfelli
grunaði þó foreldra að dóttir/sonur þeirra myndi taka eigið líf.
Sonur Örnu hafði leiðst út í fíkniefnaneyslu og var hugsanlega með
geðklofasjúkdóm á byrjunarstigi þegar hann fannst látinn. Sonur
Brynju var með fjölmargar greiningar, mikinn hegðunarvanda,
gekk illa að fóta sig í skólakerfinu og átti erfitt með skap. Spurð
út í aðdraganda að sjálfsvíginu sagði Brynja: „Það var farið að
ganga aðeins betur þannig að ég var hætt að fylgjast eins vel
með.“ Í tilfelli sonar Sunnu var enginn sjáanlegur aðdragandi að
sjálfsvíginu, honum gekk vel í því sem hann tók sér fyrir hendur,
var reglusamur og engin andleg veikindi. Hann fór út að skemmta
sér og var komið að honum látnum á heimilinu daginn eftir.
Upplifun af áfallinu: „Krefjandi lífsreynsla“
Upplifun af sjálfsvíginu var sambærileg hjá öllum foreldrunum,
þeim fannst þetta krefjandi lífsreynsla. Í tilfelli Helenu og Þórs
hringdi óeinkennisklæddur lögreglumaður dyrabjöllunni um
klukkan sjö á mánudagsmorgni og sagði við Helenu: „Mér þykir
leitt að þurfa að segja þér það en sonur þinn er dáinn.“ Þau
gleyma þessum orðum aldrei og segja þetta hafa verið „ótrúlegt
sjokk“, mikið áfall og óraunverulegt. Helena sagði: ,,Ég var svolítið
undrandi á því að lögreglumaðurinn var einn að tilkynna, það var
hvorki prestur né sálfræðingur með honum.“ Lögreglumaðurinn
staldraði stutt við, gaf foreldrunum helstu upplýsingar og var svo
farinn. Þau sátu eftir í áfalli, eftirfylgnin í kjölfarið var engin og
þetta var allt og sumt sem hið opinbera veitti þeim; tilkynningu
um andlátið.
Iðunni og Jóni fannst veröldin hrynja á sekúndubroti. Katrín
sagði atburðinn mjög „súrrealískan“ en jafnframt var dauðinn svo
endanlegur: ,,Það sem er svo skrítið við þetta er að endanleikinn
var einhvern veginn bara algjör strax, það var ekkert en eitthvað
eða hvað ef ...“ Upplifun Helenu og Þórs af sjálfsvíginu var í fyrstu
mikið áfall og atburðurinn var mjög óraunverulegur. Tímabilið
fyrst á eftir var þokukennt og þau tóku einn dag í einu. Foreldrarnir
voru allir á einu máli um að þeir upplifðu ekki skömm tengda
ákvörðun barna sinna um að binda enda á eigið líf en um leið voru
flest haldin mikilli sektarkennd. Brynja ýtti þó skömminni frá sér
strax. Hún hafði orðið vitni að þögn, skömm og afneitun vegna
sjálfsvíga og ákvað að þannig myndu hennar viðbrögð ekki verða.
Hún taldi hins vegar kerfið hafa brugðist fjölskyldunni.
Áhrif á líkamlega og andlega heilsu: „Sálarlífið og
líkaminn hrundu“
Sjálfsvígið hafði ekki aðeins áhrif á andlega líðan foreldranna,
heldur töluðu þeir einnig um líkamleg einkenni líkt og að ná
ekki viðunandi svefni, að geta ekki nærst, minnkaða matarlyst,
orkuleysi og erfiðleika með hugarstarf. Valdís og Hrafn sögðust
ekki hafa haft nokkra löngun í mat og í raun ekki haft nokkra getu
til þess að hugsa um sig nema aðeins það allra nauðsynlegasta:
,,Maður var bara dofinn, það var keypt allskyns rusl í matinn svo
að við myndum borða, því matarlystin var engin.“ Katrín sagðist
hafa upplifað áfallið og sorgina mjög líkamlega. Hún lýsti því svo:
„Mér fannst ég þurfa að halda mér í fyrstu dagana, þurfti að halda
mér í veggi og stiga þegar ég var að ganga, þurfti að halda í
eitthvað. Þegar það kemur bakslag í sorginni þá kemur alltaf þessi
tilfinning að ég þurfi að halda í eitthvað.“
Helena og Þór lýstu sterkum líkamlegum einkennum. Bæði fundu
þau fyrir verkjum í líkamanum, í hjartanu og meltingarfærunum.
Helena sagði: „Þetta hefur áhrif á heilsuna, svona sjokk.“ Þór
fékk líkamlegan sjúkdóm og þurfti að fara í aðgerð skömmu eftir
áfallið og Helena tapaði öllu líkamlegu þreki. Hún lýsti lélegu
skammtímaminni hjá þeim báðum eftir sjálfsvígið. Iðunn var
verkjuð alls staðar, var með kviðverki og viðvarandi kvíðahnút í
maganum, auk þess sem töluverður ruglingur varð á svefni: ,,Svo
fékk ég svona grátköst sem bara allt í einu helltust yfir mig. Ég
bara grét og grét og grét og svo fékk ég rosalegan höfuðverk.“ Jón
sagðist í sjálfu sér alltaf hafa náð svefni en einkennin í hans tilfelli
voru frekar að hann var grátgjarn, sorgmæddur og dapur. Valdís
Krefjandi og flókin sorg: Að lifa af sjálfsvíg dóttur eða sonar
Mynd 2. Yfirlit yfir rannsóknarniðurstöður
Forsagan
„Það voru erfiðleikar“
t.d. sjálfsvísgstilraun,
sjálfsvígshótanir og
sjálfsskaðahegðun
Niðurbrot foreldra
Niðurbrot líkama, huga
og anda t.d. verkir,
kvíði og þunglyndi,
skammtímaminnis og
líkamlegs þreks. Eiga í
erfiðleikum með að sinna
verkefnum sem krefjast
einbeitingar
Sjálfsvígið
leiddi til „gífurlegs
lamandi áfalls“ foreldra
og „óraunveruleika-
tilfinningar“ sem síðar
leiddi til „dofa“