Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2024, Qupperneq 44

42 Tímarit hjúkrunarfræðinga | 1. tbl. 100. árg. 2024
hefði verið boðin aðstoð og að brugðist hefði verið við að fyrra
bragði með upplýsingagjöf og einstaklingsmiðuðum stuðningi því
þörfin var virkilega til staðar.
Foreldrunum fannst heilbrigðiskerfið ekki veita þeim stuðning
á skipulagðan hátt og nefndu takmarkaða upplýsingagjöf í
kjölfar atburðarins og fannst enginn á vegum heilbrigðiskerfisins
grípa þá í áfallinu og reynast hjálplegur. Þetta samræmist
niðurstöðum Foggin og félaga (2016) en fjölskyldur sem tóku
þátt í rannsókn þeirra fannst heilbrigðisstarfsfólk og lögregla
hafa brugðist sér. Rannsóknarniðurstöður þeirra sýna að ákall
frá aðstandendum um þjónustu, úrræði og bjargráð eru töluverð
en upplifunin sé aftur á móti sú að áhuga- eða úrræðaleysi
innan heilbrigðiskerfisins ráði ríkjum. Frásagnir foreldranna í
þessari rannsókn benda til sambærilegrar upplifunar hérlendis.
Hlutverk heilbrigðiskerfisins þegar kemur að því að veita
aðstandendum stuðning í kjölfar sjálfsvígs virðist ekki skýrt hér
á landi og ekki eru til vinnuleiðbeiningar og verkferlar um það
hvernig heilbrigðisstarfsfólk getur aðstoðað aðstandendur í svo
flóknum aðstæðum. Af þessu að dæma er nauðsynlegt að koma
upp skilvirkara kerfi og þar með verkferlum meðal starfsfólks
heilbrigðiskerfisins sem styður betur við aðstandendur í þessum
tilfellum.
Erlendar rannsóknir sýna að heilbrigðisstarfsfólk vill aðstoða en
virðist vera tvístígandi í því nákvæmlega hvernig það eigi að bera
sig að og hverjar þarfir aðstandenda séu (Foggin o.fl., 2016; Pitman
o.fl., 2018; Wainwright o.fl., 2020). Lögreglan kemur að öllum
sjálfsvígum og vildu foreldrarnir meina að hún væri best til þess
fallin að koma upplýsingum áleiðis til viðeigandi aðila sem myndu
bjóða foreldrum og fjölskyldu hins látna stuðning. Samkvæmt
niðurstöðum erlendra rannsókna þykir mörgum aðstandendum
réttast að það sé í höndum heilsugæslunnar að taka fyrsta skrefið
í samskiptum eftir sjálfsvíg, þar sem heilsugæslan er almennt sögð
eiga að vera fyrsti viðkomustaður einstaklings í heilbrigðiskerfinu.
Þaðan yrði haft samband, boðið upp á aðstoð og stuðning
ásamt því að veita aðrar gagnlegar upplýsingar til dæmis um
áframhaldandi stuðning (Nic an Fhailí o.fl., 2016; Wainwright o.fl.,
2020). Allir foreldrarnir í þessari rannsókn viðruðu þá hugmynd
að þverfaglegt teymi yrði virkjað þegar sjálfsvíg eiga sér stað.
Að mati rannsakenda væri vettvangur heilsugæslunnar á Íslandi
best til þess fallinn að sinna verkferlum með teymi eða annars
konar stuðningi við aðstandendur sem missa í sjálfsvígi, þar sem
heilsugæslustöðvar eru staðsettar um allt land.
Víða um heim eru starfrækt samtök til forvarnar og stuðnings
við eftirlifendur þeirra sem láta lífið í sjálfsvígi og eru Píeta
samtökin á Íslandi sambærileg þeim. Þeir foreldrar sem nýlega
höfðu upplifað missi töldu upp marga kosti samtakanna en
töldu jafnframt að heilbrigðiskerfið ætti að gegna lykilhlutverki
í stuðningi við aðstandendur og ítrekuðu að stuðningurinn
yrði að vera langtímaúrræði og byggður á þörfum eftirlifenda.
Þá er vert að nefna að til eru handbækur til sjálfshjálpar
fyrir aðstandendur sem hafa misst ástvin vegna sjálfsvígs
(Biskupsstofa og Skálholtsútgáfan, 2009) en rannsakendur telja
að þverfaglegt teymi heilbrigðisstarfsfólks sem kæmi að því að
styðja aðstandendur strax í upphafi og áfram í sorgarferlinu
gæti reynst mjög hjálplegt. Þverfagleg vinnubrögð þar sem
þjónustuþegi hefur aðgang að fagaðilum með mismunandi
bakgrunn gæti verið lykillinn að bættri líðan foreldra. Slíkt teymi
gæti verið starfrækt í fleiri tilfellum en sjálfsvígum, en skýrir
vinnuferlar þyrftu að vera til staðar til þess að marka þætti líkt
og hverjir tilheyra teyminu, hvaða þjónustu fagaðilar veita, hve
lengi og hve oft. Rannsóknir styðja aðkomu heilbrigðisstarfsfólks
í stuðningi eftir sjálfsvíg (Nic an Fhailí o.fl., 2016). Mikilvægt er þó
að horfa til bakgrunns einstaklinga sem veita umræddan stuðning
og stuðla að einstaklingsmiðuðum stuðningi til að mæta þörfum
og óskum hvers og eins, til dæmis hvað varðar ólík trúarbrögð.
Margar þær tilvistarspurningar sem eftirlifendur hafa er best
svarað í samræðum við viðkomandi presta (Jordan, 2020).
Líkt og niðurstöður sýna eru prestar virkir aðilar í tilkynningum
ásamt lögreglunni og þyrftu þeir að vera hluti af þverfaglegu
viðbragðsteymi. Teymið ætti ávallt að starfa með það að leiðarljósi
að aðstandendur séu miðpunktur þjónustunnar og því þarf
þjónustan að vera einstaklingsmiðuð. Þjónustuþeginn ætti að geta
nýtt sér hæfni og þjónustu fagfólks úr teyminu á hvaða tímapunkti
sem er í sorgarferlinu því þannig er líklegra að sorgarúrvinnsla
eftirlifenda verði markvissari. Heilsugæslustöðvarnar geta haft val
um það hverjir tilheyra viðbragðsteyminu á hverri starfsstöð, því
mannafli getur verið misjafn milli landssvæða. Höfundar leggja
til að unnið verði viðurkennt gæðaskjal af faghópi sem nýtist
heilbrigðisstofnunum landsins og að í því verði fjallað um það
hvernig best er að veita aðstoð og þjónustu við aðstandendur
í skyndilegum dauðsföllum eins og sjálfsvígum. Sorg eftir
andlát dóttur/sonar er ævilangt ferli og stuðningur er oft talinn
mikilvægasti þátturinn í að takast á við þá flóknu og langvinnu
sorg (Raitio o.fl., 2015).
ÁLYKTANIR OG LOKAORÐ
Þátttakendur í rannsókninni lýstu reynslu sinni af sjálfsvígi sonar/
dóttur sem krefjandi lífsreynslu og að sorg þeirra hafi verið langvinn
og flókin og afleiðingarnar langvarandi fyrir bæði líkamlega og
andlega heilsu þeirra. Rannsakendur álykta út frá niðurstöðum
að móta þurfi skýrar verklagsreglur varðandi stuðning við þennan
hóp syrgjenda, bæði innan trúarsamfélaga, heilbrigðiskerfisins
og löggæslunnar en þau kerfi voru einna helst nefnd í tengslum
við stuðning og úrræði. Það er enn fremur ályktun höfunda að
heilbrigðiskerfið gæti verið einna best til þess fallið að grípa
aðstandendur eftir sjálfsvíg með úrræðum sem miða að þörfum
hvers og eins. Fólk í áfalli er ekki í stakk búið til þess að leita sjálft
að úrræðum að eigin frumkvæði. Þjónustan þarf að vera í boði,
sýnileg og aðgengileg.
STYRKLEIKAR OG TAKMARKANIR
RANNSÓKNARINNAR
Rannsóknin veitir sýn á þá mannlegu reynslu að missa son eða
dóttur vegna sjálfsvígs sem geta hjálpað hjúkrunarfræðingum
í heildrænni umönnun og fjölskylduhjúkrun. Það er hins vegar
takmörkun að ekki er hægt að alhæfa neitt um niðurstöður enda
er það ekki markmið fyrirbærafræði heldur að auka og dýpka
þekkingu á þessari krefjandi reynslu.
ÞAKKIR
Höfundar þakka foreldrunum sem tóku þátt í rannsókninni fyrir
að deila reynslu sinni og veita þannig mikilvægar upplýsingar
sem nýst geta þeim sem styðja vilja foreldra sem lenda í þessari
krefjandi lífsreynslu.
Krefjandi og flókin sorg: Að lifa af sjálfsvíg dóttur eða sonar