Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2024, Qupperneq 84

82 Tímarit hjúkrunarfræðinga | 1. tbl. 100. árg. 2024
hættu vegna óviðeigandi meðferðarvals, ófullnægjandi eftirfylgni
og sjúkdómsástands, svo sem þróun vitrænnar truflunar eða
þunglyndissjúkdóma (Haltbakk o.fl., 2019; Sinclair, o.fl., 2012).
Þunglyndi og vitræn truflun eru algeng hjá eldra fólki og geta
í raun tengst tilvist sykursýki beint (Pouwer o.fl., 2020). Erfitt
getur verið að greina þunglyndi hjá eldri einstaklingum með aðra
sálfræðilega eða vitræna kvilla og þar af leiðandi er þunglyndi
oft vangreint og ekki meðhöndlað á fullnægjandi hátt (Haltbakk
o.fl., 2019). Huga þarf að félagslegri stöðu eldra fólks sem er með
sykursýki af tegund 2. Þeir einstaklingar sem eiga fáa ættingja eða
eiga við geðræn vandamál að stríða eru líklegri til þess að búa við
félagslega einangrun og því er mikilvægt að tryggja að þeir séu
með öflugt félagslegt stuðningsnet (Sinclair, o.fl., 2012).
Öryggistilfinning og vellíðan eða skortur á henni
Það kom skýrt fram í tali allra þátttakendanna að vera boðaður
og mæta reglulega í sykursýkiseftirlit á vegum heilsugæslunnar
væri mjög mikilvægur þáttur í að efla öryggistilfinningu þeirra í
tengslum við sykursýki tegund 2. Sú upplifun að fagaðili væri að
fylgjast með þeim og þeirra sjúkdómsástandi skipti þau miklu
máli. Við innleiðingu á sérhæfðri sykursýkismóttöku á vegum
heilsugæslunnar kom í ljós að ekki var verið að létta álagi á
öðrum heilbrigðisstéttum svo sem læknum eins og hugmyndin
var upphaflega, heldur fóru hjúkrunarfræðingarnir að sinna fleiri
skjólstæðingum og mæta áður ósýnilegum þörfum sem fyrir hendi
voru. Sérhæfð sykursýkismótttaka á að vera einstaklingsmiðuð
þar sem einstaklingarnir sjálfir taka þátt í að ákvarða meðferð
og markmið hennar (Þíh, 2019). Rannsóknaniðurstöður hafa
sýnt að einstaklingsmiðaðar móttökur og meðferðir geta haft
jákvæð áhrif á þátttöku einstaklinga í eigin meðferð og þannig
mögulega haft jákvæð áhrif á heilsu þeirra (ADA, 2022; Haltbakk
o.fl., 2019). Í yfirlitsrannsókn Haltbakk o.fl. (2019) á úrbótum
á öryggi sjúklinga ≥ 65 ára með sykursýki sem fá þjónustu frá
heimahjúkrun kom fram að samskipti sjúklinga og fagaðila eru
samtvinnuð og hafa áhrif á aðra lykilþætti og/eða samskipti sem
hafa áhrif á og stuðla að auknu öryggi. Hjúkrunarfræðingar sjá um
utanumhald skjólstæðingahópsins, með utanumhaldi er átt við að
hjúkrunarfræðingurinn boði skjólstæðingahópinn í reglubundið
eftirlit, meti ástand skjólstæðings ásamt því að veita fræðslu og
stuðning til einstaklinga og fjölskyldna þeirra (Þíh, 2019).
Fram kom í rýnihópaviðtölunum að einn áhrifaþáttur á óöryggis-
tilfinningar þátttakenda var skortur á samskiptum meðal fagaðila
og tíðar mannabreytingar meðal fagmanna heilsugæslunnar. Þeir
þátttakendur sem höfðu verið bæði í sykursýkismóttöku á vegum
LSH og heilsugæslunnar komu inn á skort á samskiptum milli
þessara stofnana. Upplifðu þeir mikið óöryggi í tengslum við flutning
milli stofnananna. Skortur á samskiptum og upplýsingaflæði
milli fagstétta kom fram í rannsóknarniðurstöðum Graue o.fl.
(2013) í rannsókn þeirra á áskorunum heilbrigðisstarfsmanna
sem sinna öldruðum einstaklingum með sykursýki í ákveðnum
landshluta í Noregi. Skortur á samskiptum og upplýsingum var
áhrifaþáttur á gæði heilbrigðisþjónustunnar. Í yfirlitsgrein Friberg
og félaga (2012) um sjúklingafræðslu kom fram að skortur væri á
samskiptum milli fagaðila, þar var sérstaklega talað um samskipti
milli lækna og hjúkrunarfræðinga. Óljós ábyrgð og hlutverk milli
fagaðila getur leitt til óöryggis hjá fagaðilum og misskilnings þegar
kemur að sjúklingafræðslu og ábyrgð á henni. Þar kom einnig fram
að mikið vinnuálag og tímaskortur gæti haft neikvæð áhrif á gæði
heilbrigðisfræðslu. Haltbakk og félagar (2019) birtu í yfirlitsgrein
niðurstöður rannsóknar um að ef samskipti og samvinna meðal
fagaðila er ófullnægjandi er aukin hætta á óvæntum atburðum
svo sem sykurfalli eða byltu hjá eldra fólki með sykursýki sem býr
heima.
Almennt voru þátttakendur í rannsókninni ánægðir með að
heilsugæslan væri aðalumsjónaraðili sykursýkismóttökunnar. Það
sem þátttakendur komu flestir inn á voru tíðar mannabreytingar
og skortur á fagfólki, sérstaklega heimilislæknum. Það jók á
óöryggistilfinningu þeirra þegar þeir höfðu ekki einn ákveðin
lækni eða hjúkrunarfræðing til að leita til og einnig var það
þeim mikilvægt að þekkja heimilislækni sinn og að hann þekki
þau. Flestir þátttakendurnir höfðu hitt bæði hjúkrunarfræðing
og lækni í sykursýkismóttökunni. Misjafnt var hvort þeir hittu
báða fagaðilana í sömu heimsókn eða í fleiri en einni heimsókn.
Öll voru þau sammála um að það væri eins árangursríkt að hitta
hjúkrunarfræðing og lækni og oft hefðu hjúkrunarfræðingarnir
betri tíma en læknarnir. Hins vegar fannst öllum mikilvægt að
hitta sinn heimilislækni reglulega og ræða við hann og fara
meðal annars yfir lyfin. Þetta sýnir enn frekar mikilvægi hlutverks
teymisstjóra í sykursýkismóttöku, það er að hjúkrunarfræðingur
haldi utan um skjólstæðingahópinn og verði þannig tengiaðili
skjólstæðinganna og heilsugæslunnar og ef svo ber undir fleiri
heilbrigðisstofnana. Rannsóknarniðurstöður hafa sýnt að þegar
heilsugæsluhjúkrunarfræðingar gegna stöðu teymisstjóra getur
það leitt til bættrar heilsu og aukinnar þátttöku einstaklinga í
eigin heilbrigði (Domenech-Briz o.fl., 2020; Matthys o.fl., 2017).
Vegna heildrænnar nálgunar sinnar þá eru hjúkrunarfræðingar
kjörnir í starf teymisstjóra (Domenech-Briz o.fl., 2020). Rannsóknir
hafa sýnt að móttökur sem stýrðar eru af hjúkrunarfræðingum
eru árangursríkar, sýna aukna ánægju skjólstæðinga og aukið
aðgengi að þjónustunni frekar en móttökur sem annar fagaðili en
hjúkrunarfræðingur sinnir (Connolly o.fl., 2021).
Í eigindlegri rannsókn Héðins Sigurðssonar o.fl. (2017) kemur
fram að í samanburði við norska fastlæknakerfið skorti skilvirkni
í íslenskri heilsugæslu. Einnig að of margir Íslendingar hafi ekki
aðgang að einum ákveðnum heimilislækni heldur séu skráðir á
heilsugæslustöð. Þetta er í takt við niðurstöður rannsóknarinnar
um skort á heimilislæknum. Eins og kemur fram í rannsókn Héðins
Sigurðssonar o.fl. (2017) er mikilvægt að fjölga heimilislæknum á
Íslandi. Í grein Bolla Þórssonar o.fl. (2021) er fjallað um mikilvægi
heilsueflandi heilsugæslu sem hluta af sykursýkiseftirliti
hérlendis og mikilvægi þess að stjórnvöld leggi áherslu á
eflingu heilsugæslunnar á því sviði. Almennt er ekki talað mikið
um öryggistilfinningu einstaklinga með sykursýki tegund 2 í
öðrum rannsóknarniðurstöðum. Mögulega er hægt að setja
samasemmerki á milli aukinnar þekkingar á sykursýki tegund 2
og afleiðingum hennar og öryggistilfinningu einstaklinga með
sykursýki tegund 2, en þess þarf frekari rannsóknar við.
Að vera upplýstur og meðvitaður um sjúkdóminn
eða ekki
Fram kom í samtali þátttakenda rannsóknarinnar að heilbrigðis-
fræðsla og leiðbeiningar um sykursýki tegund 2, afleiðingar sykur-
sýkinnar og fyrirbyggjandi hegðun og lífsstíl voru mikilvægir þættir
í sykursýkismóttöku á vegum heilsugæslunnar. Heilbrigðisfræðsla
og leiðbeiningar fela meðal annars í sér ráðgjöf og stuðning
við einstaklinga um lífsstílsbreytingar og lífsstíl sem getur haft
jákvæð áhrif á lífsgæði og lífslíkur (WHO, 2017). Markmið með
heilbrigðisfræðslu er að auka sjálfsbjargargetu einstaklinga og
aukin sjálfsbjargargeta einstaklinga með sykursýki tegund 2 er
SS2 er alvarlegur sjúkdómur