Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2024, Qupperneq 90

88 Tímarit hjúkrunarfræðinga | 1. tbl. 100. árg. 2024
Vannæring eða hætta á vannæringu er vanmetin hjá eldra fólki
og getur haft í för með sér auknar líkur á byltu og brotum þar
sem vöðvamassi er minnkaður. Þegar líkamþyngdarstuðull (LÞS)
er undir 23,5 kg/m2 eru auknar líkur á að bati verði seinni og
sjúkrahúsdvöl lengri ( Múller o.fl., 2017)
Samkvæmt mannfjöldaspá Hagstofu Íslands (2020) mun hlutfall
65 ára og eldri fara úr 15% í 20% af heildarfjölda landsmanna
næstu 15 árin. Mun því eldri einstaklingum sem mjaðmabrotna
fjölga samhliða. Mjaðmabrot geta reynst einstaklingnum erfið og
er ein helsta ástæða skertrar hreyfifærni og breytingar á búsetu
fólks. Mjaðmabrot eru líka hverju samfélagi mjög kostnaðarsöm.
Af þeim sem mjaðmabrotna eru 70% yfir 80 ára og eru konur þar í
meirihluta (Pasternak o.fl., 2020). Algengast er að eldra fólk brotni
við lágorkuáverka, það er við fall á gólf úr eigin hæð eða lágri
hæð. Mjaðmabrot eru brot í lærleggshálsi, lærleggshnútu og brot
neðan lærleggshnútu. Meðferðin er skurðaðgerð og fer það eftir
eðli brots hvort aðgerðin er negling, settar skrúfur, gerviliður eða
plata með skrúfum (Pasternak o.fl., 2020). Mjaðmabrot hjá eldri
einstaklingum á Íslandi voru að meðaltali 222 á ári á tímabilinu
2008–2012 og meðalbiðtími eftir aðgerð 19,6 klst. (Sigrún Sunna
Skúladóttir, 2014). Í tölum frá hagdeild Landspítala (24. ágúst
2021) voru brotin 299 árið 2019 og 304 árið 2020. Tölur frá 2018
sýna að meðalbiðtími karla var 30,17 klst. og 23,44 hjá konum
(Berglind Rós Bergsdóttir og Heiðdís Anna Marteinsdóttir, 2021).
Hér sést að biðtími eftir mjaðmaaðgerð er að lengjast en biðtími
eykur líkur á lengri innlögn og aukinni tíðni fylgikvilla (Dixon o.fl.,
2019).
Helstu fylgikvillar mjaðmabrota eru áhrif á hjarta og lungu,
þvagfærasýkingar, bráð nýrnabilun, truflun á saltbúskap líkamans
og meltingartruflanir. Auknar líkur verða á þrýstingssárum,
blóðtapi, breytingum á vitsmunalegri getu og hættu á óráði
(Goh o.fl., 2020). Hjá eldri einstaklingum sem eru með marga
undirliggjandi sjúkdóma er aukin áhætta á fylgikvillum. Ef
vannæring eða hætta á vannæringu er einnig til staðar aukast
líkurnar á fylgikvillum verulega (Merloz, 2018). Með hugtakinu
forendurhæfingu (e. prehabilitation) er lögð áhersla á að nota
biðtíma fyrir aðgerð sem meðferðartíma til að fyrirbyggja
fylgikvilla eftir aðgerð. Þá er markmiðið að huga sérstaklega að
næringu og virkni til að koma í veg fyrir óráð (Loodin og Hommel,
2021; Olotu o.fl., 2020). Í rannsókn Loodin og Hommel (2021)
var gerður samanburður á áhrifum notkunar næringardrykkja
fyrir aðgerð og hvort þeir dragi úr fylgikvillum eftir aðgerð hjá
mjaðmabrotnum sjúklingum. Þeim var skipt í tvo hópa þar sem
annar hópurinn fylgdi reglum sem voru í gildi varðandi föstu fyrir
aðgerð en samanburðarhópurinn fékk 400 ml af kolvetnisríkum
næringardrykk tveimur tímum fyrir aðgerð. Niðurstöðurnar
sýndu að marktækur munur var á öllum fylgikvillum
samanburðarhópnum í vil. Þeir sem fengu næringardrykki
fyrir aðgerðina voru fljótari að fullnægja næringarinntekt.
Í þversniðsrannsókn Zhu og félaga (2020) voru þekking og
ráðleggingar svæfingalækna og hjúkrunarfræðinga á föstureglum
bornar saman við það sem sjúklingarnir upplifa. Í ljós kom að bæði
svæfingalæknar og hjúkrunarfræðingar ráðleggja sjúklingum að
fasta lengur en þörf er á og ráðlögðu hjúkrunarfræðingar lengri
föstu. Einnig var munur á því sem heilbrigðisstarfsfólk ráðlagði og
það sem sjúklingar upplifðu.
Tilgangur rannsóknarinnar var að greina hvernig föstu fyrir aðgerð
var háttað hjá ≥67 ára sem mjaðmabrotnuðu og fóru í aðgerð á
Landspítala frá 1. janúar til 30. júní 2021. Einnig að skoða hvaða
meðferðir voru veittar á biðtíma eftir aðgerð og hvort mismunur
væri milli aldurshópa á veittum meðferðum og hvaða þættir
tengjast lengd föstu á tæra drykki.
AÐFERÐ
Megindleg afturvirk þversniðsrannsókn (Hess, 2004).
Þátttakendur
Allir ≥67 ára sem mjaðmabrotnuðu og fóru í aðgerð á Landspítala
á tímabilinu 1. janúar 2021 til 30. júní 2021.
Gögn rannsóknar
Gagnarannsókn þar sem fyrsti höfundur sá um alla gagnaskráningu.
Breytum var safnað úr gagnagrunni í Sögukerfi, Heilsugátt og
Orbit-skurðstofuskráningarkerfi Landspítala.
Framkvæmd rannsóknar
Hagdeild Landspítala afhenti gögnin í læstu Excel-skjali um
einstaklinga sem uppfylltu skilyrði úrtaks. Gögnin innihéldu
kennitölur einstaklinga, ásamt aðgerðarheiti og niðurstöðum
úr blóðprufum. Rannsóknargögn voru dulkóðuð þar sem allir
þátttakendur fengu rannsóknarnúmer til að koma í veg fyrir
persónugreinanlegar upplýsingar.
Farið var ítarlega yfir hvern þátttakanda úr gagnagrunnum.
Lesa þurfti nótur frá bráðamóttöku, lækna, hjúkrunarfræðinga,
sjúkraliða og annarra starfsstétta. Lesin var frjáls texti og skoðuð
áhættumöt, næringarmat, þrýstingssáramat, hæð, þyngd og
LÞS. Búnir voru til fimm flokkar vegna breytinga á aðgerðartíma:
læknisfræðileg skýring, álag á skurðstofu, næsti dagur, eðlilegur
bíðtími og óútskýrt. Ákveðið var að sameina flokkana eðlilegt
og næsti dagur þar sem skilmerkin milli þeirra voru óljós. Við
tímaskráningu frá komu á bráðamóttöku til innlagnar á legudeild
og frá innlögn á legudeild til aðgerðar var rýnt í nótur frá
bráðamóttöku og tekin fyrsta tímaskráning þar og hið sama gert
með komutíma á legudeild.
Þegar skoðuð var skráning á hve lengi sjúklingar voru fastandi
fyrir aðgerð sást að ekki voru nákvæmar skráningar til staðar.
Þegar engin skráning var í hjúkrunarnótum var notuð skráning
á móttöku sjúklings á skurðstofu þar sem skráð er hvort og hve
lengi sjúklingur hefur verið fastandi. Við greiningu á gögnunum
tímamælingar, ástæðu innlagnar, tegund brota og skráningu á
föstu fyrir aðgerð kom í ljós að mismundandi var hvernig skráning
var framkvæmd. Í nótum hjúkrunarfræðinga var skráð hvenær
sjúklingur fór í aðgerð en sá tími stóðst ekki samanburð við
skráningu í Orbit-skurðstofuskráningarkerfinu. Í Orbit kerfinu er
tímaskráning greind niður í marga undirþætti. Var því tíminn sem
hjúkrunarfræðingar skráðu notaður þar sem hann reyndist nær
rauntíma. Sjaldan var skráð í Orbit-kerfið hvers vegna aðgerðar-
tíma var breytt og þurfti því að lesa nótur og skoða bráðleika
aðgerða til að geta skráð rétta ástæðu fyrir breytingu. Við
tímaskráningu frá innlögn til innlagnar á legudeild og tímaskráning
frá innlögn til aðgerðar var rýnt í nótur frá bráðamóttöku og tekin
fyrsta tímaskráning þar og hið sama var gert með komutíma á
legudeild.
Búið var til Excel-skjal þar sem breytur voru skráðar og kóðaðar
fyrir frekari tölfræðiúrvinnslu. Gögnin voru færð úr Excel yfir í
SPSS27 til frekari tölfræðigreiningar.
Tímalengd föstu og undirbúningur aðgerðar hjá 67 ára og eldri á Landspítala vegna mjaðmabrots