Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2024, Síða 103

101
Ritrýnd grein | Peer review
Tímarit hjúkrunarfræðinga | 1. tbl. 100. árg. 2024
Nokkra þátttakendur skorti frumkvæði við að leita sér aðstoðar
eða væntu þess að geta létt sig sjálfir með heilbrigðum lífsstíl.
Margir höfðu gert ítrekaðar tilraunir til þyngdartaps en höfðu
svo þyngst aftur. Þeir leituðu sér fyrst aðstoðar þegar útséð var
að þeir réðu ekki við ástandið. Flestir vissu ekki hvaða úrræði
voru í boði og voru lengi að finna viðeigandi heilbrigðisþjónustu.
„Þegar maður biður loks um hjálp leitar maður til margra lækna
til að reyna að komast að því hvert maður á að fara“ (Jana).
Og Inga sagði:
Ég vissi ekki að það væri til fólk sem að hjálpaði fólki sem er
þungt. Þetta var hugljómun fyrir mig, að hægt væri að fara í
aðgerð til að aðstoða mann. Ég hafði heyrt um þessar aðgerðir.
Það hafði aldrei hvarflað að mér að þetta væri eitthvað sem ætti
við mig.
Algengt var að þátttakendur ætluðu alls ekki í efnaskiptaaðgerðir.
Þeir eyddu nokkrum árum í að reyna að létta sig og misstu tökin
aftur þar til þeir sáu aðgerðina sem lausn og að hún „væri ekki
bara fyrir aumingja“. Ingunn sagði: „Það eru þrjár vikur síðan að
ég fór í aðgerðina og ég er mjög ánægð. Ég vildi að ég hefði gert
þetta fyrir alla vegana 15 árum“. Reynsla þátttakenda var að það
versta við ofþyngd væri sú lífsgæðaskerðing og það kraftleysi sem
hún hefði í för með sér. Þetta var sú ástæða sem flestir sáu til að
fara í efnaskiptaaðgerð. Þeir töldu sig ekki ráða við að taka þátt í
lífi fjölskyldumeðlima, s.s. að leika við börnin, fara í skíðaferðir og
vinna. Þátttakendur nefndu að lyf við offitu og efnaskiptaaðgerðir
væru ekki töfralausnir heldur hjálpartæki til að styðja við
heilbrigðan lífsstíl. Þátttakendur töluðu um hve gott væri að vera í
heilsueflandi ráðgjöf þar sem þeir gátu stigið út úr daglegu amstri
og eingöngu hugsað um sjálfa sig, eins og t.d. á Reykjalundi.
Nokkrir þátttakendur sögðu að þeir hefðu ekki verið tilbúnir að
hlusta og fara eftir ráðleggingum og neituðu að nota þau tæki og
tól sem að þeim voru rétt. Sumir sáu þó að sér. Birta benti á að
„maður verður náttúrlega að vera móttækilegur fyrir því sem er
verið að reyna að ráðleggja manni.“
UMRÆÐUR
Niðurstöður rannsóknarinnar færa fram nýja þekkingu um
reynslu einstaklinga með offitu af því að nota þjónustu innan
heilbrigðiskerfisins. Yfirþemað Það er eðlilegt að tala um offitu
en það er ekki sama hvernig það er gert er lýsandi fyrir upplifun
þátttakenda af heilbrigðisþjónustunni og speglast inn í öll þemun
sem tengjast samskiptum við heilbrigðisstarfsfólk, heilbrigðis-
þjónustuna og þeim sjálfum.
Hlustun og nærgætin framkoma heilbrigðisstarfsfólks skipti
miklu máli fyrir jákvæða upplifun þátttakenda. Þó tilgreindu
flestir að offitan, að þeirra mati, ylli því stundum að þeir fengju
hvorki virka hlustun né væri bent á meðferðarúrræði heldur
væri sagt að þyngdin væri orsök allra einkenna og þeim sagt
að létta sig. Einnig var ónærgætið tal og athugasemdir algengt
vandamál. Þetta samræmist athugasemdum skjólstæðinga í
samantekt Farrell o.fl. (2021) auk rannsókna Rodriguez o.fl. (2020)
og Sobczak o.fl. (2020). Samantekt Phelan o.fl. (2015) sýnir að
komi heilbrigðisstarfsfólk neikvætt fram við skjólstæðinga geti
samskiptavilji heilbrigðisstarfsfólks og virðing fyrir skjólstæðingi
minnkað og hætta sé á að skjólstæðingar fái ekki viðeigandi
greiningar og meðhöndlun.
Þátttakendur töldu ófaglega framkomu frekar undantekningu
en mjög áhrifamikla. Þeir óskuðu eftir sömu þjónustu fyrir alla,
óháð þyngd. Þó virtist fyrri reynsla sitja í þeim sem höfðu lést eftir
efnaskiptaaðgerð og þeir töluðu um að þeir fengju betri þjónustu
eftir aðgerð. Niðurstöður rannsókna Mensinger o.fl. (2018) og
Phelan o.fl. (2022) eru sambærilegar en þær gefa til kynna að
þyngri einstaklingar upplifi verri heilbrigðisþjónustu.
Þátttakendur sögðu heilbrigðisþjónustu almennt góða en að erfitt
væri að nálgast hana, sérstaklega með tilliti til meðhöndlunar á
offitu. Þeim fannst einnig skorta þekkingu hjá heilbrigðisstarfsfólki
og sögðust vera ánægðastir með sérhæfð úrræði við offitu.
Rannsóknir sýna að heilbrigðisstarfsfólk með góða þekkingu á
offitu sé líklegra til að veita betri þjónustu, sýna áhuga, skilning og
gæta að líðan skjólstæðinga sem oft hafa sætt neikvæðu viðhorfi
(Hales o.fl., 2018; Luig o.fl., 2020; Yerges o.fl., 2021). Mikilvægt er að
heilbrigðisstarfsfólk sé meðvitað um þekkingu sína, skort á henni
og klíníska framkomu (Erla Gerður Sveinsdóttir o.fl., 2020). En
heilbrigðisstarfsfólk hefur tækifæri til að bæta líðan skjólstæðings,
sjálfsmynd og heilsu með áhugahvetjandi samtali, virkri hlustun
og fræðslu (Almansour o.fl., 2023; Luig o.fl., 2020; Yerges o.fl.,
2021).
Tilfinningar og viðhorf þátttakenda höfðu mikil áhrif á reynslu
þeirra af heilbrigðiskerfinu. Nokkrum sinnum var mótsögn í
umræðum þátttakenda. Þeir voru sammála um að það þyrfti að
ræða faglega um offitu en sögðu einnig að umræða um þyngd
truflaði fagleg samskipti. Það getur því verið vandasamt fyrir
heilbrigðisstarfsfólk að tala um offitu, eins og Warr o.fl. (2021)
benda á í sinni kerfisbundnu heimildasamantekt.
Erfið upplifun þátttakenda af heilbrigðisþjónustu var áberandi
í viðtölunum. Þeir voru á varðbergi gagnvart neikvæðu viðmóti
sem stundum leiddi til þess að þátttakendur leituðu sér seint
aðstoðar auk þess sem þeir vildu sjálfir ná stjórn á sjúkdómnum.
Þetta samrýmist samantektum Farrell o.fl. (2021) og McGuigan
og Wilkinson (2015) að það sé þekkt að skjólstæðingar með
offitu fresti því að leita sér heilbrigðisþjónustu vegna neikvæðrar
upplifunar af fyrri þjónustu.
Nokkrir þátttakendur lýstu eins konar varnarskel og að þeir létu fyrir
fram vita að þeir vissu af þyngd sinni til að verja sjálfa sig. Nokkrir
voru sjálfir með þyngdarfordóma. Rannsóknir sýna að viðhorf og
þyngdarfordómar einstaklinganna sjálfra og heilbrigðisstarfsfólks
geti haft skaðleg áhrif á bæði meðferð og heilsu einstaklinga
með offitu. Svo virðist sem að það dragi úr trú einstaklinga með
offitu á sjálfum sér og að þeir standi síður með sjálfum sér (Farrell
o.fl., 2021). Þátttakendur áttu það til að mistúlka það sem sagt
var við þá sem þyngdarfordóma. Heilbrigðisstarfsfólk getur því
verið að vinna af heilindum en engu að síður verið talið vera með
þyngdarfordóma. Kerfisbundin samantekt Warr o.fl. (2021) segir
að heilbrigðisstarfsfólk hafi áhyggjur af því að vera misskilið og
talið fordómafullt þegar það talar við skjólstæðinga um offitu og
lífsstílstengda sjúkdóma, sem getur valdið því að skjólstæðingar
hætti meðferð. Það hjálpi þó ef gott meðferðar¬samband sé
komið á milli þeirra og skjólstæðingsins og að horfa skuli frekar á
heilsutengd vandamál en það að léttast. Meðferðarsamband getur
verið flókið. Það byggist á meðferðarmarkmiðum skjólstæðings
og heilbrigðisstarfsfólks sem þeir vinna að saman. Mikilvægt
er að meðferðarsambandið sé gott því ef eitthvað vantar upp á
sambandið getur það haft neikvæð áhrif. Jafnræði, virðing og
þekking er mikilvæg í sambandinu. Fagfólk þarf að sýna nærgætni,
hlusta og vera móttækilegt fyrir þörfum skjólstæðingsins (Kinsella,
2023).