Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2024, Síða 108

106 Tímarit hjúkrunarfræðinga | 1. tbl. 100. árg. 2024
Ný lög samþykkt um refsiábyrgð
heilbrigðisstofnana
Í desember síðastliðnum samþykkti Alþingi frumvarp Willums
Þórs Þórssonar heilbrigðisráðherra um refsiábyrgð heilbrigðis-
stofnana og rannsókn alvarlegra atvika. Markmið lagabreyting-
anna er að auka öryggi sjúklinga, efla öryggismenningu innan heil-
brigðiskerfisins og fækka alvarlegum atvikum. Einnig er verið að
skýra og auka réttaröryggi heilbrigðisstarfsfólks og bæta þannig
starfsumhverfi þeirra. Þessar lagabreytingar eru í raun ekki
heildstæð lög heldur breytingar á nokkrum öðrum lögum þ.e. lög
nr. 40/2007 um heilbrigðisþjónustu, lög nr. 41/2007 um landlækni
og lýðheilsu og lög nr. 74/1997 um réttindi sjúklinga.
Félag íslenskra hjúkrunarfræðinga fagnar þessari lagasetningu
og hefur lengi barist fyrir henni enda mikið réttlætismál fyrir
hjúkrunarfræðinga og annað heilbrigðisstarfsfólk, sem og þeirra
skjólstæðinga.
Að mati félagsins var þó hægt að ganga lengra í lagasetning-
unni en gert var og þykir miður að ekki hafi verið tekið meira
tillit til umsagna Fíh við gerð frumvarpsins, enda snúa aðfinnslu-
efnin að ýmsum atriðum er varða réttarstöðu og réttarvernd
heilbrigðisstarfsfólks.
Samkvæmt nýsamþykktum lögum er nú hægt að gera heilbrigðis-
stofnanir refsiábyrgar í stað einstaka heilbrigðsstarfsfólk, eins
og hjúkrunarfræðingar þekkja vel. Þar með er hægt að færa
refsiábyrgðina frá heilbrigðisstarfsfólki yfir á heilbrigðisstofnanir,
þ.e. lögaðilana, ef margir samverkandi þættir eða röð atvika eru
orsök alvarlegs atviks í heilbrigðisþjónustu. Þessu fagnar Fíh en
gagnrýnir að eins og lagabreytingin er úr garði gerð þá yrði þessari
nýju heimild beitt helst, ef ekki væri unnt að sýna fram á sök hjá
tilteknum heilbrigðisstarfsmanni í hverju tilfelli fyrir sig. Þetta
þýðir að ekki er hægt að koma í veg fyrir að ákæruvaldið geti sótt
heilbrigðisstarfsfólk til saka þegar um ræðir röð atvika sem leiða
til alvarlegs atviks. Þetta fyrirkomulag er notað í Noregi en Fíh
hefur gagnrýnt að ekki skuli hafa verið gengið alla leið og lokað
fyrir þennan möguleika.
Réttarvernd heilbrigðisstarfsfólks er skýrari nú eftir lagasetningu
þegar um er að ræða eftirlitsmál hjá Embætti landlæknis. Þá er
tryggt að gögn úr eftirlitsmálum landlæknis, þ.m.t. það sem
starfsfólk upplýsa um við rannsókn Embættis landlæknis í slíkum
málum, verða ekki notuð í sakamálum hjá lögreglu og er það
réttarbót sem styrkir hlutverk landlæknis við að finna frumorsakir
atvika með umbætur að leiðarljósi.
Fíh gerði margskonar athugasemdir við frumvarp heilbrigðis-
ráðherra. Ber þar að nefna helst tvennt sem Fíh gerði alvarlegar
og ítrekaðar aðfinnslur við en ekki var tekið tillit til þeirra við
lagasetninguna.
Hið fyrra er að mati Fíh stærsta aðfinnsluefnið vegna hinna
nýsamþykktu laga og varðar kvörtunarmál sjúklinga og aðstand-
enda. Að ekki hafi verið gerðar sömu breytingar á kvörtunar-
málum og gerðar voru varðandi gögn í eftirlitsmálum. Réttarstaða
heilbrigðisstarfsfólks hvað eftirlitsmál landlæknis varðar er
bætt samkvæmt nýsamþykktum lögum eins og kom fram hér að
framan. Gera lögin ráð fyrir að gögn úr eftirlitsmálum geti ekki
orðið hluti af gögnum sakamáls. Kvörtunarmál eru rannsökuð
af Landlæknisembættinu rétt eins og eftirlitsmál. Við rannsókn
kvörtunarmála eru t.d. skýrslur teknar af heilbrigðisstarfsfólki
sem borið er sökum um mistök eða vanrækslu af kvartendum.
Lendi sama mál á borði lögreglu síðar, þá geta sama heil-
brigðisstarfsfólk lent í þeirri stöðu að verða sakborningar við þá
lögreglurannsókn. Engu að síður hafa þeir þó áður þurft að veita
upplýsingar, hvort sem um skriflega málsmeðferð ræðir eða með
því að gefa skýrslu fyrir stjórnvaldinu landlækni, án þess að hafa
notið réttarstöðu sem sakborningar. Með öðrum orðum geta
gögn sem verða til við rannsókn og úrlausn kvörtunarmáls orðið
hluti síðar af málsgögnum í sakamáli. Ábendingar Fíh hvað þetta
varðar hafa lotið að því að réttarskerðing heilbrigðisstarfsfólks í
kvörtunarmálum fari á svig við ákvæði mannréttindasáttmála
sem lögfest eru hérlendis.
Seinni alvarlega aðfinnslan varðar óvænt dauðsfall, tilkynninga-
skyldu í upphafi slíkra mála og réttarstöðu heilbrigðisstarfsfólks.
Við tilkynningu um óvænt dauðsfall ber lögreglu að framkvæma
nauðsynlegar rannsóknaraðgerðir til þess að tryggja sönnunar-
gögn og upplýsingaöflun í þágu máls. Samkvæmt því ætti
lögreglu að vera rétt og skylt að ákveða réttarstöðu sak-
borninga strax í upphafi, í þeim tilgangi að tryggja réttarstöðu
þess heilbrigðisstarfsfólks sem grunur beinist að í málum. Sú
staða er uppi nú samkvæmt nýsamþykktum lögum að tiltekið
heilbrigðisstarfsfólk fá ekki stöðu sakbornings hjá lögreglu ef
máli er vísað til landlæknis sem eftirlitsmáli, þrátt fyrir að lögregla
hafi áður framkvæmt rannsóknaraðgerðir. Ekki er útilokað að
sama málið endi aftur á borði lögreglu og er þá réttarstaða
heilbrigðisstarfsfólks óskýr á meðan málið er eftirlitsmál hjá
landlækni, sérstaklega hvað varðar skýrslugjöf hjá landlækni.
Telur Fíh miður að löggjafinn hafi ekki brugðist við ábendingu
Fíh hvað þetta varðar við meðferð málsins á Alþingi og tryggt
réttarstöðu heilbrigðisstarfsfólks fyllilega hvort sem um eftirlits-
eða kvörtunarmál ræðir.
Því vill Fíh árétta það við allt sitt félagsfólk að leita til Fíh, sé það
kallað til viðtals eða beðið að skila skýrslu/greinargerð vegna
atviks eða kvörtunar hjá yfirmanni, Embætti landlæknis eða
öðrum, þar sem Fíh veitir ráðgjöf og stuðning í slíkum málum.
Aðalfundur
Aðalfundur Félags íslenskra
hjúkrunarfræðinga verður haldinn á
Grand Hótel Reykjavík, Háteig
fimmtudaginn 16. maí 2024 kl. 17:00
Framboðsfrestur er til 18. apríl
Skráning á aðalfund hefst 2. maí og
lýkur 9. maí
Léttar veitingar í boði
Refsiábyrgð