Mímir - 01.06.2007, Page 7

diplomer indtil 1450) árið 1963, en inngangur
textaútgáfunnar er að stofni til inngangur próf-
ritgerðarinnar. Þetta er stafrétt útgáfa allra
varðveittra íslenskra frumbréfa frá tímabilinu
1280-1450 (352 að tölu), sem höfðu að vísu
flest verið gefin út áður, en ekki af þeirri ná-
kvæmni sem krafist er ef texti á að duga til mál-
fræðilegra rannsókna (útgáfunni fylgdu myndir
af öllum bréfunum í sérstöku bindi). Vorið
1962 var Stefán ráðinn í rannsóknarstöðu við
Arnastofnun og veturna 1961-69 var hann
einnig stundakennari í forníslensku við Kaup-
mannahafnarháskóla.
Stefán lagði grunninn að sinni einstæðu
þelddngu á sögu íslensks máls með rannsókn-
um sínum á fornbréfunum. Ahugi hans beind-
ist einnig að skriftarsamanburði bréfa og
handrita í þeim tilgangi að verða einhvers vís-
ari um aldur handrita og uppruna og helst skrif-
ara þeirra. Við þessar rannsóknir komst hann í
kynni. við rithendur mikils fjölda manna frá
miðöldum. Æ fleiri skrifarar fornra handrita
urðu kunnir með nafni, og mannfræðin hjálp-
aði til að finna deili á þeim. Stefán var alls ekki
fyrstur manna til að leita uppi skrifara fyrri alda,
en hann var einstaklega glöggur og minnugur á
rithendur, bæði stafagerð og stafsetningarein-
kenni þeirra.
Nokkrum þessara rannsókna gerði Stefán
skil á prenti eða miðlaði samverkamönnum, en
því miður hvarf mikil þekking með honum því
að honum entist ekki aldur til að vinna úr öll-
um þeim athugunum sem hann hafði gert.
Málsögulegar rannsóknir Stefáns á íslensk-
um fornbréfum höfðu í för með sér aukinn
áhuga hans á norskum áhrifum á íslenskt rit-
mál, einkum á 14. öld. I því sambandi leitaðist
hann við að skýra greinimörk milli þess sem
telja mætti íslenskt og norskt, bæði að því er
varðar ritverk og handrit, en jafnframt lagði
hann áherslu á mikilvægi sameiginlegs bóka-
markaðar Islands og Noregs frá upphafi ritald-
ar og fram eftir 14. öld. Að ýmsum þáttum
íslenskrar málsögu kom Stefán einkum í lýsing-
um handrita, en einnig í yfirlitsgreinum.
Skýrasta dæmið um yfirburða þelddngu hans á
íslenskri tungu er greinin Tungan sem kom út
árið 1989. Hún er besta yfirlitsrit um íslenska
málsögu og þróun stafsetningar sem er til og
var m.a. þýdd á ensku [Thelcelandic Language,
London 2004) af þeim sökum til að nota við
kennslu í íslenskum fræðum erlendis. Annað
verk þessu skylt, en þó annars eðlis, er inn-
gangur Stefáns að ljósprentaðri útgáfu Helga-
staðabókar (Sth perg 16 4to) frá árinu 1982;
Selma Jónsdóttir og Sverrir Tómasson skrif-
uðu einnig inngang að þessari útgáfu (Helga-
staðabók. Nikulás saga. Perg. 4to nr. 16
Konungsbókhlöðu í Stokkhólmi, Reykjavík). 1
inngangi Stefáns er farið svo rækilega í skrift og
stafsetningu, hljóðkerfi og beygingar handrits-
ins að lesandanum verður orðfall.
Á sjöunda áratug síðustu aldar hófst Stefán
handa við annað stórvirki, útgáfu á fjórum sög-
um um Guðmund góða, saman settum á 13. og
14. öld. Forsaga þessa verks er sú að eitt haust-
ið þegar hann kom til Kaupmannahafnar eftir
sumarvinnu á fjöllum uppi við landmælingar
var Olafur Halldórsson búinn að lesa Grettis-
færslu í AM 556 a 4to að mestu en hún hafði
verið skafin út eins og mörgum er kunnugt um.
Stefán sagði sjálfur svo frá að honum hefði þá
fundist það vera hin æðstu vísindi að lesa ólæsi-
leg handrit og fann sér ólæsilegt skinnblað til
að glíma við. Um var að ræða bréf frá 1607
(AM dipl isl fasc LXX 7) sem hafði verið skrif-
að á blað úr handriti en upphaflegur texti hafði
verið skafinn út á báðum síðum og varð ekki
lesinn í venjulegu ljósi nema örfá orð. Þegar
myndir teknar í útfjólubláu ljósi voru hins veg-
ar skoðaðar mátti lesa meira, sérstaklega á bak-
hlið bréfsins. I ljós kom að upphaflegur texti á
blaðinu var úr Guðmundar sögu biskups eftir
Arngrím Brandsson (D-gerð Guðmundar
sögu) og blaðið hafði verið skorið úr bók frá um
1400. Stefán birti grein um þessa rannsókn
5