Mímir - 01.06.2007, Síða 35

Eyrún Valsdóttir
„Ung kýr til sölu hjá
undirritaðri, sem er
bráðsnemmbær“
Islenskir tungumálsbrandarar
1. Inngangur
Segja má að brandarar séu samofnir menning-
arvitund hverrar þjóðar og þeir endurspegla oft-
ar en ekki þekkingu fólks á lífinu og umheim-
heiminum.1 Ein hugmynd að skilgreiningu á
brandara er að hann sé stuttur texti og saminn
með ákveðinn samfélagshóp í huga. Einnig að
hann geti skotið upp kollinum í miðjum sam-
ræðum án þess að nokkur kynning eða eftirmáli
fylgi og hann sé því óháður samhengi í sam-
ræðunum (Ritchie 2004:15). Brandarar hljóta
því að vera nokkurs konar eyjur í frásögnum eða
samræðum þar sem efni þeirra er oft afmarkað
frá ytra samhengi. I þeim er einhver saga sögð,
en í stað þess að byggja hana upp á „eðlilegan"
máta, með ítarlegum útskýringum og inngangi,
meginmáli og lokaorðum í löngu máli, er frá-
sögnin skorin við nögl og ein setning látin
nægja sem kynning á aðstæðum og persónum,
t.d.: „Það var einu sinni Hafnfirðingur sem fór
inn í búð ...“ Hér er ekki kveðið nánar á um
hagi þessa manns eða hvernig hann hefur áhrif
á söguna.
í bröndurum er þáttur sem skilur á milli
þeirra og annars konar frásagna, öllu „alvar-
legri“, og þennan þátt mætti þýða sem slagyrði
1 Grein þessi er unnin upp úr B.A.-ritgerð minni. Eg
vil þakka Jóhannesi Gísla Jónssyni, aðjúnkt og leið-
beinanda mínum, fýrir leiðsögn og gagnlegar ábend-
ingar varðandi ritgerðarskrifm.
(e. punchline)? Slagyrðið er í flestum tilfellum
setning eða orð sem kemur fram í niðurlagi
brandarans og varpar nýju ljósi á umfjöllunar-
efni textans. I slagyrði koma fram upplýsingar
sem ekki eru í samhengi við textann en ef að er
gáð og önnur merking lesin út úr textanum
reynast þær skyndilega passa inn í samhengið.
Þetta vekur undrun viðtakandans og því finnst
honum brandarinn fyndinn.
Eftirfarandi brandari er ágætt dæmi um það
hvernig slagyrðið breytir skilningi okkar á
brandaranum í heild:
(1) — Nú, svo þú vilt gerast tengdasonur minn?
spurði maðurinn og hallaði sér aftur í stólnum
og horfði á unga manninn.
— Ekki endilega. En ef ég giftist dóttur þinni,
þá kemst ég varla hjá því, eða hvað?
— Hefur þú spurt konuna mína?
— Nei, ég held ég vilji dóttur þína heldur.
(Hlœjum hátt með Hemma Gunn 1985:123)
Hér kemur slagyrðið, þ.e. [Nei, ég held ég vilji
dótturpína heldur\, á óvart því að það er ólíklegt
að viðtakandinn búist við þessari niðurstöðu.
Lokaniðurstaðan, sem sett er fram í slagyrðinu,
vísar til þessa misskilnings piltsins sem heldur
að faðirinn sé að spyrja hvort hann ætli að biðja
2 íslenskar þýðingar á þessum erlendu hugtökum eru
fáar og mun ég því notast við mínar eigin skilgrein-
ingar nema annað sé tekið fram.
33