Helgarpósturinn - 24.06.1987, Blaðsíða 16

45 mínútur. Þá fengum viö 2 brauðsneið-
ar og súpuna sem varla var skepnum
bjóðandi. Aður en við lögðum af stað á
morgnana fengum við oft ekkert nema
hálfan lítra af gervikaffi og var það lítil
undirstaða, enda sortnaði manni oft fyrir
augum við skurðgröftin.
Þegar haldið var til og frá vinnu vorum
við reknir áfram eins og hverjar aðrar
skepnur. Mér var fljótlega ráðlegt af eldri
föngum að láta mig hverfa inn í hópinn,
vera ekki í ystu röð og hvorki fremst né
aftast. Fram og til baka urðum við að
ganga í takt — ,,marchéra“ á þýska vísu.
A meðan skræktu þeir í síbylju: „eins-
zwei, eins-zwei, eins-zwei.“ SS-mennirnir
sem ráku okkur áfram voru miklir hrott-
ar. Þegar þeim misiíkaði eitthvað við
göngulag eða svipbrigði einhvers okkar
var bara rokið til og viðkomandi sparkað-
ur niður. Það var enginn sem bað þá að
aldri sem var orðinn svo horaður og
máttfarinn að hann gat ekki lengur mat-
ast hjálparlaust. Þessi maður hafði verið
lagður í rúm nokkrum vikum áður vegna
verkjar í sitjandanum. Enginn hafði sinnt
honum þar sem hann lá og fór verkurinn
stöðugt versnandi. „Þegar svo komið var
með hann til okkar var allur sitjandinn
ein leðja og húðin í kring græn á lit. Lykt-
in var óbæriieg. Maðurinn var þarna að
rotna lifandi. Sem betur fer lifði hann að-
eins í þrjá daga.“
Enn lögðust sjúkdómar á Leif. „I nóv-
ember 1943 fékk ég brjósthimnubólgu og
var lagður í sal með nokkrum tugum
berklaveikra sjúklinga. Við hliðina á mér
lá 16 ára gamall rússneskur drengur.
Hann var svo illa á sig kominn að ég varð
að mata hann. Einn morguninn var
drengurinn dáinn. Þeir krufu líkið og ég
frétti að þá hefðu komið í ljós 8 mismun-
„Hegnmgarleikffimin var ein-
hver albesta skemmtun sem
Þjóðverjarnir gátu hugsað
Úr svefnskála í Sachsen-
hausen.
skorsteinum lagði mikinn reyk og lyktin
bar greinileg merki þess sem brennt var.
Þetta ástand gerði okkur mjög skelkaða
og truflaði svefn okkar. Víglínan nálgað-
ist óðum með vaxandi sprengjugný. Við
óttuðumst að lífi okkar væri senn lokið."
Norðmennirnir í búðunum höfðu að
vísu haft spurnir af áætlun Bernadottes
og sænska Rauða krossins, en óvíst var
hvort hún næði fram í tæka tíð. Það var
því mikil gleðistund þegar hvítu vagnarn-
ir renndu upp að hliðinu í Sachsenhaus-
en. Frá búðunum var ekið með fangana
til Neuengamme-búðanna, um 20 km fyr-
ir utan Hamborg. í Neuengamme urðu
Leifur og félagar hans að dúsa í heilan
mánuð áður en hægt var að flytja þá
heim. Sú ráðstöfun Svía að skilja þá eftir
eina í Neuengamme olli þeim miklum
vonbrigðum.
„Aðkoman í þessum fangabúðum var
hrikaleg," segir Leifur. „Dýnurnar á rúm-
unum voru gegnblautar af saur og í einu
horninu var haugur þar sem þeir mátt-
förnustu höfðu gengið örna sinna. Til
þess að fá meiri matarskammt höfðu
fangarnir haldið dauðsföllum leyndum
og lágu lík sumstaðar í rúmum. Inn á milli
lágu menn sem að vísu drógu andann en
voru miklu nær dauða en lífi. Nokkrir
dóu í höndunum á okkur þegar við
reyndum að bera þá milli skála. Þessir
sparka. Þá einfaldlega langaði til þess.
Einna verstir voru unglingarnir, 15—16
ára piltar út Hitlers-æskunni, sem settir
voru okkur til höfuðs síðustu mánuði
stríðsins."
HREINLÆTISREGLUR
ÞVERBROTNAR
Leifur virðist ekki eiga létt með aö
rekja einstaka atburði. Hann fer fram í
eldhús og sækir okkur kaffisopa Ég spyr
hann um aðbúnað í Sachsenhausen.
„Fyrir það fyrsta var óþrifnaðurinn
óskaplegur. Abreiðurnar sem við sváfum
með höfðu til dæmis ekki verið þvegnar
í 10 ár eða frá því búðirnar voru reistar.
A nóttunni var maður alveg hreint að
kafna úr svitalykt og fýlunni af þeim sem
magaveikir voru. En meðal þeirra sjúk-
dóma sem þarna geisuðu var veiki sem
kölluð var „Scheiserei". Ég tók þessa
veiki eins og fleiri en slapp vel. Þeir sem
andi sjúkdómar í hinum ýmsu líffærum."
Leifur rekur fleiri dæmi um ástandið í
Sachsenhausen, m.a. af mönnum sem
vógu innan við 40 kíló og voru nær
dauða en lífi — lifandi beinagrindur.
HENGINGAR
I Sachsenhausen var dauðarefsingum
óspart beitt. „Menn voru hengdir á með-
an liðskönnun fór fram á kvöldin. Gálg-
inn var þannig útbúinn að hægt var að
hengja þar tvo í einu. Stundum þótti ekki
nóg að hengja menn og voru þeir þá
borða. Umhyggjan fyrir náunganum var
ekki meiri í þá daga. Kannski varð það
okkur til lífs hvað tilfin ningalífið var orð-
ið skaddað. Við vorum eins og skepnur,
lifðum eins og skepnur og hlýddum eins
og skepnur. Við vorum smátt og smátt að
glata allri mannlegri reisn."
Áni AÐ DREKKJA
45 ÞÚSUND FÖNGUM
Við Leifur hvílum okkur nú aðeins á
viðtalinu og hann sýnir mér fjörutíu ára
gamlar blaðaúrklippur. Þar er m.a. greint
„Við vorum eiits og slcepnur,
liffðum eins og skepnur og
hlýddum eins og skepnur##
frá áformum þýskra stjórnvalda um enda-
lok fanganna í Sachsenhausen, en þeim
hafði fjölgað mjög og voru orðnir 45 þús-
und veturinn 1944—45. Nasistar voru nú
í óða önn að afmá öll vafasöm ummerki
og meðal þeirra áforma sem voru uppi
var nákvæm áætlun um að safna saman
öllum föngunum í Sachsenhausen og
sigla með þá á prömmum um Eystrasalt
og út á Norðursjó. Þar átti síðan að
sökkva prömmunum — drekkja 45 þús-
und mönnum. Enginn fangi skyldi verða
til frásagnar um lífið í Sachsenhausen.
„Skilin milli lífs og dauða
virtust offt undir þvi komin
hvort menn hefðu trú á því að
þetta tæki einhvern endi##
verst fóru út úr þessu fengu mjög háan
hita ogstöðugan niðurgang. Sumir Iéttust
um 15 kíló af þessari veiki.
Menn voru af ýmsum ástæðum mjög
móttækilegir fyrir sjúkdómum. Grund-
vallarreglur hreinlætis voru allar meira
og minna þverbrotnar. Við vorum illa
haldnir af næringarskorti og vosbúð. Við
þessar aðstæður fengu menn alla mögu-
lega sjúkdóma. Skæðustu sjúkdómarnir
reyndust þeim ofraun sem veikbyggðast-
ir voru. Þeir hreinlega dóu.“
Sjálfur fékk Leifur að kenna á ýmsum
sjúkdómum. Hann fékk m.a. Ijót útbrot,
einhverskonar kýli, sem breiddust út um
allan líkamann. Sár duttu á hann í andliti
og greru seint. Sumarið 1943 fékk hann
heiftarlega bólgu í annan fóttinn, svo
heiftarlega að hann var rúmfastur í marg-
ar vikur. A meðan hann var frá vinnu var
matarskammturinn minnkaður við hann.
Nú fékk hann ekkert brauð með súpunni
og horaðist enn meira. Þótt Leifur yrði nú
af brauðinu var hánn ánægður með
skiptin. Nú fékk hann svolitla hvíld frá
sandmokstrinum.
LIFANDI BEINAGRINDUR
Meðan Leifur var að jafna sig í fætinum
var hann látinn vinna í sjúkrasölum búð-
anna. Þar sá hann margt ljótt og varð
stundum að bera lík látinna samfanga.
Hann segir mér sögu af manni á miðjum
Mynd úr fangabúðum
nasista.
hýddir fyrst. Ég man eftir því að einu
sinni slitnaði snaran og sá sem hengja átti
féll á jörðina. SS-mennirnir vildu koma
honum aftur í gálgann, en hann var svo
máttfarinn að hann gat ekki risið á fætur.
Einn SS-mannanna dró þá upp byssu og
skaut hann á staðnum þar sem hann lá.
Og Pólverja man ég eftir sem urðu á mis-
tök í vinnunni. Hann sofnaði óvart við
stjórn færibands. Ekkert var gert í málinu
og hann hélt að það væri gleymt og graf-
ið. En einn daginn birtast þeir svo og
hengja hann á vinnustaðnum."
Hvernig varð ykkur við að þurfa að
fylgjast með þessum viðbjóði?
„Fyrst í stað þótti mönnum þetta auð-
vitað skelfilegt. En einhvern veginn virt-
ist maður aðlagast hverju sem er. Ástand-
ið var farið að deyfa okkar mannlegu til-
finningar. Því miður verð ég að játa að
þetta var hætt aö koma við mann. Maður
var vanur að sjá þetta og hafði aðeins eitt
takmark; komast inn í skála og fá að
Veturinn 1945 fór stjórnleysið hins veg-
ar ört vaxandi og áætlanir gengu úr
skorðum. í þessu upplausnarástandi
tókst Bernadotte greifa, einum helsta for-
vígismanni sænska Rauða krossins, að ná
persónulegu samkomulagi við Himmler,
æðsta yfirmann SS, um frelsun allra
Norðurlandabúa úr fangabúðum nasista.
í mars og apríl 1945 voru sendir hvítmál-
aðir Rauða kross-vagnar inn í Þýskaland
til að sækja fangana, sem að yfirgnæf-
andi meirihluta voru norskir andspyrnu-
menn.
Síðustu dagana sem Leifur dvaldi í
Sachsenhausen voru hersveitir Rússa óð-
um að nálgast búðirnar. SS-mennirnir
voru orðnir verulega hræddir. Nú hófust
þeir handa við að drepa öll óþægilegustu
vitnin, þá sem verst voru á sig komnir og
stríðsfanga sem ekki áttu að vera þarna í
haldi, heldur í sérstökum fangabúðum.
ÞEIR DÓU í HÖNDUM
OKKAR
„Þessa daga voru menn ýmist skotnir
eða drepnir með sprautum. Úr brennslu-
vesalingar hafa varla verið þyngri en
svona 30—40 kíló.
HEIM í GEGNUM
SPRENGJUREGN
BANDAMANNA
Þarna í Neuengamme hittum við Norð-
menn sem nýkomnir voru úr flestum
fangabúðum Þýskalands. Frásagnir
þeirra voru skelfilegar. Hræðilegastur
var vitnisburður þeirra sem komu frá
Natzweiler í Elsass. Þeir voru sumir hverj-
ir alveg búnir að vera. Ég man sérstak-
lega eftir einum sem verið hafði góður
skíðamaður, Einar Andersen hét hann.
Nú var hann orðinn að hreinum aum-
ingja. Heyrnin var nærri horfin og lung-
un gerónýt. Einar, sem misst hafði for-
eldra sína ungur, átti þá ósk eina að
komast heim til frænkunnar sem ól hann
upp. Þar vildi hann fá að deyja. Einar var
24 ára gamall.“
20. apríl 1945 var haldið af stað með
fangana til Danmerkur. Ferðin var hættu-
leg því sprengjuregn Bandamanna var
mikið. Bandamenn höfðu varað Svía við
að aka að nóttu tii, því þá væri erfitt að
gera greinarmun á hinum hvítmáluðu
vögnum og herflutningum Þjóðverja. En
áhættan var tekin og það kostaði sitt.
Loftárás var gerð á bílalestina og bíllinn
sem Leifur var í brann til kaldra kola.
„Það var enginn sem bað þá
að sparka"
16 HELGARPÓSTURINN