Morgunblaðið - 05.12.1981, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 5. DESEMBER 1981
11
konurnar köstuðu ellibelKnum og
urðu ungar aftur. Þarna hófust
kynni, sem entust ævilangt. Hall-
dóra var kjörin formaður sam-
bandsins og bar það fyrir brjósti
alla tíð. Fundarkonur héldu heim
ríkari af gleði og framtíðarvonum,
það var eins og nýr og sólríkur
dagur væri að renna upp.
A hverju ári hefur SNK haldið
aðalfund þar sem fjallað hefur
verið um heimilisiðnað, uppeld-
ismál, heilbrigðismál og garðyrkju
auk fleiri mála, sem sambandið
hefur haft á prjónunum.
Heimilisiðnaðurinn hefur alla
tíð verið mikið áhugamál Hall-
dóru. Var hún ein af stofnendum
Heimilisiðnaðarfélags Islands
1913.
Árið 1917 stofnar Halldóra
„Hlín“, ársrit Sambands norð-
lenskra kvenna. Var hún ritstjóri
þess í 44 ár. Hlín hefur alla tíð
verið prentuð í Prentverki Odds
Björnssonar á Akureyri, en próf-
arkalestur og útsendingar annað-
ist Halldóra. Oddur Björnsson
prentsmiðjustóri og Halldóra voru
bæði Vatnsdælingar. Tókst með
þeim góð samvinna og traust vin-
átta frá fyrstu tíð.
Hlín var í byrjun 80 bls. Eftir 10
ár stækkaði Hlín um helming en
verðið var það sama, ein króna. I
20 ár hélst sama verð á Hlín, ýmis
fylgirit fylgdu blaðinu, svo sem
vefnaðarbók Sigrúnar P. Blöndal á
Hallormsstað, handavinnublöð og
myndablöð þarna svo eitthvað sé
nefnt. Þá efndi Hlín í nokkur
skipti til verðlauna sem of langt
yrði upp að telja.
Þær mæðgur, Björg og Hall-
dóra, dvöldu á Akureyri í fjögur ár
eftir að Halldóra sagði upp starfi
við barnaskólann; samt var mikið
að starfa.
Halldóra kom af stað fjölda
námskeiða í alls konar handa-
vinnu og vefnaði, sá um ritstjórn
Hlínar og var formaður Sambands
norðlenskra kvenna. Halldóra var
vakin og sofin í að safna alls kon-
ar fróðleik um vefnað og gamlar
hannyrðir, hún ferðaðist um land-
ið þvert og endilangt, heimsótti
alla hreppa landsins, safnaði
mynstrum og ýmsum gömlum
fróðleik, sem hún birti aftur í
Hlín. Kom þessi fróðleikur að góð-
um notum, þegar hún samdi bók-
ina Vefnaður á íslenskum heimil-
um á 19. öld og fyrri hluta 20. ald-
ar sem út kom 1966.
Þá má geta þess, að hún var
áhugasöm um sýningar, vildi
kynna það, sem gert var og vekja
þannig áhuga fólks. Ár hvert var
handavinnusýning í barnaskólan-
um, meðan hún var þar, og að
loknum námskeiðum var haldin
sýning. Halldóra var ákaflega
dugleg og viljasterk, hún hafði
margt á prjónunum og áhugamál-
in voru. óþrjótandi. Sumir lögðu
henni til lasts, að hún heimtaði of
mikið af öðrum fyrir lítið. Hvað
átti hún að gera, með svo að segja
tvær hendur tómar og ótalmargt
kallaði að? Var nokkuð undarlegt
þó hún leitaði stuðnings. Hún
vann svo ótal mörg störfin án
endurgjalds. Mér þótti það ávallt
vegsauki, ef hún kallaði til mín.
En eftir fjögurra ára þrotlaust
starf en lítið í aðra hönd bauðst
henni kennarastarf við Kvenna-
skólann í Reykjavík, og því boði
tók hún fegins hendi. Hún átti að
kenna handavinnu og þar sá hún
sér leik á borði. Nú gat hún náð til
allra kennara landsins með þá
námsgrein, sem hún mat svo mik-
ils.
Flutti nú Halldóra til Reykja-
víkur með móður sína, en hún dó
8. febr. 1924. Saknaði hún móður
sinnar mjög; voru þær mjög sam-
rýndar og mikil og einlæg vinátta
milli þeirra. Húsfreyjan í Háteigi,
frú Ragnhildur Pétursdóttir vin-
kona hennar, bauð Halldóru að
koma til sín, eftir að hún var orðin
ein. Þakkaði hún það góða boð og
átti þar heimili í 11 ár. Húsbónd-
inn, Halldór Þorsteinsson skip-
stjóri, var mikill húsbóndi og
sómamaður, reyndist hann Hall-
dóru hið besta ekki síður en vin-
kona hennar frú Ragnhildur og
dæturnar þrjár urðu miklar vin-
konur Halldóru. Nú fór fyrir al-
vöru að losna um Halldóru, hún
var á sífelldum ferðalögum utan
lands og innan og sinnti sínum
áhugamálum. Öruggt athvarf átti
hún í Háteigi í fjölda ára, sem var
henni ómetanlegt. Reyndist fjöl-
skyldan í Háteigi Halldóru af-
burða vel, og Halldóra unni því
fólki. Á ferðum sínum um landið
stofnaði hún mörg kvenfélög og
kvennasambönd.
Haustið 1923 var Kvennaskól-
anum á Blönduósi breytt í hús-
mæðraskóla. Þegar fréttir bárust
um hinn nýja húsmæðraskóla,
tóku kvenfélögin sig til, og hús-
mæðraskólar risu víðs vegar á
landinu. Tók Halldóra drjúgan
þátt í því að koma þeim á fót. Hún
var heimilismanneskja, hafði það
á stefnuskrá kvenfélaganna að
varðveita fornan arf heimilanna.
Hún áleit heimilið sterkustu stoð
þjóðfélagsins. Það verður að
styðja eftir öllum mætti. Gamla
heimilismenningin er grundvöllur
þeirra, segir Halldóra.
Halldóra ferðast um Norður-
löndin og heldur sýningar á ís-
lenskum heimifisiðnaði og er
hvarvetna vel tekið. Jóanna Pat-
ursson í Færeyjum óskar þess að
Færeyingar eignist sem fyrst eina
Halldóru eftir að hún hefur verið
þar með sýningu og vorið 1937
liggur leiðin til Vesturheims í boði
Þjóðræknisfélags íslendinga í
Vesturheimi og Kvennasambands-
ins. Hvarvetna er Halldóru vel
fagnað. Á sumrin er Halldóra
oftast fyrir norðan og sér um út-
gáfuna Hlín. Þá dvelur hún á
Knarrarbergi hjá frænku sinni
Guðrúnu Þ. Björnsdóttur frá
Veðramóti og Sveini Birni Jóns-
syni byggingarmeistara, manni
hennar. Reyndust þau hjón henni
ákaflega vel.
Hún flytur aftur norður í Eyja-
fjörð vorið 1940 og kaupir lítið býli
í Glerárþorpi, sem hét Móland;
átti hún þar heima í fimmtán ár.
Árin, sem hún er á Mólandi, situr
hún ekki aðgerðarlaus. Hún stofn-
aði m.a. tóvinnuskóla á Svalbarði
og fær Rannveigu H. Lindal sem
kennara við skólann. Smávegis
styrk fékk hún frá Alþingi til skól-
ans, skólatími var 6 mánuðir.
Nemendur komu úr öllum lands-
fjórðungum. Eftir að skólinn hafði
starfað í 9 ár á Svalbarði lagðist
hann niður, þá var skólastjórinn
kominn á níræðisaldur en kennar-
inn 10 árum yngri.
Skrifaði þá Halldóra Alþingi og
mæltist til þess að Kvennaskólinn
á Blönduósi fengi að njóta þess
styrks, sem tóvinnuskólinn á
Svalbarði hafði áður þegið, því um
það leyti var áhugi á að kvenna-
skólinn tæki upp tóvinnukennslu.
Forstöðukona skólans hafði fengið
leyfi skólanefndar til að kaupa
áhöld sem til þurfti af tóvinnu-
skólanum á Svalbarði. Styrkurinn
fékkst þrautalaust og tóvinnudeild
var starfrækt við skólann á
Blönduósi í 12 ár, en var lögð niður
1967.
í eina skemmtiférð fórum við
saman, það var sumarið 1952.
Iæiðin lá til Danmerkur, bjóst hún
við að þetta yrði síðasta ferðin til
Norðurlanda. Ég hef alla tíð verið
fremur lítið fyrir ferðalög, en þeg-
ar Halldóra var annars vegar gat
ég ekki neitað. Þessi ferð var mjög
ánægjuleg, og nú kynntist ég Hall-
dóru á ferðalagi. Hún réði ferðinni
og ég hlýddi. Kunningjafólk okkar
frá Akureyri tók á móti okkur,
Jósefína og Viggo öfjord klæðsk-
erameistari í Tostrup. Indælishj-
ón. Svo var ferðinni heitið til Ank-
ershus, þar sem frú Magdalena
Lauridsen hafði ráðið ríkjum í
tugi ára. Hún var stórkostleg
kona. Þar var húsmæðraskóli,
húsmæðrakennaraskóli og alls-
kyns námskeið í húsmæðrafræð-
um voru þar starfrækt.
Yfir dyrum húsmæðraskólans
voru letruð stórum stöfum þessi
orð: „Orden giver Respekt." Al-
kunn eru þessi orð frú Lauridsen:
Húsforelse er at bruge hvad du
har, for at fá hvad du onsker.
Fyrir rúmu ári ritaði fjármála-
ráðherra Dana grein í Politiken og
nefndi „Mor Magdas gode rád“, en
svo var hún oft kölluð. Benti hann
á, að þegar harðnaði á á dalnum,
mættu menn gjarnan minnast
þessara orða. Mor Magda var
vissulega manneskja að skapi
Halldóru
Komið var við í fleiri skólum,
m.a. á Jótlandi. — Margt þurfti að
sjá, mörgu að kynnast. Hvarvetna
í skólunum var Halldóra beðin að
halda erindi um Island. Það var
sjálfsagt og kl. 8 á morgnana var
hún komin í fundarsal, klædd
skautbúningi og flutti erindi með
sóma. Þá var hún um áttrætt. Geri
aðrir betur!
Mikið dáðist ég að dugnaði
hennar í þessari ferð. Ef eitthvað
vantaði leitaði hún og fann. Hún
skipti aldrei skapi, ró og æðruleysi
var henni svo áskapað að undrum
sætti. Hún lét sig aldrei skipta
hvað fólk sagði.
Nú er Móland selt, og Halldóra
flytur að Blönduósi haustið 1955.
Þá er verið að ljúka við byggingu
Héraðshælisins á Blönduósi, og
hún hefur tryggt sér samastað á
ellideild hælisins. Ekki var flutt í
hælið fyrr en um áramót. Ég var
svo lánsöm að hafa Halldóru hjá
mér í Kvennaskólanum, meðan
hún beið eftir hælisvist. Hún átti
það inni hjá skólanum, svo oft
hafði hún lagt honum lið á ýmsa
vegu: Verða þessir dagar mér
ógleymanlegir. Það var eins og áð-
ur lærdómsríkt og mannbætandi
að vera í návist hennar. Læknis-
hjónin frú Guðbjörg og Páll Kolka
tóku henni vel og voru henni inn-
an handar, enda hin mestu
merkishjón, sem öllum vildu gott
gera. Þá var ekki að spyrja að yf-
irhjúkrunarkonunni, frú Önnu
Reiners, sem hlynnti að öllum á
þessu myndarheimili, sem væri
hún móðir þeirra.
Margir furðuðu sig á þessum
nýja borgara, sem kominn var í
þorpið. Haft var eftir póstmeistar-
anum og símstjóranum, að annríki
hefði stóraukist, eftir að Halldóra
hafði sest þarna að. Póstur til
þessarar konu, sem var á ní-
ræðisaldri, var engu minni en til
læknisins eða sýslumannsins.
Hvonær, sem ég gat því við
komið, heimsótti ég vinkonu mína
í nýja bústaðinn, og litla dóttur-
dóttir mín, sem með mér var, kall-
aði Héraðshælið Halldóruhús —
svo mikið fannst henni sópa að
vinkonu okkar, að hún taldi ber-
sýnilegt, að hún ætti húsið.
Þetta var furðuleg kona. Þegar
hún var spurð, hvort henni leidd-
ist ekki að eiga ekki fjölskyldu og
börn, svaraði hún: „Allir íslend-
ingar eru synir mínir og dætur."
Skömmu áður en veru minni á
Blönduósi lauk, voru forráðamenn
skólans svo elskulegir að hjálpa
mér til að koma upp litlu heimilis-
iðnaðarsafni, þar sem áhöld tó-
vinnudeildar voru varðveitt. Ég
vissi sem var, að sú deild legðist
niður, þegar mín missti við. Hús-
næði, sem áður hafði verið fjós og
hlaða, var endurbyggt og gömlu
mununum komið þar fyrir til sýn-
is og lærdóms. Talsvert rými er í
þessu húsi, þótt það láti lítið yfir
sér.
Þegar heilsu Halldóru tók að
hraka og ellin að taka völdin,
flutti Halldóra af ellideild hælis-
ins á spítaladeild og þá þurfti að
rýma til í herbergjum hennar. Þá
ánafnaði hún litla safninu við
Kvennaskólann öllum sínum inn-
anstokksmunum og mæltist til, að
þeim yrði þar komið fyrir til varð-
veislu. Nefnist safnið Halldóru-
stofa. Þeir sem ferðast um
Blönduós, ekki síst vinir hennar,
ættu að koma við í Halidórustofu
og finna angan liðinna stunda.
Halldóra fékk þegar mikinn áhuga
á þessu litla safni, og undi því vel
að vita, að hlutir hennar, sem hún
hafði umgengist langa ævi, væru
þar varðveittir.
Síðustu ár mín á Blönduósi
færði Halldóra nokkrum sinnum í
tal við mig, að ég annaðist útför
hennar, og margt fór á milli okkar
í því sambandi. Sjálfsagt var að
verða við þessari bón hennar. Ég
spurði hana meðal annars, hvar
hún óskaði eftir að vera jörðuð. Og
hún svaraði: „Er ekki fyrirhafn-
arminnst, að það verði hér á
Blönduósi? Allt á að vera sem ein-
faldast, engin blóm, bara blessað-
ur íslenski fáninn yfir kistunni."
Ég kvaddi Blönduós haustið
1967, en Halldóra lifði og starfaði
áfram fyrir norðan. Áður en við
skildumst, lét hún þess getið, að
hún hefði nú falið vinum sínum
við Prentverk Odds Björnssonar á
Akureyri að sjá um útförina, enda
kysi hún nú að vera jarðsett á
Akureyri; „þar væri líka svo
margt skemmtilegt fólk í garðin-
um“, og nenfdi fyrstan sr. Matthí-
as. Það hefur staðið, því að í dag
fer fram jarðarför hennar á Akur-
eyri, þessarar merku konu, sem
átti engan sinn líka.
Ég er ákaflega þakklát lækn-
ishjónunum á Blönduósi og öllu
starfsfólki hælisins fyrir frábæra
umhyggju henni til handa þann
tíma, sem hún hefur notið umönn-
unar þeirra. Þá gleðst ég yfir því
og er Húnvetningum þakklát
fyrir, hve vel þeir reyndust þess-
um merkilega sýslunga sínum,
þegar ellin færðist yfir og mest
reyndi á.
Stiklað hefur verið á stóru, því
af mörgu er að taka.
Guð launi Halldóru minni allar
velgjörðir við mig og mína.
Hulda Á. Stefánsdóttir
„Þessu fylgdi hún fast fram.“
Post. 16,15.
Þannig er lýst trúaráhuga
fyrstu nafngreindu kristnu kon-
unnar á evrópskri grund. Það var
á dögum Páls postula. Hann var
staddur í Litlu-Asíu. Þar fékk
hann vitrun um að fara til Evrópu.
í fyrstu borginni þar, Filippí, fann
hann bænastað, þar sem nokkrar
konur voru að biðjast fyrir. Þar
var þessi kona, Lydía að nafni.
Þess er sérstaklega getið, að hún
gaf mikinn gaum að ræðu Páls og
tók kristna trú. Lydía varð brenn-
andi í anda, og fús af hjarta að
helga sig þjónustu fyrir Krist.
Þessu fylgdi hún fast fram.
Mér kom frumherji kvenþjóðar
hinna grísku safnaða í hug, er eg
spurði lát Halldóru Bjarnadóttur.
Hugsjónir sínar og trú bar hún
uppi og framkvæmdi af þeim eld-
lega áhuga, sem öllum er svo
minnisstætt, er hana þekktu.
Halldóra Bjarnadóttir var bú-
sett í annarri sókn Akureyrar-
prestakalls, er eg kom þar til
starfa. Og það leið ekki á löngu,
þar til eg varö var við hinn kirkju-
lega áhuga hennar og kirkju-
rækni. Hún var ein þeirra tryggu
kirkjuvina, sem aldrei bregðast.
Halldóra Bjarnadóttir var um
margt stórmerk kona og kven-
skörungur. Eitt með öðru er það,
að hún skuli hafa náð 108 ára
aldri, sem er hærri aldur en nokk-
ur annar íslendingur hefur náð
svo vitað sé. Davíð frá Fagraskógi
segir á einum stað: Fari einn fyrir,
fylgja hinir. Þ»ð má segja um
Halldóru Bjarnadóttur, að hún fór
fyrir í félags- og hugsjónamálum
kvenna á Islandi og þó einkum á
Norðurlandi. Hún gaf sig óskipta
að þeim verkefnum, og lét sig
hvergi vanta, þar sem hún áleit
sig eiga að vera. Ritstörf voru stór
þáttur í starfi hennar. Þegar rit
hennar, Hlín, var í prentun, þá
gekk hún sjálf á sínum íslenska
búningi í prentsmiðjusalnum á
milli prentara og setjara til þess
að segja fyrir um umbrot ritsins,
og fylgdi Hlín þannig eftir, uns
ritið var fullbúið.
Það sópaði að Halldóru Bjarna-
dóttur, hvar sem hún var, því að
hún var glæsileg kona í sjón og
raun. Henni var það gefið að fá
konur til starfa, eins og þegar
herforinginn kveður saman lið
sitt. Hún var stjórnsöm, og ákveð-
in að hverju sem hún gekk. Óhætt
er að segja hið sama og kemur
fram í lýsingu á Lydíu: Drottinn
opnaði hjarta hennar. Halldóra
var kölluð til helgrar þjónustu.
Hún var sannkölluð safnaðarsyst-
ir — diakonissa — þó að ekki hlyti
hún vígslu til þeirra verka. Það
kom margoft í ljós, hve næman
skilning hún hafði á safnaðarlífi
og starfi. Það sýndi hún með þátt-
töku sinni í guðsþjónustugjörð-
inni.
Halldóra Bjarnadóttir hafði
mælt svo fyrir, að yfir sér skyldi
sunginn sálmurinn: I fornöld á
jörðu var frækorni sáð. Sálmur
þessi einkennist af trúargleði og
sigurvissu. Halldóra bar ennfrem-
ur fram þá ósk, að allir viðstaddir
útför sína ættu að syngja sálminn,
og tók það fram, að sálmurinn yrði
líflega sunginn og með góðum
takti. Þetta lýsir Halldóru. Hún
þekkti gildi hins almenna safnað-
arsöngs. Henni var það jafnan
áhugamál, að kirkjan ómaði öll af
söng og trúargleði. Það. sýndi hún
með þátttöku sinni meðan heilsan
leyfði.
Síðast sá eg Halldóru Bjarna-
dóttur í vor sem leið, þar sem hún
var rúmliggjandi í heilsuhælinu á
Blönduósi. Mér verður minnisstæð
koman að rúmi hennar. Það mátti
aðeins greina, að hún vissi enn í
þennan heim. Hún virtist hafa
misst bæði heyrn, mál og róm.
Hún var orðin talandi tákn um
það, hvernig „vor ytri maður
hrörnar“.
Hin einu svipbrigði, sem merkj-
anleg voru á andliti hennar, var
brosið. Hún brosti. Það var hið
eina, sem hún átti eftir til að gefa,
og gaf á sinni einstöku ævibraut.
Þegar Halldóra Bjarnadóttir er
í dag lögð til hinztu hvíldar í
SJÁ NÆSTU SÍÐU