Morgunblaðið - 05.12.1981, Side 36

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 5. DESEMBER 1981
36
Sigríður Ólafsdóttir
Thoroddsen - Minning
Fædd 31. janúar 1908.
Dáin 20. júlí 1981.
Kvöld eitt í sumar síðastliðið
var ég staddur í bifreið á leið til
Reykjavíkur. Þá fann ég skyndi-
lega verk eða tilkenningu fyrir
brjóstinu. Seyðingurinn magnað-
ist og yfir mig færðist þungi og
máttleysi. Þegar til borgarinnar
kom hvarf þessi einkennilegi verk-
ur jafn skyndilega og hans varð
vart. Einhver undarlega þrungin
tilfinning sat samt eftir og óljóst
hugboð um óvæntan atburð hélt
fyrir mér vöku um nóttina. Morg-
uninn eftir bárust sorgartíðindi;
Didda á Látrum var dáin.
Sagt hefur verið að dauðinn geri
ekki boð á undan sér og sannar-
lega átti það við hér. Fráfall henn-
ar kom óvænt og skyndilega. Hún
frænka mín á Látrum, sem aldrei
hafði kennt krankleika, var burt-
kölluð úr heimi hér aðeins 73 ára
gömul. Ég kann engin huggunar-
orð, en hugurinn hvarflar að áður-
nefndu spakmæli um dauðann.
Hversu oft fer hann ekki að með
allra vitund, og þá í hvítum og
köldum sjúkrastofum, víðsfjarri
heimkynnum þess er þar háir sitt
stríð. Þegar tíminn hefur sefað
sárustu sorgina má það ef til vill
vera okkur, sem hennar söknum,
nokkur huggun að hlutskipti
hennar var ekki slíkt. Það er og
sárt að horfa upp á marga mann-
eskjuna sem farin er að reskjast,
þurfa að flytjast hálf nauðug á
mölina, burt frá átthögum og
heimabyggð og öllu sem henni er
kærast, þegar árin færast yfir.
Margir verða naumast samir eftir
að hafa verið slitnir svo upp með
rótum.
Ég kann ekki skil á þeim hlutum
sem ég lýsti hér í upphafi. Ég tel
mig þó ríkari mann eftir slíka
reynslu og stend ekki eins ber-
skjaldaður og áður gagnvart hinni
miklu staðreynd dauðans. Lífið á
ætíð sín takmörk, hvað svo sem
við kann að taka. Slíkar stað-
reyndir er hverjum manni hollt að
hugleiða, ungum sem gömlum.
Didda var fædd 31. janúar 1908
á bænum Vatnsdal í Rauðasands-
hreppi. Hún hét fullu nafni Sigríð-
ur Olafsdóttir Thoroddsen, dóttir
Ólafs E. Thoroddsens skipstjóra
og bónda í Vatnsdal og konu hans
Ólínu Andrésdóttur. Hún var elst
16 systkina sem öll ólust upp í
Vatnsdal utan eitt. Árið 1933 gift-
ist Sigríður ungum manni úr sömu
sveit, Þórði Jónssyni. Foreldrar
Þórðar voru þau hjónin Gíslína
Gestsdóttir og Jón Magnússon
bóndi á Hvallátrum. Þórður er
fæddur 19. júní 1910, næstelstur
fjögurra systkina. Þau Sigríður og
Þórður voru gefin saman á Þor-
láksmessudag heima í Vatnsdal af
þáverandi sóknarpresti í Sauð-
lauksdal, séra Þorsteini Krist-
jánssyni. Fyrstu búskaparárin
bjuggu þau hjá foreldrum Sigríðar
í Vatnsdal. Þar eignuðust þau tvo
drengi; Hauk sem er járnsmiður,
kvæntur Sigrúnu H. Jónsdóttur,
og Hrafnkel, bifreiðasmiður,
kvæntur Helgu Stefánsdóttur. Á
fjórða sambúðarári sínu fluttu
þau hjónin að Hvallátrum og hófu
þar búskap. Ári síðar fæddist
þeim dóttir sem lést tæplega árs-
gömul og var litla stúlkan þeim
hjónum mikill harmdauði. Árið
1941 eignuðust þau Sigríður og
Þórður sitt fjórða barn, Rögnu,
gift Kristjáni Þorkelssyni bif-
reiðasmið.
Þeim hjónum búnaðist vel á
Látrum enda náttúrugæði þar
nóg; gjöful fiskimið rétt fyrir
landi og fugl og egg í bjarginu.
Eftir því sem tímar liðu urðu þessi
landgæði þó Látrabændum ekki
eins mikilvæg og áður. Menn
sneru sér meirá að hefðbundum
landbúnaði og eftir að börn þeirra
Sigríður og Þórður uxu úr grasi og
héldu að heiman höfðu þau ungl-
inga sér til aðstoðar á sumrum.
Síðar komu barnabörnin, sem nú
eru orðin sjö alls, og voru hjá afa
og ömmu á sumrin, þeim til hjálp-
ar og ánægju. Sá sem þetta ritar
er einn af þeim fjölmörgu sumar-
dvalardrengjum sem Didda og
Þórður höfðu á Látrum á 44 ára
búskapartíð sinni þar. Mér er
dvölin þar ákaflega minnisstæð.
Það uppeldislega hlutverk sem
þau hjónin gegndu verður ekki
metið né mælikvarði á lagður. En
eitt er víst að þaðan kom ungling-
urinn þorskaðri og hæfari að tak-
ast á við lífið. Það var ekki síst
Didda sem átti mikinn þátt i að
aga og móta okkur. Þegar hún
byrsti sig, sem áreiðanlega var
ekki vanþörf á oft og tíðum, var
brugðið skjótt við. Það þurfti ef til
vill ekki að hafa svo mörg orð um
hlutina í slíkum tilfellum, því
ákveðnin í röddinni var slík að
okkur lærðist snemma að bera
virðingu fyrir þessari konu. Okkur
varð og fljótlega ljóst að hún bar
hið fyllsta skynbragð á flest þau
störf sem á bænum þurfti að inna
af hendi. Þegar hún ætlaði okkur
strákunum eitthvert verk var því
fylgt eftir með orðum kennarans
ekki síður en verkstjórans. En
þótt Didda héldi okkur drengjun-
um að vinnu var hún síst sú mann-
gerð sem lætur sér nægja að gefa
öðrum ordrur. Dugnaður og ósér-
hlífni þessarar konu er mér minn-
isstæður og þessi eiginleikar
hennar settu svip sinn á heimilið
og búskapinn sem hvortveggja var
til fyrirmyndar. Ég man þær
stundir þegar mest var að gera,
hvort heldur var við sauðburð eða
heyskap, þá máttum við strákarn-
ir oft taka á honum stóra okkar til
að hafa við þessari konu, sem þá
var rétt að komast á sjötugsaldur-
inn. Stundum er sagt um duglegt
fólk að það sé hamhleypa til
vinnu. Um enga aðra manneskju
sem ég hef kynnst finnst mér slík
orð eiga betur. Það var líka aug-
ljóst að við útiverkin naut Didda
sín best. Hafði hún sýnilega mikla
ánægju af því að vinna af kappi og
geislaði þá af henni lífsgleðin. Það
var margt sem sveitahúsmóðir
varð án að vera á þessum tíma í
jafn afskekktu byggðarlagi. Raf-
magn var til að mynda ekki á
Látrum og þar af leiðandi engin
nútíma raftæki, svo sem þvottavél
og annað sem létta má með heim-
ilisstörfin. Eiginlega var Didda
heldur ekkert uppvæg að fá allar
þessar nýjungar. Hafði hún á orði
ef ég man rétt, að hún gæti víst
sjálf gutlað úr þessum fataleppum
eins og hún hefði gert hingað til.
Finnst mér þetta lýsa skapgerð
hennar vel. Þótt Didda hlypi
þannig ekki til er tækni ofan-
verðrar 20. aldar barði að dyrum
með allri sinni „væðingu", var hún
samt raunsæismanneskja og hélt
engu dauðahaldi í það gamla.
Enda voru systurnar frystikista
og þvottavél einn daginn komnar
inn í Guðmundínubæ og murruðu
þar fyrir tilverkan ljósavélar.
Áreiðanlega hefur Didda kunnað
að meta slíka hjálp því oft var
gestkvæmt þar á bæ. Á sumrum
kom fólk oft í stórhópum að Látr-
um í og með til að skoða Látra-
bjarg. Þau hjón buðu þá iðulega
fjölda fólks inn til sín og mæddi
þá skiljanlega mjög á húsmóður-
inni. Dugnaður hennar og atorka
var slík að gestum gleymdist oft
að það var iðulega ein manneskja
sem stóð fyrir öllum beina. Það
var ekki nóg með að þau hjón
væru höfðingjar heim að sækja
heldur var hin andlega næring þar
ekki við nögl skorin. Gestunum
gleymdist tíðum staður og stund
þegar húsbóndinn hóf að segja frá,
enda gert af slikri list að fáir leika
eftir. Þótt það kæmi eðlilega
meira í hlut Þórðar að halda gest-
um selskap, er stóra hópa bar að
garði, kunni húsfreyja ekki síður
sitt hvað fyrir sér í þeim efnum,
það vissu þeir sem komu er hæg-
ara var um. Didda sagði mjög
skemmtilega frá og voru frásagnir
hennar oft kryddaðar glettni og
gamansemi. Á slíkum stundum
kom iðulega fram að Didda var vel
lesin. Sérstaklega held ég að hún
hafi haft gaman af þjóðlegum
fróðleik og íslenskum skáldsögum.
Skaprík kona var hún frænka mín
og er kannski ekki að undra því
það þarf sterkan vilja og ríka
lyndiseinkunn til þess að vera fær
um að etja kapp við jafn stór og
máttug náttúruöfl og fólkið á
Látrum hefur ætíð mátt eiga við.
Sá sem elur allan sinn aldur í svo
náinni snertingu við þessi sömu
öfl hlýtur að mótast og eflast af
þeim. Á slíkum stað krefst það
meira af manneskjunni en al-
mennt gerist, að hafa betur í lifs-
ins glímu. Það að glúpna fyrir
vandamálum lífsins trúi ég hafi
verið frænku minni nánast óþekkt
hugtak.
Sigríður var til moldar borin í
Breiðivík þann 30. júlí í sumar er
leið að viðstöddu miklu fjölmenni.
Megi minning hennar geymast
þeim er þar vottuðu henni hinstu
virðingu svo og öðrum er til henn-
ar þekktu. Þar var sómakona
kvödd.
Brynjólfur Jónsson
Minning:
Hjálmfríður Anna
Kristófersdóttir
Dauðinn lét skammt stórra
högga milli á héraðshæli Austur-
Húnvetninga á Blönduósi fyrir
rúmri viku. Tvær kunnar merkis-
konur húnvetnskar kvöddu þá
heíminn hvorn daginn af öðrum,
fyrst Hjálmfríður Kristófersdótt-
ir, sem stóð á áttræðu, og síðan
Halldóra Bjarnadóttir, elzti borg-
ari landsins, rúmlega 108 ára.
Halldóra var landskunn og meira
en það af mörgu öðru en háum
aldri sínum, s.s. skólastjórn, efl-
ingu heimilisiðnaðar og ritstjórn
ársritsins Hlínar. Verða óefað
margir til að minnast hennar að
verðleikum.
Ég hef hinsvegar í hyggju að
rita nokkur orð til birtingar á út-
farardegi frænku minnar góðrar,
Hjálmfríðar Önnu Kristófersdótt-
ur, eins og hún hét fullu nafni.
Nafn hennar var áreiðanlega líka
kunnugt fólki í öllum landshlut-
um, þótt farið sé það að týna töl-
unni: Mikill fjöldi fólks var búinn
að gista undir þaki hennar og
þiggja af henni veitingar um ára-
tuga skeið, en fósturforeldrar
hennar ráku lítið gistihús í híbýl-
um sínum á Ósnum og síðan hún
sjálf með eiginmanni sínum.
Hjálmfríður fæddist á Hjalta-
bakka 26. júlí 1901, dóttir Svein-
sínu Sveinsdóttur og Kristófers
Jónssonar bónda í Köldukinn á
Ásum. Var hún yngst barna hans,
sem öll eru Játin, önnur en tveir
bræður, Árni og Sveinn, er eiga
heima á Skagaströnd. Hún var
strax sem hvítvoðungur tekin í
fóstur heiðurshjónanna Önnu
Þorsteinsdóttur ljósmóður og
Hjálmars Egilssonar smiðs, sem
voru lengi í tölu kunnustu borgara
á Blönduósi. Var litla stúlkan lát-
in heita í höfuð á fósturforeldrum
sínum. Með þeim ólst hún upp,
lengstum í sama húsinu, sem
byggt var 1911 og enn stendur á
sínum stað á bakka Blöndu, gegnt
Kvennaskólanum. Og þangað yfir
um ána sótti hún menntun sína til
anda og handa, því að Kvenna-
skólinn á Blönduósi var merkur
skóli, sem lét ungum húsmæðra-
efnum í té vandaða fræðslu.
Hjálmfríður bar þess glöggan
vottinn, og margt lærði hún áður
og eftir i lífsins skóla, því að hún
gekk að hverju verki með ötulleik
og opnum huga. Hún útskrifaðist
frá Kvennaskólanum 1918, og eftir
það má segja að við tæki heimil-
ishald, sem entist henni í meira eil
hálfa öld, fyrst fyrir fósturfor-
eldra sína, sem þá gerðust öldruð,
og síðar fyrir mann sinn og börn.
Þar að auki var svo gestabeini
snar þáttur.
Hjálmfríður frænka giftist Páli
Geirmundssyni, bóndasyni austan
af Héraði, sem kom vestur í Húna-
þing í kjölfar bróður síns, Björns,
sem farinn var að búa á Hnjúkum
í grennd við Blönduós. (Hnjúkar
voru á sínum tíma föðurleifð
Kristófers föður Hjálmfríðar og
margra systkina hans.)
Hjálmfríður og Pál! giftust árið
1926, og árið eftir fæddist fyrra
barn þeirra, Guðný, sem gift er
Kristni Pálssyni kennara frá
Skagaströnd. Þau búa á Blönduósi
og eiga tvö uppkomin börn, Pál og
Hjálmfríði. Tveimur árum á eftir
Guðnýju fæddist sonur, Hjálmar
bifreiðarstjóri á Blönduósi, sem
kvæntur er Sigríði Þ. Sigurðar-
dóttur frá Reykjavík. Börn þeirra
eru fjögur; Sigurður, Páll, Anna
og Þórdís.
Frænka mín var vakin og sofin
yfir velferð fjölskyldu sinnar, og
mikla gleði og giftu hafði hún af
tengdabörnum sínum og barna-
börnum, sem sýndu henni vináttu
og virðingu, öll með tölu. Var því
sem betur fór aldrei mikið um
heimilisvandamál í garði hennar.
Páll bóndi hennar var einstakur
öðlingur á flesta eða alla grein,
greindur ágæta vel, lipur, jafn-
lyndur og gamansamur, vinnu-
samur og úrræðagóður.
Líku máli gegndi um frænku
mína, og ekki var hún síður létt í
lund og vinnusöm, og auk þess var
hún sérlega létt á fæti. Það kom
sér líka vel, því að húsið þeirra á
árbakkanum er mest á hæðina, og
því voru sífelld hlaup upp og ofan
stiga frá morgni til kvölds. Undr-
aðist ég oft hvað hún var fljót í
förum milli hæða með fullar hend-
ur af borðbúnaði og matföngum.
Vel gæti ég ímyndað mér að ekki
hafi margir átt fleiri spor í stiga-
þrepum um sina daga heldur en
einmitt hún.
Mjög margt ferðafólk, bæði inn-
anhéraðsmenn við erindrekstur í
Ósnum og aðrir á leið milli lands-
hluta, gistu hjá Hjálmfríði og Páli
árum og jafnvel áratugum saman,
og helzt hvergi nema þar. Segir
það ekki lítið til um atlæti hús-
bændanna. Um árabil gistu t.d.
hjá þeim langferðabílstjórar
Steindórs bílakóngs, þegar hann
hafði sérleyfisferðir milli Reykja-
víkur og Akureyrar. Var þá skipti-
stöð bilstjóranna á Blönduósi.
Páll og Hjálmfríður höfðu jafn-
an dálitinn búskap með höndum,
matjurtir, kindur og kýr, ræktuðu
tún og heyjuðu handa fénaði sín-
um. Bættust þá mjaltir oft og ein-
att ofan á annir húsfreyjunnar.
En þau hjónin voru einkar sam-
hent í störfum og leystu þau öll af
hendi árekstralaust, innan húss og
utan. Hjálmfríður var búkona hin
bezta, hlýleg og hreinlát, hægvirk
og hagsýn.
Fyrir u.þ.b. áratug fór frænka
að finna fyrir sjóndepru, sem
ágerðist smátt og smátt, unz þar
var komið hin allra síðustu ár, að
hún sá lítið meira en mun dags og
nætur. Þá var hún orðin ekkja
fyrir nokkru, en fráfall Páls árið
1975 var henni mikill missir. Þau
hjónin fluttu úr húsi sínu árið
1973 og vistuðust í ellideild hér-
aðshælisins á Blönduósi. Þar undu
þau sér vel, og þar vildi Hjálm-
fríður vera áfram eftir lát Páls,
þótt henni stæði til boða að búa
hjá börnum sínum. Á héraðshæl-
inu þekkti hún marga sýslunga á
sínum aldri og átti með þeim góð-
ar stundir við upprifjun kynna og
atvika frá liðnum tíma. Hún hafði
löngum fótavist og fór ferða sinna
innan húss nær óhikað. Síðasta
árið fóru þó kraftar hennar þverr-
andi æ því meir, sem lengra leið,
unz þar kom að yfir lauk 26. f.m.
Minning hinna góðu hjóna,
Hjálmfríðar Kristófersdóttur og
Páls Geirmundssonar, verður
lengi við lýði. Frændfólk og aðrir
vinir votta Guðnýju, Hjálmari og
fjölskyldum þeirra innilega sam-
úð.
Baldur Pálmason
Aðventuhá-
tíð í Kálfa-
tjarnarkirkju
SUNNUDAGINN 6. desember verður
aðvcntuhátíð í Kálfatjarnarkirkju og
hefst kl. 14.
Dagskráin verður fjölbreytt, m.a.
einsöngur, tvísöngur og samsöngur
Kirkjukórs Kjálfatjarnarkirkju
undir stjórn Jakobs Hallgrímsson-
ar, organista. Einnig mun Grinda-
víkur Brass-ensemble leika við upp-
haf og endir aðventuhátíðarinnar.
Jólabasar
Sjálfsbjargar
JÓLABASAR Sjálfsbjargar, félags
fatlaðra í Keykjavík og nágrenni,
verður haldinn í dag laugardag, 5.
desember, í Lindarbæ, Lindargötu 9
og hefst sala kl. 14.00.
Á basarnum verður úrval varn-
ings á hagkvæmu verði, til dæmis
jólaskreytingar og margs konar
aðrar jólavörur, útsaumaðir munir,
prjónafatnaður, púðar, kökur og
ótal margt fleira. Jafnframt verður
efnt til happdrættis eins og undan-
farin ári.