Morgunblaðið - 04.04.1982, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. APRÍL 1982
23
Örlítið um
myndlistar-
manninn Vigni
Jóhannsson
VIGNIR Jóhannsson er tæplega
þrítugur Akurnesingur. I>ótt sið-
ustu árin hafi hann helgað sig
mvndlistinni alfarið á hann að baki
nokkuð fjölbreytta menntun og
lífsreynslu. Hann á að baki búnað-
arskólamenntun, er lærður rafvirki
og fyrir fjórum árum lauk hann
námi með láði viö Myndlista- og
handíðaskólann.
Auk þess að stunda myndlist-
arnám sitt af kostgæfni vann
Vignir um tæplega fimm ára
skeið, sem aðstoðarmaður og
leikmyndateiknari í Iðnó. Hann
aðstoðaði m.a. við gerð leikmynd-
ar fyrir Rolf Hádrich við þýsku
sjónvarpsstöðina NDR, var
ráðgjafi Listahátíðar á árunum
1977— 79 utan hvað hann vann
sjálfstætt að hönnun og kenndi
við sinn gamla skóla veturinn
1978- 79.
Vignir hélt haustið 1979 til
náms við einn virtasta listaskóla
í Bandaríkjunum, Rhode Island
School of Design. Hann lauk
prófi þaðan í fyrra og fékk sér-
stakt lof fyrir lokaverkefni sitt,
sem gert var að hluta til úr
teikningum og að hluta úr þrívíð-
um formum, sem tengd voru við
teikningarnar.
Vignir er nú staddur hér á
landi í skammtímadvöl. Hann
heldur innan skamms til Banda-
ríkjanna á ný, en þaðan liggur
leið hans til Finnlands þar sem
sett verður upp sýning með verk-
um hans. Sýningar hans til þessa
eru fáar. Hann sýndi fyrst í
heimabæ sínum, Akranesi, árið
1976 og svo tveimur árum síðar á
Loftinu við Skólavörðustíg. í
fyrra hélt hann sýningu í Provi-
dence í Rode Island-fylki. Sýning
hans, sem hófst í Listmunahús-
inu í gær, er því fjórða einkasýn-
ing þessa sérstæða listamanns.
Morgunblaðið hitti Vigni að
máli í vikunni og ræddi við hann.
Listamaðurinn
verður að
halda
vöku sinni
„Myndlistarmaður opinberar í
verki sína dýpstu þanka um það
sem honum er kærast. Leyndarmál
hans verða þeim einum skiljanleg
sem kunna að horfa á myndir i Ijósi
þeirra tilfinninga sem skópu þær.
Myndlistarmaðurinn verður sömu-
leiðis að vera trúr öllum sinum
kenndum, hvers eðlis sem þær eru,
og vera reiðubúinn aö finna þeim
stað i verkum sínum. Ekki má
hann heldur afneita nokkru því
sem hann hneigist að. Vissulega er
þetta sérdrægni, en líka sjálfsagt,
því með þessum hætti tekst honum
að hrista af sér það sem ekki er
honum eiginlegt og einbeita sér að
því sem máli skiptir."
Svo segir Aðalsteinn Ingólfs-
son, listfræðingur, í umfjöllun
sinni um Vigni Jóhannsson í sýn-
ingarskrá. GrMn Aðalsteins
leiftrar af lífi, fjöri, næmleika og
skilningi á þessum unga lista-
manni. Grípur aftur niður í um-
fjöllun hans.
„Myndlistarmaðurinn verður
að vera svo gagntekinn af því
sem hann aðhefst hverju sinni að
hann gefi sér aldrei ráðrúm til að
spyrja sjálfan sig um tilgang
gjörða sinna. Sjálfsþekking hans
verður að vera slík að honum
komi aldrei til hugar að líta á
tilveruna sem bút af fyrirfram-
skipulögðu púsluspili. Haldi
hann ekki vöku sinni er hættan
sú að hann fari að líta á hlutina
sem efnivið einvörðungu, eitt-
hvað sem kunni að fara vel á
myndfleti.
Það má hafa margskonar á-
nægju af verkum Vignis. Þau
höfða í senn til vitsmuna og hins
skynræna. Á tímum hins
klaufska „nýja málverks", van-
mats á hugviti í myndlist, þá
held ég að ungir íslenskir mynd-
listarmenn mættu alveg gaum-
gæfa lausnir Vignis á þeim
vandamálum, sem sótt hafa á
Þeir, sem verulega þurfa á stuðn-
ingi að halda eru þessir ungu.
Það er svo margt kostulegt við
listina. Það, sem þótti e.t.v. róttækt
fyrir áratug er það ekki lengur í
dag. Þróunin er svo ör. Ég man vel
eftir því þegar heysátan var sýnd í
SÚM, ætli það hafi ekki verið ein-
hvern tíma á fyrstu árunum eftir
1970. Hún vakti mikla athygli og
olli hneykslun margra. Nú myndi
varla nokkur maður kippa sér upp
við síkt.“
Við ræddum um hvort nýlista-
menn, margir hverjir, væru ekki
búnir að kasta svo mikilli rýrð á
listamannsnafnið, að loks þegar
e.t.v. væri búið að plægja akurinn
fyrir frekari stuðning við unga
listamenn, væri hann eyðilagður af
þeim sjálfum. Með ómarkvissum og
óyfirveguðum vinnubrögðum hefðu
t.d. margir nýlistamenn gert það að
verkum, að almenningur liti orðið á
gjörninga, sem einhvers konar
„flipp“ — hvort heldur það væri það
eða ekki.
Vignir féllst á það, að sumu leyti
hefðu margir nýlistamenn farið illa
með gjörningana. Stundum hefði
það gerst að framkvæmdir hefðu
verið gjörningar, sem hvorki hefðu
neina rökrétta hugsun né tilgang að
baki. Þetta væri þó matsatriði
hvers og eins.
Markaður
„Markaðurinn fyrir myndlist
hérna heima er fyrst og fremst hjá
fólki sem komið er um og yfir fert-
ugt. Þetta fólk vill fá myndlist eins
og það man eftir henni frá því það
var sjálft að þroskast sem mest,
tuttugu árum áður. Fólk kaupir
myndir af myndlistarmönnum á
þeirra reki. Þannig er þetta víða.
Þó held ég að óvíða sé keypt eins
mikið af list af almenningi eins og
hérlendis. Víða um heim sérðu
varla málverk eða önnur listaverk á
veggjum, nema hjá millum eða
sérvitringum, nema hvorttveggja
sé. Þannig er það t.d. í Ameríku.
Andy Warhol og Robert Rausch-
enberg börðust báðir í lengri tíma
við að fá myndir sínar viðurkennd-
ar. Það tók Rauschenberg t.d. 7 ár
að selja eina mynd.
Sjálfur hef ég verið með ólíkind-
um heppinn hvað þetta varðar. Mér
hefur tekist að selja fjöldann allan
af myndum og er þegar kominn með
tvo fasta kaupendur og sá þriðji er
væntanlega á leiðinni. Þetta verður
að teljast nokkuð sérstakt í ljósi
þess að 90% myndlistarmanna í
New York vinna fyrir sér með því
að vinna á veitingahúsum og börum
á kvöldin. Þannig gefst þeim tími
aflögu á daginn til að sinna listinni.
Það er hins vegar ekki nógu gott
að þurfa að taka annað starf til að
halda lífi í þessum bransa. Um leið
og menn eru farnir að vinna við
eitthvað annað tekur það pláss í
heilanum. Frjósemin verður ekki
eins mikil og ef menn geta gefið sig
að listinni óskiptir. Ég þekki hvort
tveggja af eigin reynslu og ætla
ekki að lýsa því hversu mikill mun-
ur það er að geta helgað sig listinni
alfarið. Ef maður getur gefið sig
allan að því sem verið er að gera,
hlýtur útkoman alltaf að verða
betri. Þetta á við um allt, ekki bara
list.“
Ég bað Vigni að segja mér frekar
frá þessum föstu kaupendum, sem
hann nefndi svo.
Sérvitringar
„Já, ég get ekki annað en endur-
tekið, að ég hef verið með ólíkindum
heppinn. Margir af þeim, sem t.d.
útskrifuðust með mér hafa enn ekki
selt eina einustu mynd.
Ég komst fljótt í kynni við mann
einn t Boston, sem ekki vill kaupa
neitt nema svartlist. Hann á um
10.000 mynda safn og leigir m.a. út
myndir til safna. Oft kemur fyrir að
þau vantar einhverjar ákveðnar
myndir í sýningar, sem verið er að
setja upp. Þá er hægt að grípa til
svona manna eins og þessa, sem
eiga kannski mörg þúsund myndir
sjálfir.
Þessi náungi keypti strax einar
6—8 myndir af mér og var ekkert
að setja verðið fyrir sig. Þessir
karlar virðast ekki gera það. Þeir
kaupa það, sem þeim líkar best við,
án tillits til hvað það kostar.
Það hefur verið mjög skemmti-
legt að sjá að myndir minar hafa
borist skólanum mínum eftir öðrum
Jeiöum en frá mér sjálfum. Sér-
> -i staklegai er þetta. , skemmtilegt
Potað í linsu Ijósmyndarans.
vegna þess að ég komst upp á kant
við skólayfirvöld á sínum tíma og
var dreginn niður í einkunn í loka-
prófum vegna þess.
Ég lærði lithografíuna á einu ári,
en átti að taka tvö ár í að læra
hana. Skólinn vildi að ég eyddi öðru
ári í hana, en ég sagði þvert nei.
Vildi fá að halda áfram minni
listsköpun og beitti þeim rökum, að
þetta væri lista- en ekki tækniskóli.
Tækninni hefði ég náð fullu valdi á
og því væri engin ástæða til að sitja
lengur yfir henni. Þeir gætu ekki
heft mig á þennan hátt.
Ég vildi vera trúr minni sannfær-
ingu. Ég gaf mig ekki og hélt mínu
til streitu. Fékk síðan langbestu
dómana á skólasýningunni, sem
haldin var á verkum okkar er við
höfðum lokið náminu. Enginn
kennaranna skildi upp né niður í
því, sem ég var að gera, nema einn
Júgóslavi. Síðan kom gagnrýnandi
nokkur á sýninguna og skildi þetta
allt saman svo ofurvel. Hann gaf
mér lofsamlega dóma.
Kennurunum finnst það einhvern
veginn vera skylda sín að gagnrýna,
að því er virðist til þess eins að sýna
að þeir viti betur — jafnvel þótt
þeir skilji ekki upp né niður í því,
sem verið er að gera eins og tilfellið
var með mig.
T.d. benti einn þeirra á það, að
veiðistöng, sem ég notaði í einu
verka minna, gæti aldrei verið neitt
annað en veiðistöng. Hann neitaði
að meðtaka þá breytingu, sem varð
á stönginni við að beygja hana í
keng, fá fram spennu í hana.
Spennt stöng hefur í sér vissan
kraft, visst afl. Þessum tiltekna
kennara var alveg fyrirmunað að
átta sig á því. Kannski vildi hann
ekki meðtaka það af því að hann
var búinn að bíta annað í sig.“
____________Málari______________
„Heyrðu væni,“ segir Vignir
skyndilega. „Ætluðum við ekki að
tala um þessa föstu kaupendur? Ég
hélt það.“ Ég játti því.
„Já, alveg rétt, það var þessi hinn
kaupandi. Það er kona, sem fékk á
einhvern hátt upplýsingar um mig,
sem málara. Ég hef í rauninni ekk-
ert málað nema örlítið svona í frí-
stundum heima. Hingað til hef ég
einbeitt mér að teikningunni og
grafíkinni. En þessi kona hafði sem
sagt frétt af því að ég væri efni-
legur málari. Spurðu mig ekki
hvernig það kom til því ég geri mér
ekki almennilega grein fyrir því.
Þetta er forrík kerling og hefur
það fyrir venju að kaupa alltaf eitt
dýrt málverk á ári. Málverk sem
kostar svona 250.000 dollara. Að
auki kaupir hún fjöldan allan af
öðrum málverkum. Hún vildi endi-
lega fá að heimsækja mig og kaupa
fyrir mig verk. Ég sagði henni alveg
eins og var, að ég ætti sáralítið af
málverkum, málaði satt að segja
sama og ekki neitt. En það varð
engu tauti við hana komið. Hún
vildi fá að koma í heimsókn og sjá
hvað ég ætti.
Það varð því úr að ég sagði sem
svo, að það væri allt í lagi að hún
liti við, en ég ætti ekki mikið af
málverkum. „Er í lagi að ég komi
klukkan hálfníu á sunnudagsmorg-
un,“ spurði hún þá. Ég gat auðvitað
ekki neitað konunni um það.
Hún kom svo og ég sýndi henni
það, sem ég var að vinna að, Hún
hafði engan áhuga á því. Hins vegar
rakst hún á stórt málverk eftir mig
yfir rúminu okkar og keypti það.
Borgaði það verð, sem upp var sett
og akraði síðan út með málverkið.
Sagði svo við mig að ég skyldi láta
hana vita, næst þegar ég málaði
eitthvað. Hún myndi kaupa ef ég
málaði eitthvað meira. Hún skildi
eftir nafn og símanúmer og fór svo.
Eftir að ég fór aftur út í haust,
tók ég mig til og málað fjöldann
allan af verkum. Síðan hringdi ég í
hana og sagði henni að ég væri að
mála. Viö mæltum okkur mót og
hún keypti af mér annað málverk,
þrátt fyrir að ég tvöfaldaði verðið á
myndinni frá því sem sú fyrri kost-
aði. Það skipti hana engu máli —
hún prúttar aldrei um verð.“
Palm Beach
„Þessi kona fór síðan með mál-
verkið mitt niður til Palm Beach í
Flórída þar sem hún á vetrarhús.
Þarna um slóðir er byggð marg-
milljónera og maður sem hún þekk-
ir, sá myndina mína hjá henni.
Hann býr þarna hins vegar bara frá
fimmtudegi til mánudags. Aðra
daga vikunnar býr hann í Provi-
dence. Hann flýgur því á milli í
hverri einustu viku. Þetta er 4—5
klukkustunda flug, en þessir karlar
iáta sig ekki muna um slikt.
Þessi náungi hafði síðan sam-
band við mig og vildi endilega
kaupa málverk. Spurði í sífellu
hvort ég ætti til eitthvað handa sér
á lager. Ég kvað eiginlega nei við,
en benti honum á að koma í heim-
sókn.
Heldurðu að hann renni ekki upp
á gangstétt, kaffibrúnn og sætur á
miðjum vetri í splunkunýjum hvít-
um jagúar. Hann kom inn og vildi
fá að sjá hvað ég væri með. Ég
sýndi honum teikningar, en hann
hafði engan áhuga á þeim. Arkaði
fram og aftur um íbúðina og stað-
næmdist svo við eitthvert stærsta
verk sem ég hef gert. Guð má vita
hvað það var stórt. „Heyrðu, mig
vantar eitthvað í þessari stærð,"
sagði hann.
Á leiðinni út sá hann glitta í
teppi, sem Davi hafði ofið.
„Heyrðu," sagði hann, „ég pantaði
nú eitthvað svona teppi fyrir einu
og hálfu ári siðan, en hef aldrei séð
tangur né tetur af því. Ég fæ bara
eitt svona.“ Síðan pantaði hann
teppi hjá Davi.
Svona fólk setur hvorki fyrir sig
verð né mótíf. Það kaupir hvort sem
maður breytir um stíl eða ekki.
margir af þessum stóru listaverka-
söfnurum í Bandaríkjunum gera
sér eðlilega grein fyrir því að lista-
menn taka breytingum á æviskeiði
sínu og sætta sig við það. Konan,
sem t.d. keypti af mér málverkin,
fylgdist mjög vel með myndlist og
veit fyllilega hvað er að gerast í
myndlistinni í henni í dag.
Þessi heppni mín er með ólíkind-
um. Kunningjar mínir gapa margir
hverjir af undrun. Ég hef verið
heppinn og svo hjálpar það vafa-
laust eitthvað til að Ameríkanar
eru dálitið mikið fyrir það að
snobba fyrir útlendingum."
Hindraunir
Sýning Vignis, sem hófst í List-
munahúsimi í gær ber yfirskriftina:
Hindraunir ásamt búnaði nokkrum.
Margar mynda hans 'túlka tog-
streitu af einhverju tagi, baráttu
við að losna úr þrengingum, andleg-
um jafnt sem líkamlegum. Af
hverju þessar hindranir eða hind-
raunir eins og hann nefnir það?
„Þarna erum við eiginlega komn-
fr að j>ví sem ég sagði við þig í byrj-
un. Ég áttaði mig aldrei á því á
meðan ég var í skóla af hverju mér
gekk svona illa að læra það sem í
bókunum stóð. Það var e.t.v. ekki
von að svo væri. Þetta var alltaf
sett í samband við leti og þar með
var málið útkljáð. Það var enginn
að leita eftir frekari hugsanlegum
skýringum.
Ég vissi það ekki fyrr en núna í
febrúar, að ég er haldinn lesblindu.
Sú staðreynd skýrði fyrir mér
óskaplega margt, sem vafist hafði
fyrir mér árum saman. Ég man svo
vel hversu erfitt fólki fannst að
skilja hvernig ég gat skrifað spegli-
skrift afturábak, án nokkura vand-
kvæða.“
Til að leggja frekari áherslu á
þetta, skrifaði hann nafnið sitt
nokkrum sinnum fyrir mig þar sem
ég sat hinum megin við borðið, án
þess að færa sig um set.
„Nú fyrst fæ ég botn í allar þess-
ar pælingar mínar og þetta útskýrir
einnig hvers vegna mér veittist svo
auðvelt að átta mig á grafíkinni.
Þar verða hvítir fletir svartir og svo
öfugt. Mér veittist mjög auðvelt að
átta mig á þessu strax, mun fyrr en
flestir aðrir.
Myndir mínar fjalla því að mörgu
leyti um þá erfiðleika og þær hindr-
anir og raunir, hindraunir, sem ég
hef orðið að ganga í gegnum. Þetta
er allt miklu eðlilegra núna eftir að
ég fékk að vita að ég væri haldin
lesblindu. Áður en ég vissi þetta,
var útilokað fyrir mig að skilja
margar af mínum gerðum og út-
skýra t.d. í hvernig ljósi ég sá ýmsa
hluti.“
Hundar
Þar höfum við fengið skýringunaa á
því, að svo miklu leyti sem hægt er
að skýra hluti á borð við þessa. En
hvers vegna notar Vignir svo oft
hunda í myndum sínum, eða jafnvel
önnur dýr?
„Ilingað til hef ég alltaf átt við
fólk. Höft hef ég túlkað á fólki með
vafningum eða þrengingum af ein-
hverju tagi. Við það hefur alltaf
komið upp eitthvað kynferðislegt.
Eitthvað, sem tengdist kynorku.
Skýringin á því að ég skipti frá
mönnum yfir í t.d. hunda, er fyrst
og fremst sú, að þetta kynferðislega
á ekki lengur heima í myndum mín-
um.
Það sem gerist í myndum lista-
mannsins er það sem hann gengur í
gegnum andlega, a.m.k. er' það
þannig með mig, og vafalítið flesta
aðra. Mótífið og úrvinnslan tekur
mjög mið af því hvað verið er að
hugsa hverju sinni, hvernig sálar-
ástandið er.
Oft og iðulega vinn ég myndir án
þess að gera mér grein fyrir af
hverju þær eru eins og þær eru. Það
getur svo oft runnið upp fyrir mér
löngu, löngu síðar. Þannig er þetta;
sumir geta tjáð sig í ritmáli, aðrir í
tónlist og enn aðrir í myndlist. Ég
er í hópi þeirra síðastnefndu. Eða
stend a.m.k. í þeirri einlægu trú.“
“«• ..... ■ '-i-'SSV.