Morgunblaðið - 04.04.1982, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. APRÍL 1982
Um þessar myndir eru löndin í mið-Ameríku í brennidepli. Ógnaröld hefur ríkt þar lengi, bylting veriö
gerð í Guatemala fyrir stuttu, kosningar voru í E1 Salvador um síðustu helgi, en þar hefur engu verið eirt í
innanlandsskærum undanfarið, og Sandinistar hafa náð völdum í Nicaragua. En hvernig lönd eru þetta?
Hvernig fólk byggir þessi lönd? Á hverju lifir það? Hvernig eru kjör þess? Til þess að svara þessum
spurningum og fleiri, leitaði Morgunblaðið til þeirra Jóns Jónssonar, jarðfræðings og Önnu Júlíönu
Sveinsdóttir, en þau gistu E1 Salvador fyrir rúmum 10 árum síðan og fleiri ríki mið-Ameríku.
Beethoven-garðurinn í San Salvador gerður ( minningu tónskáldsins
mikla. Ljósmynd Jófl Jónston
Skuggsæl tré í San Salvador.
Tákn San Salvador er stytta
Frelsarans, sem stendur á jarð-
líkaní. Ekki verður annaö séð en
að fætur Frelsarans standi á ís-
landi.
Við Masayavatnið í Nicaragua, en þar er að finna sjöunda stærsta
stöðuvatn í heimi. í þvf lifa hákarlar og sverðfiskar, nokkuð sem ætti
að tilheyra söltum sjó.
San Salvador stendur ( hlföunum f samnefndu eldfjalli. Jarðhræringar
eru þar tíðar og síðast gaus f fjallinu 1917. Virkt er fjallið talið hafa
verið í 160.000 ár.
„Þá dró þjófurinn upp sveðju
og hjó af konunni hendina“
Spjallaö viö Jón Jónsson jarðfræðing '*nd' meSnl “n">4
Jón Jónsson var síðast í El Salvador 1978 en var þar aður
1969 og 70 við jarðhitarannsóknir á vegum Sameinuðu þjóð-
anna. Hann var í Nicaragua 1972 og 73 þegar jarðskjálftar
lögðu höfuðborgina Managua í rúst, en einnig hefur hann komið
við í Guatemala og Costa Rica. Hann var fyrst spurður að því
hvernig land Ei Salvador væri.
„E1 Salvador er lítið land. Ekki
nema fjórði partur af íslandi eða
23.000 ferkílómetrar. Það er fallegt,
hálent eldfjallaland með röð af
stórum eldfjöllum eftir því endi-
löngu. Gróðursældin er mikil í E1
Salvador, þannig að jafnvel eru
3000 metra há fjöll vafin gróðri upp
í topp.“ Jón rakti aðeins afskipti
Islendinga af jarðhitarannsóknum í
E1 Salvador.
„Fyrstu afskipti okkar af jarð-
hitarannsóknum í E1 Salvador voru
þegar dr. Gunnar Böðvarsson og
Sveinn Einarsson verkfræðingur
fóru í nokkurskonar yfirlitsferð um
landið fyrir svo löngu að ég hef
gleymt hvenær það var. Þeir könn-
uðu líkleg jarðhitasvæði og síðar
komu þar við sögu Guðmundur Si-
gvaldason jarðfræðingur og Isleifur
Jónsson, forstöðumaður Jarðbor-
ana ríkisins, sem stjórnuðu fyrstu
alvarlegu djúpborununum eftir
jarðgufu. Og þá gerði ísleifur hlut,
sem ég held að hafi stuðlað að því
meira en annað að hægt var að nýta
þann jarðhita, sem fólginn er í
jörðu í E1 Salvador. Það sem ísleif-
ur gerði, var eins einfalt og það var
geníalt. Þarna voru að störfum
bormenn frá Bandaríkjunum, sem
höfðu mikla reynslu í olíuborunum
en enga reynslu í jarðhitaborunum.
Það varð til þess að þegar fyrsta
stóra holan var boruð, gaus hún
ekki eins og búist var við. Þegar
holan var hitamæld nánar kom í
ljós, að vatnið var tiltölulega kalt
ofarlega í henni, en nægur hiti var
undir því á meira dýpi. Isleifur tók
sig þá til og setti loftpressu á hol-
una og þrýsti með lofti kalda vatn-
inu niður í bilið, þar sem nógur var
hitinn, og lét standa þannig í sól-
arhring. Þá var loftpressan tekin af
og holan opnuð og þá gaus út
feiknamikið vatn og gufa. Var það í
fyrsta sinn sem þessi aðferð ísleifs
var notuð, en hún var síðan notuð
við allar holur eftir þetta að einni
undanskilinni og hefur síðan verið
Þú vannst mikið úti á landi.
„Já. Kaffirækt er langstærsti at-
vinnuvegurinn. Stórbændur eiga
miklar jarðeignir, þar sem þeir
ríkja eins og smákóngar. Hver
bóndi var oft með vinnulýð upp á
tvö til þrjú þúsund manns, sem
unnu á svæði hans og bjuggu á því
við ákaflega slæm kjör. Þetta fólk
hefur ekki starfað við annað en
kaffirækt og kann ekkert annað og
fyrir þetta fólk að fara frá einum
kaffibóndanum til annars, er eins
og að fara úr öskunni í eldinn. Fólk-
ið á landareignunum býr í ósköp
lélegum hreysum, flest með mold-
argólfi og stráþökum. Sennilega eru
híbýli verkalýðsins þarna á borð við
það sem lélegustu moldarkofar
voru hjá okkur á nítjándu öld og
fram á þessa.
Allra mesti þröskuldur fyrir
sönnum framförum er menntunar-
leysi þessa fólks. Milli 60 og 70% af
fólki í E1 Salvador voru hvorki læs
né skrifandi þegar ég var þarna.
Það var talsvert gert í að koma upp
skólum, en þá vantaði bara kenn-
ara. Ég bjó fyrst þegar ég kom til
E1 Salvador á gistiheimili og það
snart mig illa að uppgötva að þjón-
ustuliðið á tuttugasta aldursári
kunni hvorki að lesa né skrifa.
En það er gott, fólkið í E1 Salva-
dor, að mínu mati, glaðlynt og
nægjusamt. Það er kannski ekki
mjög ábyggilegt, eins og þegar þeir
lofa manni efni á morgun, þá gæti
það allt eins þýtt eftir ár eða jafn-
vel aldrei. Það, sem þetta fólk kann
betur en annað, er að skemmta sér
og það lætur engin tækifæri ónotuð
til að halda fiesta. Það er mjög trú-
að, mest kaþólskt, og það er ekkert
vafamál held ég að kirkjan í land-
inu hefur töluverð ítök í fólkinu."
Hafði fólkið sig lítið í frammi hvað
varðaði pólitík, og réttindamál sín?
„Já, enda hvernig á fólk sem er
hvorki læst né skrifandi að hafa
möguleika á að mynda sér sjálf-
stæðar pólitískar skoðanir? Og það
er ákaflega hætt við að hægt sé að
fá fólk til að gera það sem er því
sjálfu ekki æfinlega í hag þegar
svoleiðis stendur á.“
Það hefur ekki verið um neinn
skæruhernað að ræða þegar þú varst í
El Salvador?
„Það var aðeins að maður heyrði
af slíkum hreyfingum afskaplega
óljóst lengra inni í landi. En ég
varð aldrei var við neitt slíkt. Minn
vinnustaður var aðallega í þorpi
nokkru sem heitir Auachapan og er
rétt við landamæri Guatemala. Þar
var ósköp rólegt að vera. Fólk kom
utan af landi með sínar vörur til að
selja á opnum markaði á torgi
þorpsins. Þar var allt mjög líflegt,
enda elskar þetta fólk glaum og
gleði. Það ber mjög lítið á indiánum
í E1 Salvador og þá meina ég hrein-
um indiánum og eru spænsk áhrif
ríkjandi þar.
Fáum dögum eftir að ég kom til
E1 Salvador var það eiginlega sjokk
fyrir mig að sjá hvað það gat verið
mikil eymd hjá fólki. Eitt er mér
sérstaklega í minni. Það var á landi
eins stórbóndans þar sem ég var á
ferð, að ég gekk fram á gamlan
mann sem lá í tjaldi og virtist bíða
dauða síns. Þarna var enginn til að
líta eftir honum, engin hjúkrun af
neinu tagi og ég man enn hljóðin í
honum þegar hann stundi sáran.
Mér var sagt þegar ég var í Ei
Salvador, að það væru ekki nema 14
fjölskyldur, sem ættu nær allar
jarðeignir þar. Kaffibændurnir,
sem höfðu tvö til þrjú þúsund
landseta, leyfðu vinnufólki sínu að
rækta smábletti fyrir sig, en það
voru svo litlir landskikar, að það
var ekki möguleiki fyrir fólkið að
rækta fyrir sig sjálft, nema rétt til
hnífs og skeiðar.
Það voru þó einstaka stórbændur
sem gerðu vel við sína landseta.
Þannig var einn náungi, sem bjó á
og átti eyju við vesturströnd lands-
ins og ræktaði kókospálma. Eyjan
heitir „Eyja hins heilaga anda“.
Hann hlúði vel að sínu starfsfólki.
Það hafði þokkaleg hús og hann
reisti fyrir það skóla og fólkið hafði
það áreiðanlega gott. Ég kynntist
þessum manni þegar ég leiðbeindi
honum við neysluvatnsöflun á
eynni.
Ég tók eftir því að konur í E1
Salvador voru alltaf sérstaklega vel
klæddar miðað við allar aðstæður
og það var eins og þær væru betur
gefnar en karlmennirnir. Þeir köll-
uðu oft á konurnar þegar við spurð-
um til vegar eða báðum um leið-
T