Morgunblaðið - 04.04.1982, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. APRIL 1982
Afmæli Félags íslenskra teiknara:
W Félag íslenskra auglýsinga-
teiknara átti 25 ára afmæli
fyrir nokkru. Af því tilefni
réðst félagið í að gefa út mynd-
arlegt afmælisrit meö ágripi af
sögu félagsins og sýnishornum
af verkum félagsmanna. Sú bók leit dagsins Ijós á
síöasta ári. Hún er u.þ.b. 30 bls. aö stærð, í stóru og
vönduðu broti og litprentuð að mestu á einkar
fínan pappír. Fremst í bókinni rekur Hörður Ag-
ústsson sögu teiknara og hönnuða hér á landi í
stuttu máli og Hafsteinn Guðmundsson fjallar um
breytingar á sviði prenttækni á liðnum árum. Eftir-
farandi er að mestu leyti sótt í grein Harðar.
Lýsingameistarar nútímans
FÍT rekur ættir sínar allt aftur
til Sigurðar málara Guðmunds-
sonar, sem m.a. „hannaði" þjóð-
búninginn. Upp úr aldamótum fer
síðan að mótast þörf fyrir ýmiss
konar hönnunarvinnu, gera þurfti
merki fyrir félög og fyrirtæki,
teikna þurfti hlutabréf, prófskírt-
eini og dagblöð þurfti að teikna
upp.
Tryggvi Magnússon vann mest
allra við teiknarafagið á fyrstu
áratugum aldarinnar, en af öðrum
sem fengust við slíka starfsemi
má nefna Ríkharð Jónsson, Einar
Jónsson og Guðmund frá Miðdal
myndhöggvara, teiknarann Björn
Björnsson, Baldvin Björnsson
gullsmið og Finn Jónsson listmál-
ara.
Agústa Pétursdóttir Snæland
varð fyrsti Islendingurinn sem
hélt utan til náms í auglýsinga-
teiknun. Það var árið 1933 að Ag-
ústa hélt tii Kaupmannahafnar til
að nema þar við Listiðnaskólann.
Á næstu árum feta fleiri í fótspor
hennar, Jörundur Pálsson, Hall-
dór Pétursson, Stefán Jónsson,
Ásgeir Júlíusson og Atli Már
Árnason.
Um þessar mundir er fyrsta
auglýsingastofan stofnuð hérlend-
is, eða árið 1935. Það gerði Einar
Kristjánsson þáverandi auglýs-
ingastjóri Vísis og fjórum árum
síðar setti Stefán Jónsson á stofn
fyrstu stofu auglýsingateiknara á
landinu og allt þetta fólk hafði
nóg að gera í sínu fagi um það bil
er styrjöldin braust út. Eftir stríð
hurfu Jörundur og Stefán til náms
í húsagerðarlist.
Fimtn stofna félag
Félag íslenskra teiknara var
stofnað 23. nóvember 1953 á
vinnustofu Halldórs Péturssonar
að Túngötu 38 í Reykjavík. Frum-
kvöðlar að stofnun félagsins voru
fimm, þeir Ásgeir Júlíusson, sem
varð formaður þess, Jörundur
Pálsson gjaldkeri, Stefán Jónsson
ritari og Atli Már og Halldór Pét-
ursson, en auk fimmmenninganna
eru Tryggvi Magnússon og Agústa
Pétursdóttir talin til stofnenda.
I lögum félagsins segir að til-
gangur þess sé m.a. að „gæta
hagsmuna teiknara og bæta kjör
þeirra. Leitast skal við að efla og
styrkja atvinnugrein teiknara eft-
ir megni á hvern þann hátt er við
verður komið. Að semja og leið-
beina um fagleg efni og lögfræði-
leg vafaatriði og gæta þess að
réttindi félagsmanna séu virt. Að
auka menntun teiknara."
Fjórum árum eftir stofnun FÍT
gerðist félagið aðili að norræna
teiknarasambandinu, NT. Smátt
og smátt lét félagið að sér kveða
út á við. Það kvað á um skilmála
og verðskrár, tók þátt í innlendum
og erlendum sýningum, kom á
ákveðinni stefnu um samkeppni og
almenna siðabreytni í starfi, stóð
fyrir bókasýningu, knúði á um
þátttöku félagsmanna í gerð frí-
merkja og peninga og átti umtals-
verðan þátt í stofnun Listiðnar,
sambands listiðnaðarmanna,
iðnhönnuða og arkitekta. FÍT hef-
ur marg oft reynt að fá stjórnvöld
til að lögvernda starfsgrein sína,
en ekki tekist.
Árið 1961 réðst Gísli B. Björns-
son til starfa við nýstofnaða deild
í auglýsingateiknun við Mynd-
lista- og handíðaskólann og stóð
Torfi Jónsson við hlið hans á
frumbýlingsárum deildarinnar.
Síðan hafa flestir íslenskir teikn-
arar hlotið undirstöðumenntun
sína þar.
Að koma sjónrænum
boötáknum áleiðis
Hvert er starfssvið auglýsinga-
teiknara? Til að leita svara við
þeirri spurningu er einna heppi-
legast að líta í námsskrár listiðna-
skóla. Þar segir að nemendur skuli
læra stafagerð og skrift hvers
konar, kunna að draga upp merki
og veggspjöld, segja til um gerð
bóka og vera færir um að lýsa
þær, tilreiða umbúðir og setja upp
sýningar, fara með ljósmyndavél
og helst kvikmyndavél, ásamt því
að verða sér úti um þekkingu á
markaðslögmálum og auglýsinga-
fræðum.
Við aukna verkaskiptingu og
fjölbreyttari og flóknari samskipti
hins tæknivædda þjóðfélags nú-
tímans hefur starfsvettvangur
teiknara víkkað mikið frá því á
dögum forvera þeirra, lýsinga-
meistara, innsiglahöfunda og
skrifara, en kjarni hans er þó hinn
sami, að koma rétt sniðnum og
fagurlega smíðuðum sjónrænum
boðtáknum milli manna. Starfið
er fólgið í því að gæta þess í flókn-
um ferlum vélvæddrar framleiðslu
að sá þáttur, sem að lögun og lit
snýr, sé gerður með listrænum og
athyglisverðum hætti.
Nú eru u.þ.b. sextíu félagsmenn
í FÍT.
Teikning
afftir Pétur
alldórsson.
6 merki ettir þrjé teiknara, gerð á árunum 1914—1930. Björn Arnason:
Eimskipafélagiö, Hiö íslenska bókmenntafélag. Tryggvi Magnússon:
BSR, KR, Landsbankinn. Jóhann Sigurösson: Dagsbrún.
„Vörur seljast
ekki af
gömlum vana“
Rætt viö Pál H. Guðmundsson formann FÍT
Formaður Félags íslenskra teikn-
ara er Páll H. Guðmundsson, en hann
rekur Auglýsingastofuna Örkina.
Blm. Morgunblaðsins sneri sér til
hans til að ræða nokkuð um stöðu og
þróun mála á sviði auglýsinga hér á
landi. Fyrst var Páll spurður hver
væru og hefðu verið helstu baráttumál
FÍT i gegnum árin.
„Upphaflega var félagið stofnað
til að samræma verðskrá og síðan
til að halda uppi ýmiss konar fé-
lagsstarfi meðal teiknara, til dæmis
með þvi að standa fyrir sýningum.
Eftir því sem árin liðu, fóru menn
mjög að ræða um, að nauðsyn væri
að hljóta lögvernduð starfsréttindi
og málið komst inn á þing um miðj-
an sjöunda áratug, en ekki varð úr
neinu. Prentarar voru löngum
smeykir við þetta og töldu að teikn-
arar hygðust einoka alla uppsetn-
ingavinnu og fara inn á þeirra verk-
svið. En svo er nú ekki.
Þetta er ennþá eitt helsta bar-
áttumál okkar, en við ætlum okkur
alls ekki að fara inn á starfssvið
prentara og koma því þannig fyrir
að enginn megi setja upp bréfhaus
eða nótueyðublöð nema að vera í
FÍT. Það er ekki það sem við erum
að hugsa um.
Það sem er kannski aðalmálið í
þessu sambandi er, að með löggild-
ingu væri kominn mun sterkari
grundvöllur fyrir hvers kyns eftirlit
með auglýsingum, bæði hvað varðar
siðfræði þeirra og gæði. Rafvirkjar
hafa löggildingu í sinni iðngrein og
það tryggir viss gæði í allri þeirra
vinnu, en það þýðir ekki að fólk
megi ekki sjálft skipta um peru
heima hjá sér.
Það er mikilvægt fyrir hverja
starfsgrein að hún eigi sér sterk
samtök sem geti komið fram fyrir
hennar hönd gagnvart öðrum aðil-
um. Það eru í gildi meðal félags-
manna FÍT og félaga í Sambandi
íslenskra auglýsingastofa, ákveðnar
siðareglur, en ófaglærðir menn og
ófélagsbundnir sniðganga allt slíkt
og komast iðulega upp með ótrúleg-
ustu hluti."
— Hvaða reglur gilda um eign-
arrétt á verkum auglýsingateikn-
ara?
„Teikningin telst eign teiknarans
nema öðruvísi sé um samið. Ein-
göngu er um sölu á afnotarétti að
ræða og' gildir hann aðeins í einu
landi, ef ekki er samið sérstaklega
um annað. Þessar reglur eru sniðn-
ar eftir reglum sem í gildi eru á
Norðurlöndum, en FÍT er aðili að
sambandi teiknara á Norðurlönd-
um, Nordiske Tegnere.
Ekki má breyta teikningu á nokk-
urn hátt nema að fengnu leyfi
teiknarans. Þá á að greiða sérstak-
lega fyrir endurprentun teikninga,
svo sem bókarkápu, myndskreyt-
inga og þess háttar. Það hefur iðu-
lega orðið misbrestur á þessu á
liðnum árum og er það óviðunandi."
Kaldir karlar
— Starfa margir ófaglærðir á
þessu sviði?
„Það er töluvert um það að lag-
hentir menn vinni við þetta í hjá-
verkum og bjóði þá viðskiptavinum
sínum lægra verð en við gerum.
Margir þessara manna eru prýðis-
teiknarar og ættu að sækja um inn-
göngu í félagið, en sumir eru óneit-
anlega voða kaldir karlar sem
brjóta allar reglur í sambandi við
siðgæði auglýsinga og lokka til sín
viðskiptavini með því móti. Og ef
það er gerð athugasemd við auglýs-
ingu sem þeir hafa gert, þá gerist
svo sem ekki neitt.
Ég held það sé auðsætt, að eitt-
hvað þarf að gera til að koma á
samræmingu og eftirliti á þessu
sviði. Ég held að æskilegt væri að
SÍA, samtök auglýsingastofa, eða
FÍT, ásamt fjölmiðlum og kannski
Vérslunarráði hefðu eitthvert sam-
eiginlegt eftirlit með höndum á
þessu sviði, sem tæki afstöðu til
þess, hvort auglýsingar væru ósið-
legar á nokkurn hátt, eða ósannar.“
— Hver ber ábyrgð á auglýsingu
sem birtist?
„Það er sá sem setur hana upp.
Auglýsingastofan, ef hún er sett
upp á auglýsingastofu. Annars hver
sá sem hefur sett hana upp.“
— Nýlega voru birt í blöðum ýmis
dæmi um auglýsingar þar sem ýms-
ar siðareglur höfðu verið brotnar.
Hvað viltu segja um það?
„Það er athyglisvert í því sam-
bandi að enginn þessara auglýsinga
var sett upp af auglýsingastofu. Það
sýnir betur en margt annað, hve
nauðsynlegt er að löggilding fáist á
þessari starfsgrein, því eins og mál-
um er nú háttað er alltaf einhver
reiðubúinn til að setja upp auglýs-
ingar enda þótt þær varði við lög.“
í gegnum börnin
— Kemur það oft fyrir að auglýs-
ingastofur missi viðskiptavini,
vegna þess að þær neita að setja
óréttláta texta í auglýsingar?
„Það er nú ekki mjög oft, en þó
kemur það fyrir. Ef viðskiptamenn-
irnir koma textanum í gegn, til
dæmis í blöðunum, en ekki hjá
okkur, hvers vegna ættum við þá að
vera að fylgja þessum siðgæðisregl-
um?
Við leggjum áherslu á það, að
vopnin sem nota á í auglýsingum
eiga að vera útlit og uppsetning sem
vekur athygli ásamt góðum texta.
Ekki ósannar eða hæpnar fullyrð-
ingar."