Morgunblaðið - 04.04.1982, Blaðsíða 25

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. APRÍL 1982
IWnrui Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 110 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 7 kr. eintakiö.
Idag, 4. apríl, eru 33 ár lið-
in frá því að stofnsátt-
máli Atlantshafsbandalags-
ins var undirritaður við há-
tíðlega athöfn í Washington.
Fyrir Islands hönd ritaði
Bjarni Benediktsson, þáver-
andi utanríkisráðherra,
sáttmálann en ísland var eitt
12 stofnríkja, nokkrum áður
síðar fjölgaði aðildarþjóðun-
um í 15 og nú á næstunni
bætist 16 landið í hópinn,
Spánn.
Stundum sést því haldið á
loft, einkum af þeim, sem
andvígir eru Atlantshafs-
bandalaginu, að það sé sam-
bærilegt við Varsjárbanda-
lagið, og þá fyrst verði heims-
friðnum borgið, þegar þessi
tvö hernaðarbandalög verði
lögð niður. Það er hin mesta
firra að leggja þessi bandalög
að jöfnu. Varsjárbandalagið
er í raun ekki annað en
rammi utan um kúgunarvald-
ið, sem Kremlverjar telja sig
hafa yfir þjóðunum í Aust-
ur-Evrópu. Svonefndir „vin-
áttusamningar" og samning-
ar um hernaðarmálefni eru
þungamiðjan í valdakerfi
Sovétmanna gagnvart lepp-
ríkjunum. Og þeir, sem trúa
því, að allur vandi leysist með
því að leggja niður hernaðar-
bandalögin, láta yfirleitt
undir höfuð leggjast að minn-
ast á þessa tvíhliða samn-
inga. Nú, svo má ekki gleyma
kenningunni, sem kennd er
við Brezhnev og fyrst var
hrundið í framkvæmd með
innrás Varsjárbandalags-
herja inn í eitt bandalags-
ríkjanna, Tékkóslóvákíu,
1968. Brezhnev-kenningin fel-
ur í sér, að Kremlverjar telja
sér heimilt að hlutast til um
málefni sósíalískra ríkja,
með hervaldi ef allt annað
bregst, til að „bjarga" sósíal-
ismanum og „ávinningum"
hans.
Atlantshafsbandalagið eru
samtök frjálsra þjóða, sem
drógu þann lærdóm af síðari
heimsstyrjöldinni, að besta
úrræðið til að tryggja öryggi
sitt fælist í því að móta á
friðartímum sameiginlega
varnarstefnu og hrinda henni
í framkvæmd. Hér á landi
hefur Atlantshafsbandalagið,
störf þess og stefna, verið lif-
andi umræðuefni og deilumál
í stjórnmálum síðan 1949. Al-
þýðuflokkur, Framsóknar-
flokkur og Sjálfstæðisflokkur
styðja eindregið aðild íslands
að bandalaginu. Flokkarnir
vilja einnig, að á grundvelli
aðildarinnar sé fram haldið
þeirri tvíhliða varnarsam-
vinnu við Bandaríkin, sem
stofnað var til með varnar-
samningnum 1951. Alþýðu-
flokkur og Framsóknarflokk-
ur hafa að vísu báðir saman
(1956) og Framsóknarflokk-
urinn enn á ný 1971 lagt til,
að varnarsamstarfinu við
Bandaríkin verði rift eða
dregið úr því í áföngum. Þau
sjónarmið eiga ekki málsvara
í forystuliði flokkanna nú.
Alþýðubandalagið er því ein-
angraðra nú en oft áður, þeg-
ar það heldur á loft andstöðu
sinni við Atlantshafsbanda-
lagið og varnarliðið.
Bandalagið var stofnað til
að staðinn yrði sameiginlegur
vörður um öryggi hinna
lýðfrjálsu ríkja, frelsi þeirra
og stjórnarhætti. Þetta hefur
tekist, og þau öfl eru á und-
anhaldi í hugmyndafræðilegu
baráttunni á Vesturlöndum,
sem telja kenningar Marx og
stjórnarfar ófrelsisins í
austri betri kost en opið
stjórnkerfi Atlantshafs-
bandalagsríkjanna. Réttmæti
þessarar fullyrðingar má til
dæmis staðfesta með því að
vísa til skorts marxista á
áhrifamiklum og trúverðug-
um mennta- og menningar-
mönnum, sem halda málstað
þeirra á loft. Sérviskan og
þörfin fyrir að vera á móti
einkennir málflutning þeirra,
sem telja skynsamlegt fyrir
vestrænar þjóðir að hætta
varnarsamstarfi sínu. Þegar
Atlantshafsbandalagið var
stofnað, tóku ýmsir sig til og
andmæltu því, menn, sem
höfðu áhrif langt út fyrir
sinn eigin flokk og nutu virð-
ingar fyrir störf sín önnur.
Engir slíkir eru nú fyrir
þeim, sem vilja að ísland
gangi úr Atlantshafsbanda-
laginu. Og furðu vekur, hve
langt andstæðingar banda-
lagsins seilast í málflutningi
sínum — þó er ósvífni þeirra
mest, þegar þeir fullyrða á
röngum forsendum, að hér á
landi séu kjarnorkuvopn og
gefa jafnframt til kynna að
þar með sé víst, að Sovét-
menn muni gera kjarnorku-
árás á landið. Þessar kjarn-
orkuóskir herstöðvaandstæð-
inga eru eitt hið versta, sem
fram hefur verið sett í rök-
ræðunum um varnir íslands.
Islendingar eru ef til vill
ekki nógu virkir þátttakend-
ur í Atlantshafsbandalaginu,
ekki síst fyrir þá sök, að við
höfum ekki her og löngum
hafa menn lítið um herfræði-
leg málefni viljað ræða, til-
finningarnar hafa mótað af-
stöðuna til NATO og hersins.
Þetta er að breytast. Meiri
opinberar upplýsingar liggja
nú til dæmis fyrir um störf
og starfshætti varnarliðsins
en nokkru sinni fyrr. Rætt er
um það, að til embættisstarfa
séu ráðnir menn með her-
fræðilega þekkingu og þannig
má áfram telja. Vegna hinna
fordómafullu afstöðu háværs
hóps hafa umræður um Atl-
antshafsbandalagið oft snú-
ist um aukaatriði og því fer
fjarri, að í skólakerfinu sé
veitt næg fræðsla um skipu-
lag þess, markmið og störf.
Sé litið á þátttöku íslands í
alþjóðasamstarfi, fer ekki á
milli mála, að aðildin að Atl-
antshafsbandalaginu veitir
okkur bestan aðgang að öðr-
um þjóðum og hefur dugað
okkur vel á öðrum sviðum en
þeim, sem snerta öryggismál,
og má þar sérstaklega nefna
útfærslu fiskveiðilögsögunn-
ar.
Þeir, sem gagnrýna þátt-
töku Islands í Atlantshafs-
bandalaginu, hafa aldrei get-
að bent á neinn skynsamlegri
kost. Með þátttökunni höfum
við tekið höndum saman við
nágranna og vini í viðleitni
til að skapa frið í okkar
heimshluta. Þessu friðarkerfi
á ekki að raska, heldur
styrkja það og efla.
Atlantshafsbandalagið
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. APRÍL 1982 2 5
Stjórnarskráin er á dagskrá.
Þessi sem hann Kristján kóngur
níundi með axlaskúfana réttir á
Stjórnarráðsblettinum í átt til
fólksins á útimarkaðnum á
Lækjartorgi. Meira en öld er nú
liðin síðan kóngur kom með
þetta 19. aldar plagg, sem nú á
að fara að skella bótum á. Það
hefur raunar furðulega sjaldan
verið gert í þessi 108 ár, síðast á
því gerðar breytingar 1944 við
stofnun lýðveldis, nýja kjör-
dæmaskipan 1959 og lækkaðan
kosningaaldur 1968. Verður þó
varla sagt annað en íslenskt
samfélag hafi tekið æði miklum
breytingum síðan við höfðum
kóng, danskan ráðherra með
neitunarvald og veikt alþingi,
sem kom saman nokkrar vikur
annað hvert ár. Undanfarinn
áratug hafa reyndir menn í
stjórnmálum líka setið að ráðs-
lagi undir forystu klókra kempa,
Hannibals og Gunnars Thor, og
rabbað um hvort ekki þurfi nú
að endurskoða þennan gamla
undirstöðusamning íslenzkra
þegna um gagnkvæmar um-
gengnisreglur í sínu kjörsamfé-
lagi. Trygginguna fyrir því að
enginn geti farið út fyrir sinn
ramma og allir séu þar jafnir
þegnar.
Stjórnarskrárnefndin átti
raunar að vera búin að skila af
sér og nú er verulega farið að ýta
á hana — tillaga um að alþing-
ismenn mæti til aukaþings í
ágústmánuði. Ekki hefur heyrst
mikið af endurskoðun gömlu
skráinnar — kannski hún þyki
bara harla góð — utan hvað upp-
talningu á öllum möguleikum á
breytingum á kosningarétti og
kjörgengi mun fyrir hálfu öðru
ári hafa verið varpað til stjórn-
málaflokkanna, sem auðvitað
gripu boltann á lofti og fóru að
ráðslaga um jafnvægi milli
landshluta og hvað mundi nú
best tryggja að ekki hallist á
milli flokkanna sjálfra. En ein-
staklingarnir, þessir með kosn-
ingaréttinn, þeirra jafni réttur
kemur svo aftast á merinni í
þeirri athugun og samningum,
svona eins og aukageta. En bíð-
um þar til tillögur flokkanna
koma fram.
„Ólög eru mesti glæpur í lýð-
ræði,“ var franski stjórnmála-
maðurinn Clemenceau látinn
segja í síðasta sjónvarpsþætti á
miðvikudagskvöld um Dreyf-
usmálið og Zola, sem frægur
verður af því um aldur og ævi að
berjast fyrir því að allir menn
hafi nákvæmlega sama rétt þótt
einhverjir hagsmunir ríkis og
yfirvalda séu í húfi og einhver
rök megi færa fyrir öðru.
Með frelsisskrá í föðurhendi
þig fyrstan konung guð oss sendi
orti Matthías Jochumsson fagn-
andi 1874. Og trúði því sem allir
aðrir íslendingar að eigin stjórn-
arskrá mundi nú tryggja hverj-
um manni frelsi, mannréttindi,
jafnrétti og slatta af öðrum
nauðsynjum frjáls fólks í lýð-
ræðisþjóðfélagi.
En ætli sé tryggt í stjórn-
arskránni að allir aðilar virði
þessar frumhugsjónir? Er ekki
orðið brýnt að binda eitthvað
fleira í stjórnarskrá, sem komið
hefur til með breyttum stjórn-
arháttum, eftir að komið er alls-
ráðandi alþingi og stjórnir sem
láta sér ekkert óviðkomandi í lífi
einstaklinganna? Abraham
gamli Lincoln sagði af reynslu
sinni og visku, að þar sem
mannleg náttúra væri annars
vegar, væri vissara að binda alla
valdaþætti með hlekkjum í
stjórnarskrá.
Af ýmsu tilefni hafa vaknað
spurningar: Hvað mega stjórn-
völd gera þegnum sínum? Hvort
og hvernig mega þau mismuna
þeim? Má til dæmis setja lög á
virðulegu alþingi um skatta í
ákveðnum tilgangi, stinga þeim
svo undir stól og borga ekki
þangað sem þeir áttu að fara?
Ekki mega einstaklingar taka
við peningum sem greiðslu ann-
að og halda þeim. Nefnum bíla-
skatta til vegabóta. Aðeins brot
kemur í vegina. Hitt rennur í
ríkisins sjóð. Orkujöfnunargjald
er tekið af fólki til jöfnunar á
hitakostnað landsmanna og
kemur ekki nema um fjórðungur
til þeirra með dýra hitann. Hitt
rennur í ríkisins sjóð.
Úr erfðafjársjóði á skv. lögum
að styrkja endurhæfingarstöðv-
ar fyrir fatlaða, en hefur að
hluta villst í ríkisins sjóð. 3,5%
af launaskatti sem á að fara í
byggingarsjóðsgjald, kemur ekki
vel til skila. Allt rennur í sí-
svangan ríkisins sjóð. Og svona
mætti lengi telja.
Og hvað með afskipti ríkis-
valdsins af frjálsum samtökum
fólks? Lífeyrissjóðirnir eru
frjáls samtök hópa raanna, sem
eru að safna til elliáranna í sjóð.
Ríkisvaldið sér þarna pening og
ákveður snarlega að taka hátt í
helming af ráðstöfunarfénu til
láns, til að gera eitthvað allt
annað við það og ákveður kjörin
sjálft. Er ekki kominn tími til að
binda í stjórnarskrá hvað ríkis-
valdið megi setja puttana í? Er
nokkur annar öruggur aðili til að
verja þegnana gegn ríkisvaldi?
Þarna kemur fyrir ýmislegt
smátt í daglegu lífi, ekki síður en
stórmálin. Spurning vaknar til
dæmis um það hve langt stjórn-
völd, kjörin eða ráðin, megi
ganga í að mismuna fólki inn-
byrðis, til dæmis „sínum börn-
um“ og hinum börnunum. Hvað
má máttugt ríkisvald t.d. ganga
langt í að taka með sköttum af
þeim sem ekki starfa hjá því til
að veita eigin starfsfólki? Komið
hefur fram í blöðum að starfs-
fólk ríkisstofnunarinnar Pósts
og síma greiði ekki allt sama
fyrir afnot sín og aðrir símnot-
endur. Að bankarnir og þá líka
ríkisbankarnir, láti eigin
starfsmenn fá 35% vexti af
reikningum sem viðskiptamenn
fá 19% af. Mér er sagt að hin
fræga áfengisflaska sem stjórn-
arráðsfólk fékk um árabil, sé lið-
in tíð. En er eðlilegt að ríkisvald-
ið greiði mat ofan í sitt starfs-
fólk niður í stórum mötuneytum,
svo að þeir sem starfa úti í sam-
félaginu verði að greiöa sinn mat
fullu verði og að auki í sköttum
niður mat ríkisstarfsmanna? Sé
það kaup, ætti að greiða það sem
slíkt.
Ekki veit ég hvort í uppruna-
legu stjórnarskránni hafa verið
nægileg ákvæði til að verja al-
menna borgara fyrir kónginum
og vondum Dönum. En nú eru
aðrir á valdastóli í íslenzku þjóð-
félagi. Er ekki, svona til öryggis
vegna mannlegrar náttúru eins
og hann Lincoln sagði, kominn
tími til að setja svo sem eins og
eina bót eða tvær á stjórnar-
skrána stóru um það hve langt
stjórnvöld megi ganga í að mis-
muna þegnunum, úr því á annað
borð er verið að huga þar að göt-
um.
Já, hvað mega raunar stjórn-
völd vera örlát á okkar kostnað
og afkomendanna? Sú spurning
hlýtur að vakna nú á tímum
Jólapakkanna", sem lofað er og
dreift um allar koppagrundir
eftir því hvaða ráðherra eða
þingmaður á þar kjósenda-
skjólstæðinga. Ekki veit ég af
hverju vísunni hans Bjarna frá
Gröf hefur verið að skjóta upp í
hugskotinu við blaðalestur und-
anfarna daga:
Guð á að borga góðverkin
ef góður maður ertu.
En mamma kaupir krakkann
sinn
með kossi og rjómatertu.
| Reykjavíkurbréf
•♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦ Laugardagur 3. apríl»»>»»>♦>»>>
Austurríska
fyrirmyndin
í umræðum um kjaradeilur,
stjórn efnahagsmála og frið á
vinnumarkaðnum vísa menn oft
til Austurríkis sem fyrirmyndar.
Þar hefur jafnaðarmaðurinn
Bruno Kreisky verið kanslari síð-
an 1970. Atvinnuleysi í landinu er
innan við 3% og á árinu 1981 var
verðbólgan 6,8%. Hagvöxtur
stöðvaðist þar að vísu á síðasta ári
en fram á árið 1980 var hann
meiri í Austurríki en í Svíþjóð,
Finnlandi, Belgíu og Sviss. Þá er
þess að geta, að austurrískir
verkamenn eru innan við 30 sek-
úndur í verkfalli á ári, sé miöaö
við meðaltal.
í Austurríki búa 7,5 milljónir
manna. Landamæri á ríkið að
Tékkóslóvakíu og Ungverjalandi.
Ef til vill má rekja lítið fylgi
kommúnista í landinu til þess, en
flokkur þeirra hlaut innan við 1%
atkvæða í síðustu kosningum.
Fulltrúar austurrískra stjórn-
valda leggja áherslu á, að ríkið sé
ekki „finnlandíserað“. Það fylgi
„virkri hlutleysisstefnu", taki þátt
i Evrópuráðinu og hafi gert samn-
ing við Evrópubandalagið (Efna-
hagsbandalag Evrópu). Efna-
hagskerfið er opið.
Ríkið á tvo stærstu banka
landsins, Kreditanstalt og Lánd-
erbank. Hannes Androsch, fyrrum
fjármálaráðherra og nú banka-
stjóri Kreditanstalt, sagði við
blaöamann franska vikuritsins
l'Express, en á grein þess er hér
byggt, að eignarhald ríkisins á
bönkunum væri ekki að rekja til
hugmyndafræði heldur sögulegra
aðstæðna. í lok heimsstyrjaldar-
innar voru menn einhuga um það í
Austurríki, að ríkið tæki yfir ýmis
stórfyrirtæki til að koma í veg
fyrir, að sovéska hernámsliðið
tæki þau í sínar hendur.
Lausn
kjaradeilna
Eftir fyrri heimsstyrjöldina
ríkti upplausn í Austurríki og þar
voru hatrömm stéttaátök. En eftir
að nasistar hrifsuðu völdin í sínar
hendur, tókust sættir meðal hinna
stríðandi, innlendu afla. Enn þá
má sjá lifandi merki um þessar
sættir, sem í sumum tilvikum má
rekja til samvistar í fangabúðum
nasista. Anton Benya, forseti al-
þýðusambandsins, og Rudolf Sall-
inger, helsti forvígismaður at-
vinnurekenda, hafa náið persónu-
iegt samband.
Hornsteinn þess, sem Austur-
ríkismenn kalla Sozialpartner-
schaft, er sáttanefnd með aðild
launþega og vinnuveitenda, sem
stofnuð var 1957 með samkomu-
lagi beggja aðila. Nefndin er sögð
endurspegla jafnvægið milli stóru
flokkanna tveggja í landinu, Jafn-
aðarmannaflokksins og Fjölda-
flokksins (hægri flokkur), og hún
er einnig sögð sýna, að stjórn-
málamennirnir hafi verið til þess
búnir að afsala sér miklu valdi í
hendur aðila vinnumarkaðarins.
I nefndinni ræða aðilar vinnu-
markaðarins launamál og efna-
hagsmál almennt. Báðir hafa
sama markmið: að halda hækkun-
um sem mest í skefjum, hvort
heldur á launum eða verðlagi.
Nefndin kemur saman einu sinni í
mánuði og situr kanslarinn fundi
hennar auk nokkurra ráðherra. A
vegum nefndarinnar starfa tvær
undirnefndir og þar er málum í
raun ráðið til lykta, fjallar önnur
um laun en hin um verðlag —
kemur önnur nefndin til fundar
einu sinni í viku en hin þrisvar
sinnum. Þótt engin lög skyldi
fyrirtæki til að láta verðlags-
nefndina fjalla um söluverð á
framleiðslu þeirra, gera þau það
samt, því að á móti sýna launþeg-
ar hógværð í launakröfum.
Samið er um laun eftir flóknara
kerfi en verðlag. Óski til dæmis
járniðnaðarmenn eftir launa-
hækkun, á að vísa kröfunni til
launanefndarinnar. Hún tekur
ekki sjálf ákvörðun um lyktir
kröfunnar, heldur gefur annað
hvort leyfi sitt til þess að um hana
sé samið eða fer þess á leit, að
krafan sé dregin til baka að sinni
og viðkomandi verkalýðsfélag
haldi að sér höndum.
I Austurríki er eitt alþýðusam-
band með 1.600.000 félaga eða 60%
af launþegum. Það lýtur sterkri
miðstjórn, þar sem öll stjórnmála-
öfl eiga fulltrúa. Þá eru bæði laun-
þegar og atvinnurekendur skyld-
aðir til þátttöku í opinberum sam-
tökum, sem gegna mikilvægu fé-
lagslegu hlutverki. Hið opinbera
verkalýðsráð veitir alþýðusam-
bandinu margvíslega tækni- og
fræðilega aðstoð og fulltrúar þess
sitja í sáttanefnd ríkisins.
Austurríkismenn efast ekki um
að þetta kerfi hafi stuðlað að
bættum efnahag almennings í
landinu. Ýmislegt bendir til þess,
að verulega reyni á innviði þess
einmitt á þessu ári vegna minnk-
andi hagvaxtar og samdráttar í
kaupmætti á árunum 1980 og 1981,
sem einkum má rekja til hækk-
andi orkuverðs. Hér skal engu
spáð um framvindu efnahagsmála
í Austurríki. Hitt er ljóst, að með
samvinnu atvinnurekenda og
launþega hefur Austurríkis-
mönnum vegnað betur en mörgum
öðrum Evrópuþjóðum á undan-
förnum árum.
Skipulagid hér
á landi
Því fer fjarri, að hér á landi sé
ekki skipulag á samskiptum laun-
þega og atvinnurekenda. Raunar
má segja, að það sé eða hafi verið
að mörgu leyti líkt hinu austur-
ríska kerfi. I verðlagsráði sitja
bæði fulltrúar vinnuveitenda og
launþega. Kjararannsóknanefnd
er skipuð fulltrúum beggja og hún
fylgist með þróun kjaramála. í tíð
viðreisnarstjórnarinnar var Hag-
ráði komið á fót. Það átti að vera
vettvangur umræðna með þátt-
töku ráðherra, stjórnarandstöðu,
aðila vinnumarkaðarins og emb-
ættismanna. Sumir segja, að
oflæti og vaðall eins manns hafi
eyðilagt starf Hagráðs. Ef til vill
er of mikið sagt með því, en hitt er
staðreynd, að þessi maður, sem nú
er í forystusveit Alþýðubandá-
lagsins, er þekktur að öðru en
sjálfsgagnrýni.
í tíð ríkisstjórnar Geirs Hall-
grímssonar var komið á fót sam-
starfsvettvangi svipaðra aðila og
setu áttu í Hagráði, en það var í
svokallaðri Verðbólgunefnd, sem
Höfrungur II GK 27 aiglir inn til Grindnvfkur
Ljósm. Olafur Rúnar
skilaði áliti snemma árs 1978 —
þá voru menn komnir í kosn-
ingaskap og teknir til við að beita
verkalýðshreyfingunni fyrir sig
flokkspólitískt, svo að árangur af
starfi nefndarinnar varð ekki eins
mikill og til stóð. í lögunum um
stjórn efnahagsmála o. fl.,
svonefndum Ólafslögum, frá því í
apríl 1979, eru ákvæði um samráð
ríkisstjórnar og aðila vinnumark-
aðarins. A grundvelli þeirra
ákvæða hafa verið settar reglu-
gerðir, samráðsfundir sýnast þó
fremur snúast um kaffidrykkju og
kökuát en stöðu þjóðarbúsins og
þróun efnahagsmála.
Af þessari stuttu og ófullkomnu
greinargerð sést, að ekki vantar
kerfið hér á landi. Hins vegar
skortir viljann til að ræða mál af
sanngirni og með hliðsjón af stað-
reyndum. Eftir að embætti ríkis-
sáttasemjara er komið í núverandi
mynd, væri æskilegt, að á þess
vegum væri komið á samstarfi,
sem leiddi til trúnaðarsambands
milli forystumanna í hópi laun-
þega og atvinnurekenda, er síðan
hefði í för með sér hófsemd af
beggja hálfu og þar með bættan
hag allra.
Hlutur stjórn-
málamanna
Hér á þessum stað hefur áður
verið vakin athygli á hlut stjórn-
málamanna í samskiptum laun-
þega og atvinnurekenda. Af hálfu
hinna síðarnefndu hafa nýlega
komið fram raddir þess efnis, að
ef til vill gefi samstarf við laun-
þega án afskipta stjórnmála-
manna besta raun eða rétt sé fyrir
atvinnurekendur að hefja beina
þátttöku í stjórnmálum. Sé litið á
það kerfi, sem lýst er hér að ofan,
má segja, að það hafi orðið til
fyrir atbeina stjórnmálamanna en
þeir hafi einnig lagt sig fram um
að draga úr skilvirkni þess — þó
er hvorki unnt að þakka þeim allt
né skella allri skuldinni á þá.
Magnús L. Sveinsson, formaður
Verslunarmannafélags Reykjavík-
ur, sagði í grein hér í blaðinu sl.
sunnudag, að ríkisvaldið hefði
skert umsamda launataxta um
30% frá 1. júní 1979. Á þessum
tíma hafa þeir þó þóst hafa lykil-
aðstöðu í landstjórninni, sem
börðust undir kjörorðinu „samn-
ingana í gildi" vorið 1978 og sögð-
ust í kosningunum í desember
1979 ætla að sjá til þess, að stað-
inn yrði vörður sérstaklega um
kjör hinna lægst launuðu. Gefum
Magnúsi L. Sveinssyni orðið:
„Þessi mikla skerðing stjórn-
valda á launatöxtum, hefur sem
sagt bitnað fyrst og fremst á lægst
launaða fólkinu, gagnstætt því,
sem stjórnvöld héldu fram, að
stefnt væri að, þegar þau ítrekað
hafa ógilt kjarasamninga með
löggjöf. Fólkið, sem er í hærri
launaflokkum, hefur margt fengið
taxtaskerðinguna bætta með yfir-
borgunum."
Það er því ekki að ófyrirsynju,
sem Alþýðubandalagið og mál-
gagn þess er sakað um bíræfni,
þegar því er nú enn haldið á loft í
Þjóðviljanum, að með því að kjósa
„pólitíska bandamenn verka-
lýðshreyfingarinnar" les: Alþýðu-
bandalagið, í sveitarstjórna-
kosningunum í vor, séu menn að
tryggja stöðu sína i launamálum.
Hið þveröfuga er rétt og engir
hafa lagt sig eins mikið fram um
að spilla trúnaði milli launþega og
atvinnurekenda og „pólitískir
bandamenn verkalýðshreyfingar-
innar“ í Alþýðubandalaginu.
Vígbúnadar-
kapphlaupið
Einn helsti sérfræðingur Fram-
sóknarflokksins í alþjóðamálum,
Þórarinn Þórarinsson, hélt því
fram í sjónvarpsþætti fyrir
nokkru, að „vígbúnaðarkapp-
hlaupið leiddi ávallt til styrjalda".
Sýnist þessi kenning eiga fylgi að
fagna víðar. í mars-hefti breska
tímaritsins Encounter ritar
Michael Howard, prófessor í nú-
tímasögu við háskólann í Oxford
og fyrrum prófessor í stríðssögu
við sama háskóla, grein, sem hann
kallar: Orsakir styrjaldar. Þar
segir meðal annars:
„Það var fyrst á nítjándu öld,
sem tæknin fæddi af sér vopna-
kerfi — upphaflega herskip —
sem í sjálfu sér sýndust geta ráðið
úrslitum í átökum, vegna þeirra
yfirburða, sem stöfuðu af gæðum
og fjölda. En þegar styrjaldir urðu
meira en áður keppni milli tækni-
legrar getu en ekki stríðandi
herja, varð til stigmögnun, sem
kölluð er „vígbúnaðarkapphlaup-
ið“.
Sem heiti gefur orðið, eins og
svo mörg, sem blaðamenn nota til
að ná augum lesandans, ranga
hugmynd. „Vigbúnaðarkapp-
hlaup“ er í raun stöðug og enda-
laus tilraun til að láta vald jafnast
á við vald. Með „kapphlaupinu“ er
leitast við að ná stöðugu eða helst
hagstæðu valda-jafnvægi og það
er því skylt þeirri stefnu, sem kon-
ungsættir fylgdu í hjúskaparmál-
um áður fyrr eins og-til dæmis
Valois- og Habsburg-ættirnar. Að
láta í það skína, að kapphlaupið
sjálft sé orsök styrjalda, gefur til
kynna barnaskap eða að menn
misskilji með öllu tengslin milli
þessara tveggja fyrirbæra. Styrj-
aldir má rekja nú eins og á öldun-
um fyrir iðnbyltinguna til hug-
mynda landstjórnenda um vöxt og
viðgang óvinveitts valds og ótta
þeirra við að þeirra eigið vald
verði takmarkað eða jafnvel með
öllu útrýmt. Ógnunin, eða öllu
heldur óttinn, hefur ekki breyst,
hvort heldur hún stafar af land-
vinningum eða ógnvcldunum
sjálfum, fjölda hermanna eða
eldflaugakerfum. Tækin, sem ríki
nota til að viðhalda eða færa út
vald sitt, kunna að hafa breyst, en
markmiðin og viðfangsefnin eru
hin sömu og áður.“