Morgunblaðið - 04.04.1982, Blaðsíða 40

40
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. APRÍL 1982
Halldór J. Jónsson, safnvöröur.
Eftirlíking af myrkrastofu kvennanna, en allir hlutir í henni voru fluttir
austan úr Berufirði fri Teigarhorni til Reykjavíkur. f krukkunum eru marg-
vísleg efni sem nota þurfti við Ijósmyndunina.
Nokkurn veginn svona
hefur stúdíó þeirra Nicol-
ine og Hansínu litið út, en
tjaldið í bakgrunninum
var baksvið margra
mynda þeirra. Hansína
kom með það frá Dan-
mörku eftir Ijósmynda-
nám sitt þar.
I.jo.sm, Mbl. Kmilía
Á þessari Ijósmyndasýningu í
Þjóðminjasafninu er einnig að
finna eina af myndavélum þeim,
sem þessir frumkvöðlar ljósmynd-
unar á Islandi tóku myndir sínar
á, og eftirlíking af myrkraher-
bergi þeirra er nú í Bogasalnum í
Þjóðminjasafninu. Myrkraher-
bergið er ekki stórt, varla að það
hafi komist fyrir í því ein mann-
eskja, og þar er náttúrulega allt úr
viði. í hillum eru lítil glös með
gulnuðum og afmáðum merkimið-
um á, sem segja til um innihaldið
sem eru ýmis efni sem þurfti að
hianda saman fyrir myndatöku.
Og þykkir korktappar loka glösun-
um, eða bréfabútar bundnir um
stútana.
Myndavélin stendur á löngum
þrífæti, er stór trékassi með kop-
arlinsu framan á. Hún stendur
fyrir framan tjald, grátt að lit,
sem á eru málaðar súlur tvær, og
gróður við, en þetta tjald er
bakgrunnur margra mannamynd-
anna á sýningunni. Það var í stúd-
íóinu þeirra.
„Þessar myndir hafa geysilega
mikið heimildarlegt gildi,“ sagði
Halldór J. Jónsson safnvörður,
þegar blm. Morgunblaðsins hitti
hann að máli á sýningunni og
innti hann eftir gildi þessara
mynda fyrir okkur í dag. „Þær
hafa byggðarsögulegt gildi," hélt
Halldór áfram, „fyrir viðkomandi
byggðarlög þar sem hægt er að sjá
hvernig byggðin hefur þróast ár
frá ári. Hér eru að finna elstu
myndir frá Eskifirði, sem teknar
hafa verið, og einnig af Seyðis-
firði, en hér má finna mynd það-
an, af húsi einu, sem brotnaði í
spón í snjóflóði, sem féll á þorpið
1885 úr fjallinu Bjólfi, en í því
sama snjóflóði fórust 24 manns og
14 hús eyðilögðust.
Margar myndanna hafa menn-
ingarsögulegt gildi. Þær sýna
klæðnað fólks, og stíl þess og þær
myndir sem sýna fólk að störfum,
eins og þessi af sauðfjárslátrun
undir berum himni, á blóðvellin-
um á Eskifirði, eins og hann var
kallaður staðurinn þar sem féinu
var slátrað á haustin áður en
nokkurt sláturhús var komið til
sögunnar, hafa vissulega ómetan-
legt gildi fyrir okkur í dag. Og
mun meira gildi fyrir fólk eftir
hundrað ár,“ sagði Halldór.
En hverjar voru þessar konur,
Nicoline Weywadt og Hansína
Björnsdóttir, sem allt í einu tóku
upp á því að taka myndir af
mönnum og munum á tímum þeg-
ar myndavélar voru næstum
óþekkt fyrirbrigði á íslandi. Inga
Lára Baldvinsdóttir er nemi í sögu
við Háskóla Islands og er að vinna
að ritgerð um upphaf og sögu
Ijósm.vndunar á Islandi. Hún að-
stoðaði við uppsetningu sýningar-
innar og hefur ritað í sýn-
ingarskrá nokkuð um upphafið og
kvenmennina tvo, sem svo mikinn
hlut áttu í því. Hún segir:
„Nicoline var næst elsta dóttir
af hjónabandi Nielsar P.E.
Weywadt, faktors hjá verslun Ör-
ums & Wulf á Djúpavogi, og Sopie
Brochorf, dóttur Morten Hansen
Tvede, sýslumanns í Suður-Múla-
sýslu, fædd á Djúpavogi. Nicoline
átti 14 systkini og var heimili for-
eldra hennar annálað fyrir rausn
og glaðværð og var í nánari snert-
ingu við umheiminn en almennt
tíðkaðist. Tvö af eldri systkinun-
um sigldu til Danmerkur 111 uain.,
Súsanna, sú elsta, lærði ostagerð í
Jótlandi en Nicoline ljósmyndun í
Kaupmannahöfn 1871 til 1872.
Óneitanlega er það umhugsunar-
vert hvers vegna Nicoline kaus að
læra ljósmyndun. Enginn ljós-
myndari var starfandi á Austur-
landi á þessum tíma, en ekki er
óhugsandi að kynnin af tveimur
mönnum, dönskum skipstjóra er
Hemmert hét og tók margt mynda
þar austur frá og annars staðar á
landinu og Johan Holm Hansen,
sem ferðaðist mikið um Austur-
land og tók myndir, hafi orðið
hvatinn að starfsvali Nicoline.
Eftir heimkomuna frá Dan-
Nicoline Weywadt
mörku settist Nicoline að hjá for-
eldrum sínum á Djúpavogi og
stundaði ljósmyndun þar. I upp-
hafi ferils hennar tíðkuðust svo-
kallaðar „Wetplate", eða votar
nlötur. Þá var borin á glerplötuna
silfurupplausn reú aoiir SH
var stungið í myndavélina og hún
var tekin rök úr henni og fram-
kölluð en síðan var sólin látin
skína í gegnum hana á pappír. En
myndin var lengi að myndast á
plötunni, svo lengi að menn gátu
naumast setið nógu lengi kyrrir
fyrir framan myndavélina. Þetta
skýrir hvers vegna fólk, til dæmis
á Seyðisfjarðarmyndunum, er
hreyft.
Næmt auga Nicoline fyrir
myndefni samfara myndrænni
skynjun gefur henni sérstöðu
meðal íslenskra Ijósmyndara. Hún
var frumherji við myndatökur á
llansína Björnsdóttir
merkilegu tímaskeiði í byggða-
sögu Austurlands, og eftir hana
liggja fleiri útimyndir en flesta
aðra Ijósmyndara fyrir aldamót.
Starfsferill Nicoline varð langur,
eða um 30 ár, því hún fékkst við
myndatökur fram yfir aldamót.
Hún giftist aidrei, eú ojC í Teí^ar"
horni við Djúpavog til dauðadags,
20. febrúar 1921.
Hansína Björnsdóttir var dóttir
Súsönnu systur Nicoline er lærði
ostagerð í Jótlandi. Hún fæddist á
Eskifirði 1884 en þriggja ára að
aldri var hún sett í fóstur að Teig-
arhorni til Nicoline og Sopie
ömmu sinnar. Nicoline kenndi
henni undirstöðuatriði i ljósmynd-
un en 1902 sigldi hún til Kaup-
mannahafnar til frekara náms í
iðninni. Hansína kom aftur til
Djúpavogs að ári liðnu og bjó
áfram að Teigarhorni hjá Nico-
line. Hún naut góðs af þeirri að-
stöðu sem Nicoline hafði búið sér,
en kemur þó með eina nýjung í
myndaskúrinn, málað baktjald.
Ljósmyndaferill Hansínu var
sýnu styttri en Nicoline. Hún
hætti að mestu að taka myndir
eftir að hún gifti sig 1911, Jóni
Lúðvíkssyni, sem tók við búi á
Teigarhorni, en jörðin hafði löng-
um verið byggð leiguliðum. Þau
eignuðust sex börn sem öll eru á
lífi. Mannamyndatökur voru að
sögn ekki uppáhaldsviðfangsefni
Hansínu, en hún hafði þeim mun
meira gaman af útimyndatökum,
og eru þær myndir sem til eru eft-
ir hana allar úr Berufirði og
næsta nagreiiöí. bjó að
Teigarhorni alla sína tíð, en var
síðustu árin í Reykjavík að vetrin-
um. Hún lést 5. febrúar 1973.
Enn er Teigarhorn í eigu afkom-
enda Weywadts og þeim er það að
þakka að jafn mikið hefur varð-
veist af munum tengdum ljós-
myndarekstrinum eins og þessi
sýning vitnar um. Það gefur þætti
Teigarhorns í íslenskri Ijósmynda-
sögu sérstöðu og hún væri ríkari
ef fleiri hefðu sýnt jafn mikinn
skilning á lífi, starfi og minjum
genginna kynslóða."
Halldór J. Jónsson safnvörður
var spurður að því hve stórt
myndasafn Þjóðminjasafnsins
væri orðið. „Hér höfum við 25 til
30 glerplötusöfn frá upphafi
ljósmyndunar á íslandi og hafa
þau að geyma nokkur hundruð
þúsund plötur. Sérstakri deild
innan Þjóðminjasafnsins var
komið á fót 1908, sem hafði það
hlutverk að varðveita manna-
myndir og nú eru til skráðar
32.000 skráðar mannamyndir,
fyrir utan plötusöfnin. Ljósmynd-
ir af atburðum, stöðum og aðrar
tækifærismyndir eru um 5.000
talsins en þeim var farið að safna
um 1915.“
a ijos.u;,."í”ýninKunni í Þjóð-
minjasafninu eru á borði í miOjum
salnum tvö ljósmyndaalbúm með
mannamyndum í, en ekki er vitað
af hverjum myndimar eru. Er
fólk, sem á sýninguna kemur,
hvatt til að fletta i albúmunum og
athuga hvort það þekki ekki ein-
hvern á myndunum en þegar hafa
þekkst nokkrar manneskjur. Sýn-
ingin er opin þriðjudaga, fimmtu-
daga, laugardaga og sunnudaga
frá hálftvö til fjögur, en henni lýk-
ur 31. maí.
Frumherjar
við
myndatökur
á
íslandi
* *
I Bogasal Þjóðminjasafns Islands hanga á veggj-
um Ijósmyndir eftir konur tvær, Nicolinu Weywadt
og Hansínu Björnsdóttur, en sú fyrrnefnda er fyrsti
kvenljósmyndari á íslandi. Elstu myndir á veggjun-
um voru teknar um 1872 en þær yngstu rétt eftir
1930. Konurnar voru báðar búsettar á Teigarhorni
stutt frá Djúpavogi og eru flestar myndirnar þadan,
úr Berufirði og Eskifirði og Seyðisfirði. Það eru
myndir af fólki að vinna og húsum, sem löngu eru
horfin og fáir muna að hafi verið til, og það eru líka
þarna myndir, þó fáar séu, af húsum sem enn
standa uppi. Það eru Hka stórar yfirlitsmyndir af
heilu þorpunum á Austfjörðum, og svo eru myndir
teknar af mönnum í litlu stúdíói, sem þær stöllur
höfðu í húsinu sem þær bjuggu í, Teigarhorni.