Morgunblaðið - 07.10.1986, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 7. OKTÓBER 1986
Norræn listaverkabók
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Mér hefur borist upp í hend-
umar listaverkabók frá forlaginu
Blöndal í Danmörku, sem ég
kann engin deili á.
Bókin sem nefnist „Northem
Poles“ á að kynna nýjar og bylt-
ingarkenndar leiðir í norrænni
málara- og höggmyndalist á átt-
unda áratugnum ásamt nokkm
sögulegu ívafí (Breakways and
Breakthroughs in Nordic Paint-
ing and Sculpture of the 1970’s
and 1980’s.)
Feðgamir Bjöm og Dieter
Roth hafa séð um hönnun og
útlit bókarinnar og er kápan af
frumlegra taginu, en sjálf bókin
í þægilegu broti, er minnir á sum-
ar meiri háttar sýningarskrár frá
stórsýningum nútímans.
Mjög veglega er staðið að út-
gáfu þessarar bókar, litmyndir
margar og vel prentaðar og upp
settar og sama má segja um
svart-hvítu myndimar, sem em
allmargar. Prentun er mjög skýr
og góð og texti fylgir á hveiju
norðurlandamálanna fyrir sig
ásamt á ensku. Bókin er heilar
fimm hundmð síður að stærð og
bandið mjög vandað svo og allur
frágangur.
Lesmál bókarinnar er mjög
mikið og trúlega of mikið og ein-
hæft því að einungis einn aðili
frá hverri þjóð stendur að kmfn-
ingu þessa tímabils í framúr-
stefnulistum þjóðanna. Segir
lesmálið þannig í flestum tilvik-
um meira um sérskoðanir hvers
og eins, en að úr verði raun-
vemleg og hlutlæg úttekt á
tímabilinu.
í formála vísar útgefandinn
Thorsten Blöndal til fyrri útgáfu
af Skandinavískri list, t.d. þeirra
Carl Laurin, Emil Hannover og
Jens Thiis, sem var gefíð út á
ensku árið 1922, en gleymir hér
seinni útgáfu af Norrænni list frá
ámnum í kringum 1950, þar sem
Bjöm Th. Bjömsson fjallaði um
ísland.
Annars er útgáfustarfsemi á
list norðurlandanna mjög ábóta-
vant og því erfítt að gera sér
grein fýrir þróuninni í heild sinni,
og þó að veglega sé staðið að
þessari bók, fullnægir hún á tak-
markaðan hátt þeirri þörf, þótt
mikilvægt framlag sé. Aðalsteinn
Ingólfsson ritar um þróunina á
íslandi á umræddu tímabili og
er ritgerð hans allfurðuleg smíð,
þar sem hann virðist hafa tekið
að sér það hlutverk að lyfta sem
mest undir áhrif frá Dieter Roth
á kostnað allra annarra, er hér-
lendis komu meira og minna við
sögu á tímabilinu. Þá er þáttur
Súm-hópsins rækilega tíundaður
og hefði eiginlega verið farsæl-
ast, að um hlut hans einan hefði
verið rætt í riti þessu, ásamt
guðföðurins og gúrúsins Dieter
Roth, því að flestu öðm er gert
skil í frekar lausu framhjáhlaupi,
sem í mörgum tilvikum er verra
en ekkert.
Þá er ekki skipulega sagt frá
þróuninni og sum listhugtök
hreinlega ranglega skilin. í slíku
yfírliti er óskhyggja og yfirlæti
ekki rétti hátturinn til skilgrein-
ingar flókinnar og merkilegrar
þróunar, og auk þess hefur höf-
undurinn á köfíum orðið að
styðjast við munnlegar heimildir,
þar sem óskhyggja viðmæland-
ans og þröngur áróður hefur
dijúgum ráðið ferðinni.
í upphafí ritsmíðarinnar er
hreinlega rangt með staðreyndir
farið, en þar segir svo: „Það var
í kjölfar seinni heimsstyijaldar-
innar, sem módemisminn hélt
innreið sína í íslenzka málaralist
(hér er átt við óhlutlæga list).
Þá hópuðust íslenzkir myndlist-
armenn til Parísar og New York
og losnuðu þannig undan alda-
löngum áhrifum akademíanna
(þ.e. listaháskólanna) í Kaup-
mannahöfn og Osló.“ Víst er
hárrétt, að óhlutlæga málverkið
hélt í alvöru innreið sína í kjölfar
seinni heimsstyijaldarinnar, en
menn hópuðust ekki strax til
Parísar og New York. Þvert á
móti hafði aldrei annar eins flöldi
íslendinga stundað nám við
Listaháskólann í Höfn (ásamt I
skóla Rostrup Boyesen við Rfkis-
listasafnið) og á árunum
1945—50, en þá fækkaði þeim
skyndilega um stund (hér hef ég
eigin reynslu til viðmiðunar).
Nokkur hópur myndlistarmanna
var í París um og uppúr 1950,
en það tímabil stóð frekar stutt
og aðeins örfáir einstaklingar
komu þar að staðaldri síðan og
má telja þá á fíngrum annarrar
handar, sem ílentust þar til fram-
búðar. Þá héldu aðeins örfáir til
New York og var það eiginlega
mest á stríðsárunum sjálfum er
leiðin til Evrópu var lokuð. Flest-
ir stóðu tiltölulega stutt við, nema
þær Nína Tryggvadóttir og Lou-
ise Matthíasdóttir, sem giftust
innlendum listamönnum og flent-
ust þar, en Nína þó ekki nema
visst árabil og flutti þá til París-
ar, svo sem kunnugt er. Hér er
Verk Hreins Friðfínnssonar — án nafns.
því tómt mál að tala um hóp-
flutninga (!), en geta má þess að
hinn eiginlegi hópflutningur var
til Kaupmannahafnar en á árun-
um 1946—50 munu það flest
verið 18 einstaklingar, sem stun-
duðu nám við Listaháskólann,
þegar mest var.
Um aldagömul áhrif, sem ís-
lendingar losnuðu undan „aka-
demíunnar" { Kaupmannahöfn
orkar tvímælis, íslendingar voru
aldrei þvingaðir til neinna áhrifa
í þeim skóla og áhrif skólunarinn-
ar eru furðu lítil ef litið er til
heildarinnar.
En viðkomandi mega margir
hveijir þakka fyrir holl áhrif
danskrar listmenningar og frá-
bærra listasafna í Höfn. Danir
reyndust þeim vinveittir mörgum
hveijum og reyndust sumum ein-
staklega hollir þá landar þeirra
vildu Iítið hafa með þá að gera,
má hér nefna Mugg, Júlíönu
Sveinsdóttur og Jón Stefánsson.
Og enn þann dag í dag njóta
margir Islendingar vinsemdar
þeirra og velvildar. Þá má geta
þess að Jóhann Briem nam í
Dresden og Finnur Jónsson í
Dresden og Berlín. Þá nam Jón
Stefánsson tvö ár í skóla Henri
Matisse í París.
Kjarval og Ásgrímur ferðuðust
víða og urðu fyrir miklum áhrif-
um meistara á meginlandi
Evrópu og Englandi.
Nei, engum dönskum áhrifum
var þvingað upp á okkur, en eðli-
legt var að þau kæmu fram í
einu og öðru, en eftirtektarvert
er, hve íslenzkir myndlistarmenn
voru að jafnaði sjálfstæðir og
nýjungagjamir langt út fyrir
landamæri Danmerkur. Að
blanda einnig aldalöngum áhrif-
um listakademíunnar í Osló
þessari þróun virkar sem brand-
ari, því að þangað sóttu einungis
örfáir íslendingar og stóðu yfír-
leitt stutt við. Annað mál er, að
dvöl þeirra þar hafði góð og fijó
áhrif á þá, enda áttu Norðmenn
frábæra málara, er sótt höfðu til
Parísar og víðar, og þar voru og
heimaslóðir meistarans Edvards
Munch, sem innlendir og margir
á Norðurlöndum voru stöðugt að
krafsa í til skamms tíma (og
vafalaust enn). Mjög gott safn
mynda Munchs var t.d. geymt í
kjallara Rfkislistasafnsins í Höfn,
er ég var þar, og hafði vfst verið
lengi (I).
Sagnfræði ritgerðar Aðal-
steins Ingólfssonar byijar þannig
heldur klaufalega og fleira er
skrítið, t.d. nefnir hann að engu
þróun eldri módemista á tímabil-
inu, en hún var vissulega til
staðar. Hér var sem sagt fleira
uppi á teningnum en popp, SÚM
og Suðurgata 7. Þá nefnir Aðal-
steinn að engu þá rífandi
uppbyggingu og áhrif, sem
Haustsýningamar höfðu hálfan
áratuginn né hið mikla slys, er
þessi aðallistviðburður ársins
varð hnignun að bráð eftir
margra ára rífandi uppgang. Þá
hörmungarsögu á ekki að fela,
þótt vera megi, að einhveijir vild-
arvinir hafí hér átt stóran hlut
að máli...
Þá getur Aðalsteinn að engu
Sp-sýningarinnar á Listasafni
ands í marz árið 1976 sem
mikla athygli og umræður vakti.
Að módemistamir íslenzku hafí
komist vel af og selt verk sín á
færibandi em hrein og gróf
ósannindi, því að þeir hafa allir
sem einn orðið að vinna fyrir sér
með Iist sinni eða átt útivinnandi
eiginkonur. Hér em þeir einir
undanskildir er áttu ríka frændur
eða ættingja, er studdu þá eða
duglegan umboðsmann og við
það situr enn þann dag í dag.
En almenn sala var alltaf lítil og
ójöfn. Eðlilegra hefði verið að
segja, að þeir rétt skrimtu fyrir
harðfylgi, ósérhlífíii, vinnusemi
og dugnað.
Ég ætti víst að þakka fyrir
það, að Aðalsteinn getur mín
svona rétt í framhjáhlaupi þrátt
fyrir stífar deilur okkar í tfmans
rás. Vil ég hér minna á, að ég
hélt þijár stórar einkasýningar á
ámnum 1966—69, þar sem komu
fram ýmis áhrif frá pop-list, sem
ég hafði kynnst glóðvolgri í New
York vorið 1965 eða á sama tíma
og Súmarar héldu sína fyrstu
samsýningu í Ásmundarsal (sem
ég sá náttúrlega ekki). Þeir héldu
svo sína aðra samsýningu fyrst
árið 1969.
Hvað mig snertir þá leitaðist
ég við að tengja áhrifín íslenzku
sviði og því sem ég hafði verið
að gera og byijaði á 1963—4,
en um hráa stælingu var engan-
veginn að ræða. Þá er og rangt
farið með viðskipti SÚM og FIM
því að innganga þeirra strandaði
á því að þeir vildu fá inngöngu
allir sem einn, sem stangaðist
með öllu á við lög félagsins um
inngöngu nýrra meðlima. Sá
háttur mun og viðhafður en þann
dag í dag þótt vondu mennimir,
sem þá réðu séu ekki lengur virk-
ir félagar og nýlistamenn eru hér
teknir við að stórum hluta.
Það er dálítið furðulegt til frá-
sagnar, að mörgum listsagnfræð-
ingum norrænum þykir fæst
umtalsvert, ef ekki er hægt að
tengja viðleitni listamanna þjóða
þeirra til útlenskra áhrifa og eft-
irmyndagerðar annarra, jafnvel
svo að það nálgist hráar kópíur.
Merkilegt að í öllum þeim nafna-
íjölda ungra efnilegra íslenzkra
listamanna, er ríkulega prýðir
grein Aðalsteins, skuli honum
sjást yfír Öm Þorsteinsson, Svölu
Sigurleifsdóttur og Bjama Þórar-
insson, sem öll hafa komið
allnokkuð við sögu og öllu meira
mörgum er hann rækilega tíund-
ar og heiðrar með litmyndum.
Kannski hafa þau verið honum
eitthvað óþæg?
Aukinheldur hafði það og
kannski engin áhrif, að ég ferð-
aðist á þessum árum vítt og
breitt um Evrópu og skrifaði
Qölda greina um það nýjasta, sem
þá var að gerast, en slíkt hafði
ekki verið gert áður í sama
mæli á landi hér, og kjnnnti ég
ýmsa mikla listviðburði í Evrópu,
er voru flestum ókunnir, t.d.
Dokumenta í Kassel.
— í stuttu máli þá er ekki
hægt að stunda slíka sagnfræði,
svo að vel fari, og hún skyggir
til leiðinda á allt það, sem vel
og skilmerkilega er ályktað í
grein Aðalsteins, en þar er sam-
ankominn heilmikill fróðleikur,
sem hægt er að vinna úr í fram-
tíðinni. Margt er ofsagt í grein
Aðalsteins og jafnmargt vansagt,
ýmsum lyft upp á kostnað ann-
arra, og sumir eru með öllu úti
í kuldanum svo sem fram kemur.
En sjálf útgáfa bókarinnar er
hið þarfasta verk og góð heimild
um margt, sem fram hefur kom-
ið á Norðurlöndum í framsækinni
list á áratuginum og þó einungis
að hluta til.
Um framlag annarra þjóða get
ég ekki dæmt með öllu, en ég
sakna ýmissa ágætra framúr-
stefnulistamanna, er ég kannast
við og mörgum virðist gert óþarf-
lega hátt undir höfði með §ölda
litmynda. Slíkt er ekki við hæfí
í slíku riti. Hér eru þannig á ferð
sérskoðanir viðkomandi greinar-
höfunda og Guð hjálpi þeim
mörgu ágætu listamönnum sem
hafa komist upp á kant við þá
eða eru á annarri bylgjulengd í
pólitík og siðspeki. Ritgerðimar
eru og óþarflega langar og hlut-
drægar, myndir hefðu mátt vera
miklu fleiri en minna af háspeki
fræðinganna. Hinn auðmjúki fá-
fróði lesandi hefði og átt að hafa
nokkuð svigrúm til að mynda sér
eigin skoðanir.
Þetta er dæmi um listaverka-
bók þar sem sérskoðunum er ýtt
að lesandanum, og slíkar bók-
menntir geta aldrei orðið vinsæl-
ar né örugg heimild um þróunina.
En sjálf bókin er mjög eiguleg
fyrir hinar mörgu ágætu myndir
af markverðum listaverkum sem
gerð voru á tímabilinu.