Morgunblaðið - 07.10.1986, Blaðsíða 54

54
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 7. OKTÓBER 1986
Fyrsta SAS flugið var frá Stokkhólmi til New York fyrir 40 árum. Á myndinni sést Douglas DC 4
vélin „Dan Viking“ yflr Manhattan-eyju f þessu fyrsta flugi.
SAS 40 ára
liorgunblaðið/Gunnar Þorsteinsson
Sfðustu ár hefur SAS lagt vaxandi áherslu á að bæta þjónustu við
farþega sína, sérstaklega við kaupsýslumenn og þá em starfs síns
vegna þurfa að fljúga mikið og reglulega. í þvf skyni var tekið upp
nýtt farrými á Evrópuleiðum, Euro Class, sem hefur mælst vel fyrir.
160 þúsund gestir komu í tveggja daga afmælisveislu SAS á Kastrupflugvellinum við Kaupmannahöfn.
Þar kynnt SAS starfsemi sína, sýndi gamlar og nýjar flugvélar, bauð upp á útsýnisflug, skemmtiatriði
og ókeypis veitingar.
Flug
Gunnar Þorsteinsson
í tilefni af fjörtiu ára afmæli
sínu efndi SAS flugfélagið til
mkillar afmælisveislu um alla
Skandinavfu. Veisluhöldum þess-
um er nú nýlokið og er talið að
500—600 þúsund mannshafi tekið
þátt í þeim. Af hálfu SAS var
áhersla lögð á að afmælið yrði
fyrst og fremst hátíð almennings
og það virðist hafa tekist með
glæsibrag.
Afmælið hófst 20. júní sl. með
því að boðið var sérstakt afmælis-
fargjald milli Danmerkur, Svíþjóð-
arog Noregs, svo og innanlands f
þessum löndum sem standa að
SAS. Fargjaldið, sem gilti til 16.
ágúst sl., fékk sérlega góðar undir-
tektir því um 125 þúsund farþegar
notfærðu sér það. Á sama tímabili
í fyrra flutti SAS á þessum leiðum
aðeins um 50 þúsund farþega, svo
sjá má að aukningin er veruleg.
Gerð var skoðanakönnun meðal
farþeganna sem flugu áafmælis-
fargjaldinu og kom í Ijós að þeir
kunnu helst að meta hve ódýrt það
var, hve reglur um takmörk þess
voru einfaldar og allar leiðbeiningar
auðskiljanlegar. Margir farþeganna
voru að fara í sína fyrstu flugferð
innan Skandinavíu. Þá kom enn-
fremur í ljós að um 40% höfðu ekki
ráðgert að kaupa flugfar þetta
sumarið en sögðust hafa skipt um
skoðun eftir að afmælisfargjaldið
var kynnt í fjölmiðlum.
í tilefni afmælisins efndi SAS til
svokallaðra „opinna húsa“ í Skand-
inavíu og var það fyrsta í tvo daga
á Kastrupflugvellinum við Kaup-
mannahöfn um miðjan ágúst en það
síðasta nú um miðjan september í
Osló. Þar var starfsemi félagsins
kynnt, gamlar og nýjar flugvélar
sýndar og frægir skemmtikraftar
tróðu upp. Gestunum gafst kostur
á að bregða sérí stutt útsýnisflug
með DC 9 þotum og Fokker F 27
flugvélum og þeir sem vildu gátu
brugðið sér í siglingu með loft-
púðaskipi, en SAS er eina flugfélag-
ið í heiminum sem rekur slík
faratæki. Flugeldhús SAS reiddu
fram ókeypis matar- og drykkjar-
fóng.
A þessum tímamótum í sögu
nágrannaflugfélags okkar er ekki
úr vegi að rifja sögu þess upp í
stórum dráttum.
Erfið fæðing
SAS, eða Scandinavian Airlines
System, var formlega stofnað 1.
ágúst 1946 með samstarfssamningi
flugfélaganna í Noregi (DNL), Dan-
mörku (DDL) og Svíþjóð (ABA).
Áður höfðu flugfélögin hvert í sínu
lagi kannað möguleikann á að færa
út kvíamar með flugi til fjarlægari
landa en komist að þeirri niðurstöðu
að ekkert eitt þeirra hefði bolmagn
til að keppa við flugfélög stærri og
efnaðri þjóða. Forsvarsmenn félag-
anna töldu að til þess að standa í
slíkri samkeppni þyrfti sterkan flár-
hag, stóran heimamarkað, mikla
tækniþekkingu og eins mikil stjóm-
málaleg áhrif og kostur væri á.
Vegna þess að ekkert félaganna
hafði bakgrunn í líkingu við þetta
töldu forsvarsmennimir rökrétt að
leita leiða til að sameina kraftana.
í stuttu máli er þetta sagan og
hugmyndin að baki stofnunar SAS.
Það var svo hægara sagt en gert
að hrinda hugmyndinni í fram-
kvæmd. Flutningsþarfír landanna
voru mismunandi, sömuleiðis lög
og viðskiptavenjur og ekki síst voru
uppi mismunandi skoðanir í löndun-
um á því hvemig eignarhaldi á
samgöngufyrirtælqum væri best
háttað. Þrátt fyrir þetta ætluðu
flugfélögin þrjú að reyna sameigin-
legt flugbátaflug milli Bergen og
New York árið 1938, sjö ámm áður
en SAS var formlega stofnað. Flug-
bátaflugið féli um sjálft sig því
áður en leggja átti upp í fyrstu ferð-
ina höfðu nasistar hemumíð
Danmörku og Noreg. En hugmynd-
in var geymd en ekki gleymd. Af
og til í seinni heimsstyijöldinni var
SAS umræðunni haldið áfram og
lagt á ráðin um að hefja Atlants-
hafsflug strax að henni lokinni.
Vegna hlutleysis síns gátu svíar
starfað nær óhindraðir á alþjóða-
vettfangi. Því stofnuðu einkaaðilar
þar í landi flugfélagið Swedish Int-
ercontinental Airlines (SILA, sem
síðar varð hluti af SAS) og hófu
undirbúning að því að fá flugvélar
frá Bandaríkjunum um leið og
stríðinu lyki. Þessi ráðstöfun var
liður í undirbúningnum að stofnum
SAS.
Þegar hér var komið við sögu,
höfðu landflugvélar leyst flugbát-
ana af hólmi í farþegafluginu.
Fyrstu flugvélar SILA voru af gerð-
inni B 17 en eru betur þekktar sem
sprengjuflugvélamar „Fljúgandi
virki“. Þær voru þijár og höfðu af
ýmsum orsökum orðið að lenda í
Svíþjóð í stríðinu og þar voru þær
kyrrsettar vegna hlutleysis lands-
ins. Fékk SILA hvetja vél fyrir 1
dollar en SAAB fékk það hlutverk
að breyta þeim í farþegaflugvélar.
Áður hafði SILA, fyrst flugfélaga
í heiminum, pantað 10 Douglas DC
4 flugvélar beint frá verksmiðjunum
þó að öll þijú flugfélögin greiddu
vélamar. SILA var engöngu leppur
í þessum viðskiptum því ekki mátti
koma fram að Danir og Norðmenn
stæðu einnig að kaupunum vegna
þess að löndin voru hemumin. Til
dæmis þurftu Danir að fara miklar
krókaleiðir til að smygla sfnum
greiðslum úr landi í formi gjaldeyr-
is.
Tíföld íbúatala flutt á
40 árum
Fyrsta flugið undir merkjum SAS
var farið 17. september 1946, sex
vikum eftir formlega stofnun flug-
félagsins. Farið var frá Stokkhólmi
til New York á Douglas DC 4 flug-
vél sem skartaði drekahöfðinu
fræga er átti eftir að vera einkenni
SAS þangað til fyrir fáum árum.
Tveimur mánuðum síiðar hófst flug
til S-Ameríku.
Stofnsamningur SAS gilti aðeins
um Atlantshafsflug í fyrstu og því
héldu flugfélögin áfram Evrópu- og
innanlandsflugi hvert í sínu lagi.
Árið 1948 var Evrópuflug þeirra
sameinað undir merkjum SÁS og
það var svo ekki fyrr en 1951 að
allur flugreksturinn var sameinaður
og grunnurinn Iagður að félaginu
eins og við þekkjum það í dag.
Eignaraðildin að SAS skiptist þann-
ig, að ríkissjóðir Noregs, Dan-
merkur og Svíþjóðar eiga
helminginn á móti gömlu flugfélög-
um landanna' sem enn eru í einka-
eigu. Að sjálfsögðu annast þau ekki
flugrekstur lengur.
Á 40 ára ferli hafa ýmsir merkir
áfangar verið settir og komið SAS
ofarlega á spjöld alþjóðlegrar flug-
sögu fyrir vikið. Þannig var SAS
brautryðjandi í áætlunarflugi yfír
Norðurpólinn með fyrsta fluginu til
Bandaríkjanna árið 1957 og svo
austur um til Japans árið 1960. SAS
var fyrst flugfélaga til að taka
frönsku Caravelle þotuna í notkun
í áætlunarflugi, fyrst með langfley-
gustu gerðina af Douglas DC 8
þotunum, DC 8-62 og einnig fyrsta
félagið sem byijaði að fljúga Dou-
glas DC 9-41 og -61 þotunum.
Raunar hefur SAS í gegnum tíðina
verið traustur viðskiptavinur Dou-
glas verksmiðjanna.
Þegar litið er á samvinnu SAS
við önnur flugfélög er einkum
tvennt sem ber hæst á þessum Qór-
um áratugum. Hið fyrra er, að SAS
tók þátt í stofnun tveggja flugfé-
laga í fjarlægum löndum á sjötta
áratugnum. Annað var síamska
flugfélagið Thai Intemational sem
enn starfar og dafnar vel en hitt
var mexíkanskt innanlandsflugfé-
lag, Guest Aerovias, sem gekk
brösulega og var að lokum samein-
að öðru mexíkönsku félagi eftir að
SAS dró sig í hlé. Síðara markverða
atriðið er lýtur að samvinnu SAS
við önnur félög er aðildin að svoköll-
uðum KSSU hóp. Nafnið KSSU er
myndað af upphafsstöfum flugfé-
laganna er mynda hópinn, þ.e.
KLM, Swissair, SAS og UTÁ í
Frakklandi, en þau skipta með sér
verkum við viðhald og skoðanir á
þeim flugvélagerðum sem öll félög-
in reka. Með þessu fyrirkomulagi
fæst sérhæflng og stórkostlegur
spamaður næst fyrir alla aðila.
Fyrsta starfsárið flutti SAS 21
þúsund farþega og samtals 300
tonn af frakt og pósti. Þá taldi flug-
flotinn aðeins 7 DC 4 vélar og
starfsliðið aðeins 1100 manns. Á
síðasta ári vom farþegamir orðnir
rúmlega 11 milljónir og um 150
þúsund tonn af frakt og pósti vom
flutt. í dag nær leiðarkerfíð tl 90
ákvörðunarstaða í 80 löndum, flug-
flotinn orðinn 98 vélar og starfs-
mennimir um 19 þúsund talsins.
Auk núverandi flugvélaskorts á fé-
lagið 12 eða 14 Douglas MD 80
þotur í pöntun (ný gerð DC9) og
erþeim ætlað að mæta auknum
flutningum sem spáð er 1988—’90.
Samanlagt em farþegar SAS orðn-
ir um 170 milljón en það jafngildir
næstum tífaldri íbúatölu Skand-
inavíu.
Samskipti við íslend-
inga
Á sjötta og sjöunda áratugnum
elduðu SAS og Loftleiðir grátt slfur
og var deila þeirra nefnd „Loftleiða-
deilan" hér á landi. Hún hófst er
SAS brást harkalega við þegar
Loftleiðir hófu að bjóða lágu far-