Morgunblaðið - 07.10.1986, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 7. OKTÓBER 1986
Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 500 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 50 kr. eintakiö.
Undirbúningfur leið-
toffafundarins
Hinn óvænti fundur Ron-
alds Reagan, forseta
Bandaríkjanna, og Mikhails
Gorbachev, leiðtoga Sovétríkj-
anna, í Reykjavík um næstu
helgi hefur beint kastljósi fjöl-
miðla heimsins að Islandi og
raskað daglegu lífí JQölda fólks
hér á landi. Erlendir frétta-
menn hópast hingað og
athafnir þeirra setja þegar
nokkum svip á borgarlífíð.
Að líkindum mun þeim fjölga
nú þegar ljóst er, að Raisa
Gorbachev ætlar að fylgja eig-
inmanni sínum til íslands. Á
ferðaskrifstofum, hótelum,
fjölmiðlum, hjá Pósti og síma
og ýmsum öðrum innlendum
þjónustuaðilum leggja menn
nótt við dag svo fundurinn
geti farið hnökralaust fram
af íslands hálfu.
Þetta umstang allt kann að
vera þreytandi fyrir marga,
sem í því lenda og jafnvel
einnig fyrir þá, sem verða.
aðeins varir við það í fjölmiðl-
um, en það er óhjákvæmilegur
fylgifískur fundar af því tagi,
sem hér er verið að halda.
Menn verða að átta sig á því,
að leiðtogar tveggja voldug-
ustu ríkja heims setjast ekki
á rökstóla án þess að heims-
byggðin öll veiti því athygli.
ísland er í brennidepli og verð-
ur það þar til leiðtogafundin-
um er lokið. Við það verða
menn að sætta sig, hvort sem
þeim er það ljúft eða leitt.
Hópur gyðinga hafði boðað
komu sína hingað til lands í
því skyni að vekja athygli flöl-
miðla á aðbúnaði gyðinga í
Sovétríkjunum. í dag fer full-
trúi þeirra í dómsmálaráðu-
neytið, þar sem reynt verður
að komast að samkomulagi
um komu þeirra. Við hljótum
að bjóða alla velkomna hing-
að, sem koma í friðsamlegum
tilgangi. íslendingar hafa
stutt gyðinga og Ísraelsríki
eindregið á vettvangi Samein-
uðu þjóðanna og þeir hafa átt
samúð þjóðarinnar. Á því hef-
ur engin breyting orðið og það
er óráðlegt og röng land-
kynning, ef íslenskir ráða-
menn gefa yfírlýsingar, sem
eru skildar á annan veg. ís-
lendingar áttu mikilvægan
þátt í stofnun ísraelsríkis und-
ir forystu Thor Thors, sendi-
herra hjá Sameinuðu
þjóðunum, eins og fram kem-
ur í ævisögu Abba Ebans,
fyrrum utanríkisráðherra, auk
þess sem ógleymanleg er
heimsókn Ben Gurions, for-
sætisráðherra, hingað til
lands, þegar þeir Ólafur Thors
ræddust við. Þá birtist hér í
blaðinu í fyrsta sinn sú heims-
frétt, að hann væri reiðubúinn
að hitta Nasser að máli.
Fundurinn um næstu helgi
leggur mikla ábyrgð á herðar
okkar Islendinga. Það verður
ekki nógu mikil áhersla lögð
á mikilvægi þess, að við sýn-
um umheiminum að valið á
Reykjavík var alls ekki
mistök. Við verðum að sýna
óvéfengjanlega, að við völdum
þessu mikla verkefni. Til þess
þarf jafnvægi hugans og stað-
festu í skipulagi, og þá ekki
síst einhug og samheldni þjóð-
arinnar allrar. Island er að
sönnu smáríki og Reykjavík
smáborg í samanburði við
höfuðborgir heimsins, en
þetta Iitla samfélag, sem rúm-
aðist í einu hverfí hjá milljóna-
þjóðum, eins og oft er sagt,
hefur áður sýnt, að það á
dugmikla borgara, sem hafa
hug og þrek til að vinna verk,
sem stórþjóðir gætu verið full-
sæmdar af. Hinir erlendu
fjölmiðlamenn líta okkur að
sjálfsögðu gagnrýnum aug-
um, þótt þeir séu yfírleitt
vinsamlegir, en minnsti veik-
leiki getur orðið stórfelldur
skellur. Þetta atriði verða allir
íslendingar, sem að undirbún-
ingi fundarins vinna, að hafa
ríkulega í huga.
Vonir eru bundnar við það,
að Reagan og Gorbachev
komist að niðurstöðu á
Reykjavíkurfundinum, sem
leiði til gagnkvæmrar fækk-
unar meðaldrægra kjamorku-
eldflauga í Evrópu. Það yrði
sögulegur atburður, því fram
að þessu hafa stórveldin ekki
getað komið sér saman um
annað en takmörkun vígbún-
aðarkapphlaupsins. Við ís-
lendingar skulum miða allan
undirbúning og skipulag fund-
arins af okkar hálfu við það
að hann verði okkur til sóma
og vinnubrögð okkar verði
ekki til þess með einum eða
neinum hætti að trufla árang-
ur hans. Þær fréttir, sem
Morgunblaðið hefur síðast af
fundinum, eru þær að hér
verði ekki um veisluglaum að
ræða, heldur vinnufund þjóð-
arleiðtoganna tveggja. Vonir
eru við það bundnar, að sáð
verði fræjum í Reykjavík, sem
síðar eigi eftir að bera ríkuleg-
an ávöxt.
■ LEIÐTOGAFUNDURINN í REYKJAVÍK
Höfði - leiðtogafundur í
þjóðsögulegu umhverfi
Nú hefur veríð ákveðið að Mikhail Gorbachev, leiðtogi Sovétríkj-
anna, og Ronald Reagan, Bandaríkjaforseti, haldi einkafundi í húsinu
Höfða, sem reist var fyrir franska konsúlinn á íslandi 1909. Sögu-
sagnir herma að kona, sem fylgdi Einari skáldi Benediktssyni, hafi
leikið lausum hala í húsinu og altalað var á sínum tima að breski
sendiherrann J. John Greenway hefði krafist þess að Höfði yrði
seldur og nýr sendiherrabústaður keyptur vegna reimleika. En Höfði
er ekki aðeins annálaður fyrir draugagang. Að sögn Davíðs Oddsson-
ar borgarstjóra söng Marlene Dietrich þar lagið „Lili Marleen", sem
átti hug og hjörtu hermanna, í boði breska sendiherrans sir Gerald
Shepherd á stríðsárunum. Einnig gerist leikritið „Pijónástofan Sól-
ey“ eftir Halldór Laxness í húsinu og Erró varð fyrir slíkum áhrifum
í Höfða að hann lýsti yfir þvi að hann myndi mála mynd af Lax-
ness. Erró ferðaðist síðan til Himalayafjalla, að sögn Davíðs, og
hangir myndin nú í veislusal Höfða.
Veislusalurinn í Höfða. Morgunblaðið/Jöhanne, tong.
Einar Benediktsson var fulltrúi
föður síns, sem þá var sýslumaður
í Þingeyjarsýslum, frá því hann lauk
lagaprófi 1892 til 1897. Segir frá
því í ævisögu Einars, sem
Steingrímur Þorsteinsson skráði og
birtist í „Lausu máli“, að árið 1893
hafi hann fengið sitt erfiðasta mál
í hendur, Sólborgarmálið.
Sólborgarmálið
Segir svo í frásögn Steingríms:
„Austur á Svalbarði í Þistilfírði var
um þessar mundir prestur bekkjar-
bróðir Einars, Ólafur Petersen.
Meðal vinnuhjúa hans voru hálf-
systkin, Siguijón Einarsson og
Sólborg Jónsdóttir. Lá á því grunur
að Sigurjón hefði getið bam með
systur sinni og þau fargað því.“
Þetta mál var kært til sýslu-
manns og Einar, sem þá var settur
í embættið, fer austur til réttar-
halda í febrúar 1893. Við yfir-
heyrslu gekkst Siguijón við
sifíaspellum þeirra systkina og
ásetningi þeirra að fyrirfara bam-
inu. Hann kvaðst hafa grafið bamið
en fengið það dáið í hendur.
Heimamenn voru fengnir til að
gæta systkinanna en „áður en Sól-
borg yrði yfirheyrð beiddist hún að
mega leggjast til hvflu og leyfði
Einar það. Skömmu síðar heyrðist
kveða við nístandi kvala- og angist-
aróp. Sólborg hafði þá neytt færis
og náð í stryknin, sem bróðir henn-
ar notaði til refaeitrunar."
Vangoldinn
feijutollur
Sólborg andaðist í höndum Ein-
ars og heimfólks á Svalbarða. „Sem
nærri má geta fékk þetta mjög á
Einar og varpaði lengi skugga á
lífsgleði hans. Óhlutvandir menn,
sem vissu um draugageig hans,
hlífðust ekki heldur við að hrella
hann. Á heimleiðinni frá Svalbarði
fékk hann þegar á því að kenna.
Er yfir Jökulsá í Axarfirði var kom-
ið og Einar greiddi feijutollinn fyrir
sig og fylgdarmann kvað feijumað-
urinn vangoldið, sagðist hafa flutt
þau þijú. En Einar brást ókunnug-
lega við og feijumaðurinn sagði:
„Og heldur þú kannski að hún fylgi
þér ekki.“ Fleira er sagt að borið
hafi við þvf til vitnis að Einar færi
ekki einsamall.
Hvorki utan kirkju
garðs, né innan
Matthías Johannessen ræðir í
„Ferðarispum" við Guðjón heitinn
Einarsson á Sævarlandi, sem mundi
Sólborgu vel, einkum þar sem hún
sat í kirkjunni með marglitt og fag-
urt sjalið sitt. Matthías lýsir þessu
svo í bók sinni: „Prestshjónin, séra
Ólafur og kona hans, voru gott fyr-
irfólk," sagði Guðjón þegar ég talaði
við hann og hann rifjaði upp gami-
ar minningar, en kertaljósið flökti
í augum hans. „Sólborg var ekki
ómyndarleg," bætti hann við eins
og það gerði harmleikinn eitthvað
skiljanlegri. Hún er greftruð þarna
í kirkjugarðinum. Málið var leyst
með þvi að hún var sett inn undir
torfvegginn svo að hún var hvorki
fyrir innan né utan garð. Nú eru
bein hennar undir þýfinu í miðjum
kirkjugarðinum."
Á sama stað skrifar Matthías um
Einar „Sumir segja að hann hafi
haft Sólborgu í huga þegar hann
orti um hvarf séra Odds frá
Miklabæ:
„Því gieymskunnar hnoss ei hlotið fær
neitt hjarta, sem gleymsku þráir.“
Einar kvað síðar upp dóm í máli
Siguijóns, en feigðaróp Sólborgar
kváðu oft fyrir eyrum hans og
fannst honum Sólborg sækja að
sér. Linnti þessu ekki fyrr en fjórt-
án árum síðar er hann flutti frá
Stóra-Hofi á Rangárvöllum, að þvi
er segir í ævisögu Steingríms.
Atburðimir að Svalbarði hafa
síðar orðið tilefni til skrifa. Tómas
Guðmundsson ritaði þátt sem nefn-
ist „Sólborg" í bókinni „Undir
hauststjömum", sem hann skrifaði
ásamt Sverri Kristjánssyni, sagn-
fræðingi. Matthías Johannessen
samdi leikritið „Sólborg", sem gefið
var út í bókinni „Fjaðrafok og önn-
ur leikrit". Hefur leikritið enn ekki
verið fært upp.
Einar fékk embætti sýslumanns
í Rangárvallasýslu 1904 og ákvað
að setjast að á Stóra-Hofí. Hann
keypti hús af bóndanum á Þorvalds-
eyri undir Eyjaföilum, lét rífa húsið
og flytja efnivið þess að Hofi. Þar
var húsið endurreist. Smiðunum,
sem reistu húsið á ný, þótti oft sem
þeir yrðu varir við ýmislegt undar-
legt. Heyrðu þeir högg þar sem
enginn var að verki og stundum
þóttust þeir heyra snælduþyt.
í fyrsta bindi Skruddu Ragnars
Ásgeirssonar segir frá þvf að Ein-
ari hafi verið Ijóst að eitthvað
óhreint væri í kringum sig þegar
hann settist að á Stóra-Hofí. Og
vildi hann að sögn manna fyrir alla
muni losna við þennan slæðing.
Sagt er að hann hafí leitað ráða til
gamals manns í Rangárþingi, sem
lengra vissi nefi sínu. Maður þessi
er ekki nafngreindur, en hann á að
hafa ráðlagt Einari að flytja úr
sýslunni. Skyldi hann ekki fara
beint frá Stóra-Hofi til Reykjavíkur
heldur koma við á kirkjustað, vera
þar til altaris og aJdrei koma að
Stóra-Hofi síðan.
Sólborg skilin eftir?
Eitt er víst að þegar Einar fékk
lausn frá sýslumannsembættinu
1907 reið hann heiman frá sér til
kirkjubæjarins Odda og var þar til
altaris. Þótti þetta tíðindum sæta.
Einar fór frá Odda til Reykjavíkur
og kom aldrei að Stóra-Hofi eftir
það.
Guðmundur Þorbjamarson
keypti Stóra-Hof af Einari og sett-
ist þar að með fjölskyldu sinni.
Þótti fljótt sýnt að eitthvað hefði
orðið eftir í húsinu þegar Einar
flutti.
Skömmu eftir að Guðmundur
flutti í húsið brann það til kaldra
kola. Var þegar tekið til við að reisa
nýtt hús og leið ekki á löngu þar til
í ljós kom að ekki væri allt með
felldu. Bæði heimamenn og að-
komufólk heyrði ýmis konar hávaða
og skarkala, sem var einna magn-
aðastur í litlu gestaherbergi á
loftinu norðanverðu og háaloftinu
þar fyrir ofan.
Reimleikar þessir ágerðust og
heyrðist oft og tíðum hávaði eins
og gengið væri upp og ofan stiga
þegar víst var að enginn lifandi
maður var á ferli.
Um þessar mundir var ung stúlka
ráðin heimiliskennari að Stóra-Hofí
og var hún látin sofa í norður-
herberginu. Stúlkan var næm fyrir
ýmsu dularfullu, segir í frásögn
Ragnars, og varð henni ekki svefn-
samt þar. Þá kom fyrir að unga
fólkið á Stóra-Hofí fór í andaglas,
sem fór þannig fram að bókstöfum
var raðað í hring á örk og fingri
stutt á glas, sem síðan nálgaðist
stafina. Kom þá fram stúlka, sem
kvaðst völd að skarkalanum. Hún
sagði að Einar Benediktsson hefði
skilið sig þar eftir og kvaðst hafa
yndi af að hræða.
Fór svo að Guðmundi þótti nóg
um og notaði hann tækifærið eitt
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 7. OKTÓBER 1986
37
Morgunblaðið/Jóhannes Long
Fundarstaðurinn í Höfða
Á teikningunni sést húsaskipan á fyrstu hæð Höfða. Þá er sérstaklega merktur sá staður, þar sem leiðtogamir eiga að setjast til við-
ræðna. Ljósmyndin sýnir herbergið, myndin af Bjama Benediktssyni er máluð af Svölu Þórisdóttur en hin málverkin em eftir Ásgrím Jónsson.
Morgunblaðið/Jóhannes Long
Hátt er til lofts í forstofunni i Höfða og hanga þar á veggjum teikningar eftir Jóhannes S. Kjarval.
sinn er hann var staddur í Reykjavík
til að ræða við forstöðumenn Sálar-
rannsóknarfélagsins, Harald Niels-
son og Einar Kvaran, og leita ráða
um hvemig losna mætti við um-
ganginn. Veturinn eftir lögðust
reimleikamir aftur á móti niður og
víkur þá sögunni á miðilsfund í
Reykjavík. Aðalbjörg Sigurðardótt-
ir, kona Haraldar Nielssonar, segir
frá því að fundir hafi verið haldnir
í föstum hring um veturinn með
Mörtu Jónsdóttur miðli.
„Virtíst full af hatri
til Guðs og manna“
Á einum fundanna hefði verið
líkast því sem verið væri að kyrkja
miðilinn, sem gripið hefði um háls
sér: „Smátt og smátt var byijað
að tala í gegnum miðilinn með mikl-
um ofsa, og var það kona, sem
kvaðst hafa fyrirfarið sér á eitri og
væri sér því illt í hálsinum. Hún lét
mjög illa af líðan sinni og var hin
versta viðureignar." Er líður á fund-
inn kemur i ljós að þar er komin
Sólborg Jónsdóttir. Haldnir vom
fleiri fundir með Mörtu og ísleifi
Jónssyni sem miðlum til þess að fá
Sólborgu til að átta sig, að því er
segir í frásögn Aðalbjargar.
„Virtist hún full af hatri til Guðs
og manna og langa til að láta illt
af sér leiða, af því að hún kveldist
sjálf. Smátt og smátt breyttist
þetta, en þó ekki verulega fyTr en
búið var að sameina hana baminu,
og hún hafði sannfærst um að það
hataði hana ekki. Varð hún þá
gagntekin af iðmn og þakklæti og
bjóst nú að hefja göngu sína áfram
frá þessu jarðlífssviði og til annarra
fegurri heima. Vom seinustu fund-
imir sem Sólborg kom á jafnyndis-
legir og hinir fyrstu höfðu verið
erfiðir."
Aðalbjörg greinir frá því að
sumarið eftir hafí Guðmundur Þor-
bjamarson komið að tali við mann
sinn vegna reimleika að Stóra-Hofí
og sagt að sig óaði við að sitja þar
annan vetur. Síðar hefði hún fregn-
að að Sólborgar hefði ekki framar
orðið vart að Hofi og taldi hún það
góða staðfestingu á því, sem bar
við á miðilsfundunum.
Víkur sögunni nú aftur að Einari
Benediktssyni. Hann býr í Edinborg
á Skotlandi, milli þess sem hann
flakkar heimshoma á milli, frá 1907
til 1913. Snemma árs 1914 dvelst
Einar í Reykjavík og festir þá kaup
á húsinu, sem franski ræðismaður-
inn Bríllouin lét reisa 1909. Einar
ætlaði húsið til sumardvalar fíöl-
skyldu sinni og var það nefnt
Héðinshöfði.
Þegar heimsstyijöldin síðari
brýst út kemur hann hingað til
lands með fjölskyldu sína og býr í
Höfða eitt ár.
Sögusagnir komust þá á kreik
um að Sólborg hefði fylgt Einarí
til Höfða. Til dæmis var sagt að
draugur Sólborgar hefði hafst við
f kjallara Höfða og teiknað þar
sjálfsmyndir. Einnig kom fyrir að
málverk slitnuðu af veggjum á
óskýranlegan hátt.
Víst er að Sólborg sótti áfram á
Einar. Árið 1930, um tíu árum fyr-
ir andlát skáldsins, spyr óneftidur
maður Einar um „slæðinginn" í
húsinu á Stóra-Hofí. Spumingin
virtist fá á Einar, sem bandaði frá
sér hendinni og sagði: „Það er hún
Sólborg! — hún Sólborg."
Matthías Einarsson landlæknir
bjó því næst í Höfða og ólst þar
upp listmálarínn Louisa Matthías-
dóttir, sem nú hefur aðsetur í New
York.
Sérsínna sendiherra
verður reimleika var
Næst var húsið bústaður ræðis-
manns Breta og síðar sendiherrabú-
staður þeirra. Sir Gerold Shepherd
var sendiherra í heimsstyijöldinni
síðari og kvartaði hann aldrei undan
reimleikum, en honum þótti húsið
halda illa vatni. Baxter hét sá sendi-
herra, sem tók við af Shepherd, og
1950 var J. John Greenway gerður
sendiherra Breta á íslandi. Að sögn
Bríans Holt, sem um þær mundir
hóf störf við breska sendiráðið hér
á landi, var Greenway afar sérvit-
ur „Hann var mikill kvenhatari og
mjög sérsinna. Greenway var
dæmigerður Englendingur af gamla
skólanum. Skömmu eftir að Green-
way kemur til íslands finnst sjórek-
ið lík af konu í flæðarmálinu fyrir
neðan Höfða."
Að sögn Brians þoldi Greenway
ekki við í húsinu eftir það. Hann
þóttist heyra torkennileg hljóð og
gauragang um miðjar nætur.
„Sjálfur varð ég aldrei var við neitt,
en Greenway var viðþolslaus og að
lokum skrifaði hann bréf til breska
utanríkisráðuneytisins í London,
krafðist þess að Höfði yrði seldur
og keyptur yrði nýr sendiherrabú-
staður. Greenway bjó aðeins hálft
annað ár í Höfða."
Fleiri sögur fara af húsinu.
Reykjavíkurborg eignaðist Höfða
og hefur húsið verið notað til gesta-
móttöku síðan 1970. Eitt sinn var
læknum haldinn þar hádegisverður
og hafði húsið þá verið gert upp í
hólf og gólf. í miðjum klíðum losn-
ar hurðarhúnn, þeytist út í miðjan
veislusal og fleytir kerlingar á gólf-
inu...
Eftir er að vita hvort leiðtogar
stórveldanna fá næði til skrafs og
ráðagerða í þessu þjóðsögulega
húsi.
Frásögn: KB