Morgunblaðið - 07.10.1986, Blaðsíða 48

48
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 7. OKTÓBER 1986
Biblían er á signrför
Pétur Pétursson
ræðir við dr.
Eugene A. Nida,
heiðursdoktor
Háskóla Islands
Engin setning hefur haft jafn
mikil áhrif á menningu þjóðanna
eins og kristniboðsskipunin í lok
Mattheusarguðspjalls (28:19):
„Farið því og gjörið allar þjóðir
að lærisveinum__“
Við þurfum ekki annað en að
líta í eigin barm til þess að fá
þetta staðfest. Fombókmenntir
okkar urðu til þegar latínuáhrif
heimskirkjunnar náðu fótfestu hér
á landi á 12. og 13. öld. Þýðing
Nýja testamentisins árið 1540 og
útgáfa biblíunnar allrar undir
umsjá Guðbrands Þorlákssonar
biskups árið 1584 hefur haft
ómæld áhrif á íslenska menningu
og þjóðararf.
Biblíutextinn, vitnisburðurinn
um opinbemn guðs sem sögulegur
veruleiki í ákveðnu félagslegu og
menningarlegu samhengi, er auð-
vitað kjami knstinnar menningar,
ekki aðeins á íslandi heidur einnig
um alla heimsbyggðina. Biblíu-
þýðingar og útbreiðsla fagnaðar-
erindisins til ólíkra þjóða og
þjóðarbrota er hreyfíafl trúboðs-
sögunnar sem er sívirk starfsfemi
sem fer fram enn í dag. Biblíufé-
lögin hafa unnið og vinna enn
þrekvirki með því að koma biblí-
unni yfír á önnur tungumál. Það
er meira verk en mann gmnar,
að koma boðskap hennar til skila
við hinar ýmsu aðstæður. Til þess
þarf ekki aðeins haldgóða þekk-
ingu á ritum biblíunnar og þeim
málum sem hún var skrifuð á,
heldur einnig þekkingu á því
tungumáli sem færa á biblíuna
yfír á svo og menningu og sam-
félagi því sem hinu lifandi Orði
er ætlað að skjóta rótum í.
Guðfrasðideild Háskóla íslands
ákvað í tilefni af 75 ára afmæli
skólans, að heiðra þann mann
með doktorsnafnbót sem mest
hefur mótað biblíuþýðingar und-
anfama áratugi. Hér er um að
ræða dr. Eugene A. Nida, sem
er yfírmaður rannsóknarstarfsemi
Sameinuðu biblfufélaganna, en
það em samtök um 100 biblíufé-
laga, m.a. Hins íslenska biblíufé-
lags. Þessi samtök vom stofnuð
árið 1946, en Nida hafði áður
verið frmakvæmdastjóri þýðing-
armála hins Ameríska biblíufé-
lags. Auk rannsóknarstarfa hefur
Nida séð um menntun og þjálfun
sérfræðilegra ráðunauta við
biblíuþýðingar víðsvegar.
Eugene A. Nida er fæddur í
Oklahoma í Bandaríkjunum árið
1914. Hann lagði stund á fmm-
mál biblíunnar, einkum grísku en
doktorsprófí lauk hann í málvís-
indum. Auk þess að vera guð-
fræðingur er dr. Nida mikilsvirtur
málfræðingur og hefur auk aðal-
starfa sinna fyrir biblfufélögin
m.a. verið forseti Linguistic Soci-
ety of America.
Það sem einkum einkennir þýð-
ingaraðferðir dr. Nida er hvemig
hann styðst við mannfélagsfræði-
leg sjónarmið (einkum sociolingu-
istics) við lausn hinna flóknu
vandamála, sem upp koma þegar
texti biblíunnar er færður úr bún-
ingi frummálsins yfir á nýtt mál.
Þýðingarstarfið tekur í meðfömm
hans fyrst og fremst mið af mót-
takandanum og hlutverk þýðing-
arinnar er að gera honum kleift
að skilja textann og tileinka sér
hann á sama hátt og þeir sem
biblfan var skrifuð fyrir í upp-
hafí. Þannig er ekki nóg að þýða
biblíuna frá orði til orðs (sem út
af fyrir sig er oftast óhugsandi)
heldur verður þýðingin að vera
jafngild frumtextanum fyrir mót-
takandann sem lifír f ólfku
samfélagi við ólíka menningu.
Ahrif hins þýdda texta verða þó
aldrei nákvæmlega þau sömu og
rit biblíunnar höfðu á móttakend-
uma í upphafí vegna hinna ólíku
sögulegra og menningarlegra for-
sendna, en þau eiga að vera
jafngild (functional equivalence).
Aðferð Nida byggir á merking-
arfræðilegri greiningu á byggingu
málsins í kjamasetningar, þ.e.a.s.
djúpbyggingu málsins. Þessar
setningar em þýddar og fluttar
yfír á viðkomandi mál samkvæmt
gildandi reglum hvers samfélags
og lagaðar að stfl og málvenjum.
í gmndvallaratriðum er sömu að-
ferðum beitt þegar nýjar biblíu-
útgáfur em gerðar, t.d. á
alþýðlegu máli. Nida var í farar-
broddi þeirrar stefnu á sjötta
áratugnum að gefa fólki tækifæri
á alþýðlegum biblíuþýðingum í
aðgengilegum útgáfum. Enska
alþýðuútgáfa Nýja testamentisins
hefíir nú selst í 75 milljónum ein-
taka. Nida er nú að vinna að
biblíuútgáfu fyrir böm á aldrinum
5—9 ára sem byggir á svipuðum
aðferðum.
Þessi merkingargreining bygg-
ir á svipuðum forsendum og
málfræði hins þekkta málfræð-
ings Nohams Chomsky. Nida setti
hugmyndir sínar fram fímm ámm
áður en Chomsky, en þær vom
fyrst og fremst liður í þróun hans
á nýjum þýðingaraðferðum, ekki
sjálfstæð kenning eins og sú sem
Chomsky er frægastur fyrir.
Ég átti þess kost að ræða við
Nida um starf hans fyrir biblíufé-
lögin. Ég spurði hann fyrst að því
hvort ekki væri bráðum búið að
þýða biblíuna yfír á öll helstu
tungumál heimsins.
„Við þurfum að hafa það í
huga,“ sagði dr. Nida, „að tungu-
málunum er í raun alltaf að fíölga.
Það kemur að vísu fyrir að ein-
staka tungumál deyr út, en það
em alltaf fleiri sem bætast við. í
Bandaríkjunum einum verðum við
Dr. Eugene A. Nida
að hafa biblíuna á 70 tungumálum
og mállýskum. Þegar prentlistin
kom til sögunnar í Evrópu var
aðeins um 12 mál að ræða ef
miðað er við kennslu og bók-
menntir, en nú em þau 52. Við
eigum biblíuna, eða hluta hennar,
á rúmlega 1.800 málum en það
er samt sem áður mikil eftirspum
eftir nýjum þýðingum, sérstak-
lega í Afríku og Nýju-Gineu. Hér
koma þjóðleg sjónarmið inn. Þjóð-
ir og þjóðarbrot og jafnvel ætt-
flokkar vilja hafa biblíuna á sínu
máli. Oft er réttlætanlegt að ráð-
ast í nýja þýðingu þótt fólkið eigi
aðgang að útgáfu sem það skilur.
Við fömm ekki aðeins eftir höfða-
tölu þegar við ráðumst í nýja
þýðingu. Auk þess hafa hinar
ólíku kynslóðir mismunandi þarf-
ir. Þeir eldri halda oft dauðahaldi
í gamlar og úreltar þýðingar sem
jmgri kynslóðin skilur ekki og er
algerlega ósnortin af. Þetta er
auðvitað ótækt og það þarf helst
að vera fleiri en ein þýðing í gangi
í einu á hveijum stað. Aukinn
skilningur á menningarlegum og
félagslegum þáttum tungumálsins
hefur gert biblíuþýðingar mun
flóknara og vandasamara verk-
efni en áður.
Hvaða vandamál er þyngst á
metunum þegar verið er að
þýða bibliuna yfir á mál hinna
svokölluðu frumstæðra þjóða,
sem mótaðar hafa verið af
andatrú (animism)? Er ekki
nánast óhugsandi að tjá grund-
vallarhugtök biblíunnar fyrir
þessu fólki?
„Sannleikurinn er nú sá að
meirihluti fólks í hinum svokallaða
menntaða vestræna heimi á erfíð-
ara með að skilja biblíuna en
frumstætt fólk. Þeir síðamefndu
skilja fyrirbæri eins og ættflokka,
fómir, anda og djöfla. Þeir eru
því að mörgu leyti nærri heimi
biblíunnar en margir á Vestur-
löndum. Auðvitað koma upp erfíð
vandamál vegna ólíkra merkinga
orða og orðtaka svo og vegna
þess að ýmsar siðvenjur hafa
gagnstæða merkingu miðað við
menningarheim biblíunnar. Ólík
merking sama orðs er ekki mesta
vandamálið í þýðingarstarfínu,
heldur fremur skyld merking
ólíkra orða. Þau eru svo nálægt
hvert öðru í hinu merkingarfræði-
lega rúmi. Við emm nú með
orðabók í smíðum sem á að auð-
velda þýðingarstarfíð að þessu
leytí. Það er ekki alltaf erfiðast
að fínna orðin heldur að greina
margvíslega merkingu þeirra og
setja þau í rétt samhengi.
Það virðist ekkert lát vera á
eftirspuminni eftir biblíunni í
nýjum útgáfum og á nýjum
málum. Hver heldur þú að sé
skýringin á þessu?
Fjöldi Vesturlandabúa hefur
orðið fyrir vonbrigðum vegna trú-
ar sinnar á hagvöxt og pólitísk
hugmyndakerfí sem lofað hafa
gulli og grænum skógum. Fólk
leitar til biblíunnar eftir leiðsögn
þótt það fari ekki f kirkju og til-
heyri ekki trúarsamtökum. Þau
virðast ekki mæta andlegum þörf-
um fólksins. Svipað má segja um
fólk í Kína, en þar var ég nýlega
á fyrirlestraferð. Þó fjölgar kirkj-
unum þar og söfnuðimir stækka.
Eftirspumin eftir biblíum er gífur-
leg í Kína og Sameinaða biblíufé-
lagið er að koma upp fullkomn-
ustu tölvuvæddri prentsmiðju þar
í landi til þess að mæta þessari
eftirspum.
Ég held það séu einkum Qögur
atriði sem liggja að baki þess
áhuga á biblíunni og þau tak-
markast ekki við Kína. Það er í
fyrsta lagi að biblían er raunsæ
bók, fólk tekur eftir því. Hún
gerir ekki allar hetjur að dýrðling-
um. Davíð konungur var til dæmis
morðingi og hórkarl. Pétur post-
uli afneitaði meistara sínum
o.s.frv. Það er ekki bara verið að
fegra, þetta er raunsæi sem snert-
ir fólkið, en um leið búa guðsjöll
biblíunnar yfír von og það er
meira en hægt er að segja um
bókmenntir vorra tíma. I öðm
lagi er það að fagnaðarerindið er
rótfest í sögulegum vemleika, það
em tengsl guðsríkis við söguna
sem fólk sér að það getur átt hlut-
deild í og tilheyrir. í þriðrja lagi
er það kærleikurinn. Menn sjá það
sffellt að hann breytir fólki, um-
skapar það. Það er hægt að
stjóma fólki með því að hræða
það og beita valdi, en það er ekki
hægt að breyta því nema fyrir
kærleika. í Qórða lagi er það per-
sóna Krists. í Kína hitti ég konu
sem sagði mér frá reynslu sinni
í menningarbyltingunni svo-
nefndu. Samstarfsmenn hennar
og vinir jrfírgáfu hana og hún
varð fyrir ofsóknum vegna þess
að hún var kristin. Hún hafði
gengið í sunnudagaskóla og mjmd
Jesú var lifandi fyrir henni. Hann
var alltaf góður og alltaf að hjálpa
þó hann væri ofsóttur og kross-
festur að lokum. Þessu gat hún
ekki gleymt og það var eins og
hann bæri með henni þjáningar
hennar á erfiðleikatímum. Ég
fann það víða í Kína að fólk var
snortið af þessari persónu sem
gat heillað fólkið, en fór þó ekki
leið stjómmálanna til að ná mark-
miði sínu.“
Dr. Eugene Nida er maður
glaður og reifur og talar um biblí-
una af mikilli hrifningu, eins og
hann væri að kynnast henni í
fyrsta skiptið. En hann hefur alla
starfsævi sína unnið að því að
koma þessari bók á framfæri við
sem flesta á því máli sem þeir
skilja best. Hann er bjartsýnn
raunsæismaður og sagði að lok-
um: „Biblían er á sigurgöngu. Það
er ekki nokkur vafí, en það er
ekki hægt að segja það sama um
kirkjumar alls staðar."
í dag gefst fólki kostur á að
hlýða á fyrirlestur dr. Nida í Há-
skóla Islands.
Dr. Pétur Pétursson gegnir
ronnsóknar- og kennslustöðu í
trúarlífsfélagsfrœði við guð-
frœðideild háskólans í Lundi í
Svíþjóð. Hann vinnur um þessar
mundir að rannsóknarstörfum i
samvinnu við Guðfræðistofnun
HÍ.
Sláturtíð:
125 manns vinna við sauð-
fjárslátrun á Selfossi
Strangara mat fellir feita dilka um flokk
Hafnarfjörður:
Dagheimili í Staðarhvammi
í ÞEIRRI sláturtíð sem nú stend-
ur yfir er gert ráð fjrir að
slátrað verði á Selfossi um 36
þúsund dilkum, sem er svipað
magn og i fyrra. Slátrað er í
tveimur sláturhúsum, hjá Höfn
hf og Sláturfélagi Suðurlands.
Að sögn sláturhússtjóra slátur-
húsanna eru dilkar vænir en vegna
strangara mats falla dilkamir nú
frekar í annan flokk vegna fitu, þó
svo þeir séu ekki feitari en gerðist
í fyrra.
I sláturhúsi Hafnar hf hófst slátr-
un 19. september og þar er gert
ráð fyrir að slátra 13 þúsund ijár.
Þar er búist við að slátrun standi
yfír til 23. október. Höfíi hf hefur
hingað til leigt frystigejnnslur í
Hafnarfirði en fyrirtækið hefur nú
keypt viðbótarhúsnæði við Gagn-
heiði þar sem fyrirhugað er m.a.
að setja upp frystigeymslur.
Hjá Sláturfélagi Suðurlands
hófst slátrun af fullum krafti 22
september en þá hafði verið slátrað
í fjóra daga í byrjun mánaðarins.
Gert er ráð fyrir að slátra 23 þús-
und dilkum í ár. Til smanburðar
má nefna að á ámnum 1972 - 73
var slátrað mest hjá SS 46 þúsund
fjár.
Vel hefur gengið að fá fólk til
starfa hjá sláturhúsunum. Vegna
brejrtinga á fláningsfæribandi í slát-
urhúsi SS era starfsmenn þar um
20 færri en í fyrra. Þer hjá SS
gera ráð fyrir aið vera að til 17.
október.
Sig Jóns.
Á BÆJ ARSTJ ÓRN ARFUNDI
þann 30. september var sam-
þykkt með 11 atkvæðum að hefja
undirbúning og framkvæmdir
við byggingu nýs dagheimilis við
Staðarhvamm, en áður hafði ve-
rið ákveðið að byggja heimilið á
Hamri við Hringbraut.
Akvörðun um byggingu nýs dag-
heimilis var tekin í tíð fyrrverandi
bæjarstjómar, en þá var fyrirhugað
að byggja það í landi Setbergs.
Núverandi bæjarstjóm ákvað að
byggja dagheimilið á Hamri við
Hringbraut, en sjálfstæðismenn í
bæjarstjóm mótmæltu því og lögðu
til að málið jrrði tékið fyrir í skipu-
lagsnefnd og hjá skólayfírvöldum,
þar sem ekki hefði verið gert ráð
fyrir byggingu dagheimilis sam-
kvæmt skipulagi á þeim stað.
Endanleg ákvörðun um Staðar-
hvamm var tekin á fundinum eftir
að breytingartilllaga sjálfstæðis-
manna um að byggja dagheimilið í
landi Setbergs hafði verið felld.
Undirbúningur framkvæmda er
hafínn, og búist er við að dag-
heimilið taki til starfa seint á næsta
ári.