Morgunblaðið - 07.06.1987, Blaðsíða 25

24
MORGUNBLABIÐ, SUNNUDAGUR 7. JÚNÍ 1987

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 550 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 50 kr. eintakiö.
Stöðugt gengi og
næsta ríkisstjórn
Sitjandi ríkisstjóm hefur allt
frá því að hún tók við völdum
1983 fylgt fastgengisstefnu,
sem hefur lagt gmnninn að
meiri stöðugleika og lægri verð-
bólgu. Dr. Sigurður B. Stefáns-
son, hagfræðingur, bendir á í
grein í viðskiptablaði Morgun-
blaðsins síðastliðinn fímmtudag,
að stefnan í gjaldeyris- og geng-
ismálum verði á meðal þess
mikilvægasta sem ný ríkisstjóm
tekst á við.
Launahækkanir á síðasta ári
og yfírstandandi ári umfram
verðmætaaukningu þjóðarbús-
ins, halli á ríkissjóði og vaxandi
viðskiptahalli „gera nú æ
áhættusamara að halda gengi
krónunnar föstu áfram," segir
Sigurður B. Stefánsson. Hann
bendir á að raungengi krónunnar
hafí hækkað verulega undanfar-
in misseri og við það hefur hagur
innflytenda batnað en staða út-
flutnings versnar: „Það er
engum vafa bundið að mjög
herðir að hag mikilvægustu út-
flutningsgreina með haustinu ef
svo fer sem horfír. A næsta ári
getur reynst erfítt að ná endum
saman við óbreytta þróun launa
og gengis. Stjómvöld verða því
á næstu vikum að velja milli
tveggja kosta. Að gefa eftir
gengisfestuna og laga gengi
krónunnar að innlendum kostn-
aðarhækkunum og færa þannig
kaupmátt aftur frá launþegum
til útflutningsgreina með lægra
skráðu gengi. Eða standa fast
við núverandi stefnu í gengis-
málum og taka launamál, ríkis-
íjármál og peningamál föstum
tökum og koma þannig í veg
fyrir vaxandi halla í viðskiptum
við önnur lönd og hækkun er-
lendra skulda. Síðari leiðin er
áhættusöm fyrir smáþjóð sem
skuldar mikið fé í útlöndum. Hún
krefst dirfsku og stjómkænsku
af hálfu ráðamanna — en þannig
fæmmst við nær því marki en
ekki fjær að sýnast efnahagslega
sjálfstæð þjóð í augum annarra."
Þegar þetta er ritað gerir Jon
Baldvin Hannibalsson, formaður
Alþýðuflokksins, tilraun til þess
að mynda samsteypustjóm Al-
þýðuflokks, Framsóknarflokks
og Sjálfstæðisflokks. Eitt af því
sem þessir flokkar þurfa að ná
samkomulagi um, áður og ef
þeir taka upp samvinnu í nýrri
ríkissjóm, er stefnan í gengis-
málum. Sigurður B. Stefánsson,
bendir réttilega á, í áðumefndri
grein, að fastgengisstefnan
krefst dirfsku og kænsku af
nýrri ríkisstjóm. Til að fylgja
henni þarf að taka afstöðu til
þess við hvaða erlendar myntir
skuli miða meðalgengi krónunn-
ar.
Dollarinn hefur fram til þessa
vegið þungt í gengi krónunnar.
Þetta hefur gert það að verkum
að hér hefur hvorki verið stöðugt
verð á Evrópumyntum né doll-
ara. Sigurður B. Stefánsson
varpar fram þeirri hugmynd að
rétt væri að miða gengi krónunn-
ar eingöngu við Evrópumyntir.
Kostimir em stöðugra innflutn-
ingsverð og þar með stöðugra
innlent verðlag. Á ársfundi
Seðlabankans viðraði Jóhannes
Nordal, seðlabankastjóri, sömu
hugmyndir. En jafnframt því
sem tekin yrði upp ný viðmiðun
í gengi krónunnar, verður að
auka_ fijálsræði í gjaldeyrisversl-
un. Á þetta hefur Morgunblaðið
bent en á undanfömum ámm
hafa verið stigin stór skref í þá
átt, þó langt sé í land.
Þegar ríkissjóður eyðir meira
en hann aflar og verðbólga og
hækkun kaupmáttar er miklu
meiri hér á landi en í viðskiptal
öndunum, er ekki til lengri tíma
litið hægt að halda gengi
íslensku krónunnar stöðugu.
Halli á ríkissjóði veldur við-
skiptahalla og skuldasöfnun
erlendis, nema ef einkageirinn
sparar nægjanlega mikið tíl að
vega upp á móti eyðslunni. Það
verður því verkefni nýrrar ríkis-
stjómar að rétta ríkissjóð við.
Mörgum stjómmálamönnum
hefur verið tíðrætt um ríkissjóðs-
hallann og talið sig sjá leiðir til
þess að afla nægilégra tekna —
oftast með skattahækkunum —
, jafnvel svo, að hægt sé að auka
þjónustu ríkisins vemlega, án
þess að eyða um efni fram.
Sigurður B. Stefánsson telur
að ríkissjóðshallinn muni ekki
hverfa í einni svipan. Orðrétt
segir hann: „Fjárlagahallinn á
rætur sínar í velferðarþjóðfélag-
inu sjálfu og mun fara sívaxandi
á næstu ámm nema til komi
miklar breytingar á viðhorfí
manna til opinbers reksturs og
þess hvemig kosta beri opinbera
þjónustu."
Niðurstaða Sigurðar B. Stef-
ánssonar er að tekjuöflunarkerfi
ríkissjóðs muni ekki, jafnvel í
endurskoðaðri mynd, standa
undir fjármögnun á opinbemm
rekstri. Stjómmálamenn verða
að gera það upp við sig hvemig
greiða eigi fyrir opinbera þjón-
ustu. Er ekki rétt að huga t.d.
að því að láta þá, sem ekki þurfa
á fjárhagslegri aðstoð úr sam-
eiginlegum sjóðum að halda,
greiða fyrir opinbera þjónustu,
a.m.k. að hluta?
ótt verulegur skriður sé
kominn á viðræður um
stjómarmyndun milli
Sjálfstæðisflokks, Fram-
sóknarflokks og Alþýðu-
flokks, undir forystu
Jóns Baldvins Hanni-
balssonar, gætir þess
nokkuð, að hugmyndir séu uppi, sérstak-
lega meðal Framsóknarmanna, um
áframhaldandi samstarf núverandi stjóm-
arflokka, með stuðningi Stefáns Valgeirs-
sonar. Þeir hafa hvað eftir annað látið í
það skína, að þeir teldu slíka ríkisstjóm
undir forystu Þorsteins Pálssonar, for-
manns Sjálfstæðisflokks, æskilegan kost,
eins og staðan er á Alþingi eftir kosning-
amar. Þess vegna er ástæða til að staldra
við þessa hugmynd.
Ríkisstjóm af þessu tagi hefði meiri-
hluta í sameinuðu þingi en ekki í deildum.
Það þýðir, að hún getur afgreitt fjárlög
og varið sjálfa sig gegn vantrausti, en hún
hefur ekki bolmagn til að koma málum
fram í deildum þingsins. í raun væri því
hér um bráðabirgðastjóm að ræða, sem
þó hefði þann styrkleika, að hún gæti skap-
að sjálfheldu á Alþingi.
Þeir, sem telja slíka ríkisstjóm líklegan
kost, hljóta að hafa í huga annað hvort
að efna til kosninga mjög fljótlega, eða
að sú ríkisstjóm starfaði á sama hátt og
minnihlutastjómir gera í ýmsum ná-
grannalöndum okkar, þ.e. reyndi að ná
samkomulagi við aðra flokka um framgang
mála á Alþingi.
Ef litið er á þetta mál frá sjónarhomi
Sjálfstæðisflokksins, getur svona ríkis-
stjóm varla talizt vænlegur kostur.
Auðvitað getur komið til þess, að rjúfa
verði þing og efna til kosninga á ný.
Reynslan sýnir hins vegar, að þegar flokk-
ur tapar mjög í kosningum, tekur það
hann töluverðan tíma að ná sér á strik á
ný. Sjálfstæðisflokkurinn fór mjög illa út
úr kosningunum 1978 en úrslit kosning-
anna, sem fram fóru í desember 1979 eða
um 18 mánuðum síðar, urðu Sjálfstæðis-
mönnum mikil vonbrigði og þá fékk
flokkurinn næstverstu útkomu í sögu sinni
fram að þeim tíma. Þeir, sem kynnu að
aðhyllast ríkisstjóm með Framsóknar-
flokki og Stefáni Valgeirssyni í því skyni
að efna til kosninga mjög fljótlega ættu
því að huga að þessari fengnu reynslu.
Ef talsmenn slíks stjómarsamstarfs
hafa það hins vegar í huga, að þessi ríkis-
stjóm gæti starfað með svipuðum hætti
og minnihlutastjómir með samningum við
aðra flokka um framgang mála, vaknar
spumingin við hvaða flokka slíkt samstarf
ætti að vera. Telja má nánast útilokað,
að Alþýðuflokkur, Alþýðubandalag eða
Kvennalisti mundu ljá máls á samstarfi
af þessu tagi á Alþingi. Þess vegna hljóta
menn að stefna á samstarf við Borgara-
flokkinn. Það er raunar í samræmi við
þann yfírlýsta vilja framsóknarmanna, að
mynda ríkisstjóm með Sjálfstæðisflokki
og Borgaraflokki. Þorsteinn Pálsson, for-
maður Sjálfstæðisflokksins, hefur hins
vegar útilokað slíkt stjómarsamstarf. Það
gefur því augaleið að það væri ekki fysileg-
ur kostur fyrir Sjálfstæðisflokkinn að eiga
framgang mála ríkisstjómar, sem mynduð
væri með stuðningi Stefáns Valgeirssonar,
undir Borgaraflokknum, sem hefði þá náð
neitunarvaldi gagnvart Sjálfstæðisflokkn-
um á Alþingi. Þessi kostur getur því ekki
talizt framkvæmanlegur frá sjónarhóli
Sjálfstæðismanna, þótt hann kunni að líta
öðruvísi út þegar horft er til hans úr her-
búðum framsóknarmanna.
Stjómmálamennimir verða því að átta
sig á því, að sú þriggja flokka ríkisstjóm,
sem nú er unnið að er síðasti raunhæfí
kosturinn. Það er búið að reyna tvisvar
að ná samstarfí við Alþýðubandalag og
Kvennalista. f fyrra skiptið reyndi Þor-
steinn Pálsson að koma á samvinnu við
annan hvom þeirra þingflokka og Al-
þýðuflokk. Þá kom í ljós, að forystumenn
Alþýðubandalags voru einfaldlega ekki til
viðræðu við Sjálfstæðisflokk um myndun
nýsköpunarstjómar. Formlegar viðræður
við Alþýðuflokk og Kvennalista undir for-
ystu Þorsteins Pálssonar sigldu hins vegar
í strand.
Jón Baldvin Hannibalsson gerði síðan
um síðustu helgi tilraun til þess að taka
upp þráðinn á ný gagnvart þessum tveim-
ur flokkum áður en honum var falin
stjómarmyndun. Hann gekk svo langt að
senda þessum flokkum báðum drög að
málefnasamningi. Undirtektir beggja voru
neikvæðar. Það er því búið að gera svo
ítrekaðar tilraunir til þess að mynda
þriggja flokka ríkisstjóm með öðmm hvor-
um þessara flokka, að það verður að teljast
fullreynt.
Færi svo, að núverandi viðræður um
stjómarmyndun bæru ekki árangur væri
ekki annar kostur eftir til myndunar meiri-
hlutastjómar á Alþingi en fíögurra flokka
vinstri stjóm. Slík ríkisstjórn yrði óskapn-
aður og ekki starfhæf nema að nafninu
til. Þess vegna stendur nú yfír tilraun til
þess að ná saman ríkisstjóm, sem er í
raun síðasti kostur Alþingis til þess að
mynda starfhæfa meirihlutastjóm. Það er
því mikil ábyrgð, sem hvílir á herðum for-
ystumanna þessara þriggja flokka, að hún
takist.
Gildi og notagildi
menntunar
Hinni öldnu og virðulegu menntastofn-
iun, Menntaskólanum í Reykjavík, var slitið
sl. fimmtudag. Guðni Guðmundsson, rekt-
or, sem hefur haldið uppi merki þessa elzta
skóla í landinu með myndarlegum hætti
sagði m.a. í skólaslitaræðu sinni: „Ég ætla
ekki að fara að iðka þá vinsælu þrætubók-
arlist að velta fyrir mér hveiju er um að
kenna, að skólahald í landinu skuli trufl-
ast ár eftir ár af verkföllum, en get þó
ekki annað en undrast, að þjóð, sem virð-
ist eiga það að sameiginlegu markmiði að
svitna á sólarströnd vetur, sumar, vor og
haust og flytur inn og kaupir 16.000 bíla
á ári, telur sig ekki hafa efni á að greiða
uppalendum sínum þau iaun, að skólamir
séu samkeppnisfærir um vinnuafl án verk-
falla. Það er eitthvað bogið við forgangs-
röðun í slíku þjóðfélagi.
Þetta leiðir hugann óhjákvæmilega að
því hvers virði menntun í víðasta skilningi
er talin á íslandi í dag. í hnotskum virð-
ist mér tilhneiging manna vera fyrst og
fremst að líta á skólagöngu, allt til stúd-
entsprófs, sem nauðsynlegt framhald
leikskólans, er leiði helzt til einhvers konar
starfsréttinda. Það virðist líka vera stefna
í svokallaðri æðri menntun, ekki sízt í
háskólanum, að líta fyrst og fremst á nota-
gildi menntunar, þ.e.a.s. tengsl hennar við
atvinnulífíð.
Hin gamla trú á gildi menntunarinnar
sem slíkrar, á þá þjálfun hugans, við hin
margvíslegustu vísindi, sem menntunin
veitti, á þá víðsýni og umburðarlyndi, sem
þekking á fortíðinni og tilhlökkun framtíð-
arinnar gáfu ungum sálum, virðist vera
að kafna í einhveijum pragmatisma, þar
sem allt miðast við krónur og aura og
skólaganga miðast við að undirbúa menn
undir ákveðin störf í „tengslum við at-
vinnulífið". „0 tempora, o mores,“ sagði
Cicero á sínum tíma og átti þá við hina
uppvaxandi kynslóð og virðingarskort
hennar við hina eldri. Orð Ciceros eru enn
í fullu gildi, en nú ættu þau betur við
okkur hin eldri, sem höfum stundað hruna-
dans aurahyggjunnar af slíkri eljusemi,
að við höfum gleymt hinum andlegu gild-
um í eftirsókn eftir vindi."
Gæði menntunar
Þessi ummæli rektors Menntaskólans í
Reykjavík hljóta að vekja okkur til nokk-
urrar umhugsunar um hlutverk og stöðu
skólanna í þjóðlífí okkar. Þess hefur orðið
vart hin síðari ár að foreldrar hugsa æ
meir um gæði þeirrar menntunar, sem
böm þeirra eiga kost á í skólum landsins.
Margt bendir til þess, að ástæðan fyrir
því að fólk hugsar meira um þetta en
áður sé sú, að gæðum menntunar hafí
hrakað. Það var t.d. athyglisvert í umræð-
um um íslenzkupróf fyrir skömmu, að
fjölmiðlar, ekki sízt Morgunblaðið, bentu
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. JÚNÍ 1987
25
4-
REYKJAVIKURBREF
Laugardagur 6. júní
á, að árangur í íslenzkuprófum væri tölu-
vert mismunandi eftir skólum. Ekki er
ólíklegt að umræður af því tagi leiði til
þess, að foreldrar sæki í að koma bömum
sínum í þá skóla, sem beztan árangur sýna,
jafnvel þótt um önnur skólahverfí sé að
ræða.
Guðni Guðmundsson segir hins vegar
við þessa foreldra, sem um leið em skatt-
greiðendur: Þið virðist ekki vera tilbúnir
til þess að greiða nægilega há laun til
þess að beztu kennaramir vilji stunda
kennslu, þannig að böm ykkar fái sem
bezta menntun. Þetta er sjónarmið út af
fyrir sig, sem ekki er hægt að ganga fram-
hjá. Auðvitað liggur í augum uppi, að
hæfileikamikið fólk, sem hug hefði á að
starfa að kennslu, leitar annað, ef það á
kost á mun betri launum annars staðar.
Þess vegna er nokkuð til í því, að um leið
og foreldrar og skattgreiðendur gera kröfu
um meiri og betri gæði menntunar, verða
þeir að vera tilbúnir til þess að greiða
kennurum þau laun, sem duga til þess að
halda hæfíleikamesta fólkinu í þessum
störfum.
Það er líka nokkur sannleikur í því fólg-
inn hjá rektor menntaskólans, að margir
líta á stúdentspróf sem forsendu fyrir því
að fá einhvers konar starf. í mörg undan-
farin ár hefur það verið svo, að stúdents-
próf hefur verið sú lágmarkskrafa, sem
ýmsir atvinnurekendur hafa gert til starfs-
fólks. En nú er svo komið, að margir
vinnuveitendur velta því fyrir sér, hvort
ekki sé nauðsynlegt að gera enn meiri
kröfur, þ.e. að ætlast til einhvers konar
háskólaprófs, einfaldlega vegna þess að
reynslan sýnir, að stúdentspróf dugar ekki
eitt út af fyrir sig. Það er umhugsunar-
efni fyrir þá skóla, sem útskrifa stúdenta,
en vel má vera að svör þeirra verði tilvís-
un til launa menntaskólakennara.
Fyrir svo sem einum og hálfum áratug
var töluvert mikið um Jiað rætt, að sú
menntun, sem Háskóli Islands bauð upp
á, væri ekki lengur í samræmi við þær
kröfur, sem þjóðfélagið gerði. Háskólinn
hefði í upphafi verið byggður upp sem
embættismannaskóli og væri það enn,
þótt atvinnulífíð í landinu hefði tekið svo
miklum breytingum, að nauðsynlegt væri
að háskólinn einbeitti sér að því að mennta
fólk til starfa í atvinnulífinu. Þetta hefur
greinilega tekizt svo vel, að rúmum áratug
síðar sér menntaskólarektor ástæðu til að
kvarta undan því, að menntunin í landinu
sé í of ríkum mæli miðuð við þarfír at-
vinnulífsins og gildi menntunar sem slíkrar
fyrir borð borin. Þetta sýnir, að við íslend-
ingar höfum tilhneigingu til þess að hlaupa
á milli öfganna, ef svo má að orði komast
í þessu tilviki.
Umræður um þessi málefni eru gagnleg-
ar og það er raunar löngu orðið tímabært,
að menntamálin verði lykilþáttur í pólitísk-
um umræðum hér. Slíkar umræður um
skólamál fóru fram fyrir tæpum tveimur
áratugum og leiddu til verulegra umbóta
í skólakerfí okkar. Þau ummæli Guðna
Guðmundssonar, sem hér hefur verið vísað
til, sýna, að full ástæða er til að slíkar
umræður fari fram á ný.
Hálendið heillar, en ...
Nú fer í hönd sá tími ársins, þegar ferða-
lög um hálendi landsins og óbyggðir eru
hvað mest. Það er að vísu liðin tíð að þær
ferðir séu bundnar við sumartímann. Fleiri
og fleiri leggja land undir fót að vetrar-
lagi og leita á vit öræfanna á þeim árstíma
með misjöfnum árangri. Þetta er mikil
breyting frá því sem áður var. Fyrir tæpum
tveimur áratugum voru líklega fleiri út-
lendingar á ferð um hálendið en íslending-
ar. Nú er það breytt. íslendingar kunna
nú betur að meta landið sitt og heillandi
náttúru þess. Raunar er erfítt að skilja,
að fólk skuli geta hugsað sér að yfirgefa
þetta land að sumri til, en það er önnur
saga.
Reynslan hefur kennt okkur að tvenns
konar hætta er á ferðum að sumarlagi
þegar öræfín eru annars vegar. Önnur er
sú, að útlendingar gera sér ekki grein
fyrir því, að það getur verið beinlínis
hættulegt að ferðast um óbyggðir íslands.
Hörmuleg slys hafa orðið af þeim sökum.
Þess vegna skal það enn ítrekað, sem
áður hefur verið vikið að í Reykjavíkur-
bréfí, að ástæða er til að vara ferðamenn,
sem hingað koma og ætla í hálendisferðir
sérstaklega við og benda þeim á að það
getur verið lífshættulegt að ferðast um
þessar slóðir, ef menn kunna ekki fótum
sínum forráð.
Á hinn bóginn er ljóst, að auknum ferð-
um landsmanna sjálfra fylgir hætta á
landspjöllum. Farartækin, sem notuð eru
til þessara ferða, verða stöðugt fullkomn-
ari og um )eið verður löngun ferðalanga
til þess að láta gamminn geysa meiri. Það
er því full ástæða til að setja strangar
reglur um umgengni ferðamanna á þessum
slóðum og beita viðurlögum ef því er að
skipta. Ein leið til þess að koma í veg
fyrir að ferðalög um þetta landsvæði verði
með öðrum hætti en vera ber er sú, að
gera ekki of mikið til þess að greiða fyrir
umferðinni, t.d. með því að byggja brýr
yfír ár og vötn. Það fer bezt á því, að
ferðafólk í fjallaferðum þurfí að hafa fyrir
því að ferðast um þessar slóðir.
Ferðafélag íslands, Ferðafélag Akur-
eyrar og fleiri aðilar hafa unnið mikið starf
við að opna hálendið til ferðalaga, m.a.
með byggingu sæluhúsa víðs vegar um
þetta landsvæði. Þessi félög hafa átt ríkan
þátt í því að skapa skemmtilega ferða-
menningu á þessum slóðum bæði með
sæluhúsunum og Ferðafélag íslands ekki
sízt með útgáfu árbókanna, sem ná raunar
bæði til byggðra og óbyggðra landshluta.
Fyrir skömmu birtust fréttir hér í Morg-
unblaðinu af því, að straumur erlendra
ferðamanna hingað til lands yrði ekki eins
mikill og búizt hafði verið við eftir leið-
togafundinn sl. haust. Kom fram, að
foiystumenn í ferðamálum höfðu af þessu
nokkrar áhyggjur. Er ástæða til þess?
Landið okkar er ekki stærra en svo, að
það þolir tæplega nema hóflegan Qölda
erlendra ferðamanna til viðbótar við ferðir
íslendinga sjálfra. Vinsælustu áfangastað-
ir á hálendinu eru viðkvæmir fyrir mikilli
umferð og ekki má mikið út af bera til
þess að veruleg landspjöll verði.
„Þess hefur orðið
vart hin síðari ár
að foreldrar
hugsa æ meir um
gæði þeirrar
menntunar, sem
börn þeirra eiga
kost á í skólum
landsins. Margt
bendir til þess, að
ástæðan fyrir því
aðfólkhugsar
meira um þetta en
áður sé sú, að
gæðum menntun-
ar hafi hrakað.
Það var t.d. at-
hyglisvert í
umræðum um
íslenzkupróf fyrir
skömmu, að fjöl-
miðlar ekki sízt
Morgunblaðið,
bentu á, ið árang-
ur í íslenzkupróf-
um væri töluvert
mismunandi eftir
skólum. Ekki er
ólíklegt aðom-
ræður af því tagi
leiði til þess, að
f oreldrar sæki í
að koma börnum
sínum í þá skóla,
sem beztan
árangur sýna,
jafnvel þótt um
önnur skólahverfi
sé að ræða.“