Morgunblaðið - 24.01.1990, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 24. JANÚAR 1990
17
Hávaði
Ýmsir hafa kannað hvort hávaði
geti verið áhættuþáttur kransæða-
sjúkdóms. Hann er ekki nefndur
þegar fjallað er um helstu áhættu-
þætti hjartasjúkdóma, enda bera
tóbaksnotkun og hreyfingarleysi
ásamt hárri blóðfitu og háum blóð-
þrýstingi þar af öðrum hlutum og
alVeg sérstaklega ef þessir þættir
koma saman. Meðal þess sem gerir
hljóð að hávaða er: 1) að hafa ekki
stjórn á því, 2) innihaldsleysi, 3)
hljóðið kemur óvænt (óvissa), 4)
hljóðstyrkurinn (of mikið áreiti), 5
önnur einkenni hljóðsins (skortur á
hrynjandi o.fl.). Með öðrum orðum
flest af því sem talið var sameigin-
legt með streituvöldum. Hávaða
má því telja með öðrum streituvöld-
um, en þar sem unnt er að rann-
saka hann sérstaklega hafa margir
gert það. I stuttu máli sagt sýna
heldur fleiri rannsóknir að vinnu í
hávaða fylgi aukin tíðni hjartasjúk-
dóma og slíkt samband kemur oftar
fram í hinum nákvæmari rannsókn-
um. Þetta nægir þó ekki enn sem
komið er til að f lokka hávaða afger-
andi sem áhættuþátt við hjartasjúk-
dóma.
Kuldi
Á norðlægum slóðum koma fram
hlutfallslega fleiri ný tilfelli krans-
æðasjúkdóma yfir vetrarmánuðina
en á sumrin. Þetta hefur lengi ver-
ið ljóst og var það m.a. nefnt í grein
eftir Rose árið 1966. Rannsóknir
hans og margra annarra á sjöunda
og áttunda áratug aldarinnar stað-
festa aukna dánartíðni úr hjarta-
sjúkdómum að vetrarlagi.
Gera þarf greinarmun á tvenns
konar orsakaþáttum blóðþurrðar-
sjúkdóms í hjarta, annars vegar eru
þeir þættir sem valda æðakölkun
eða þrengslum í æðunum og hins
vegar eru þeir sem framkalla stíflu
í æðunum. Tóbaksreykingar gera
hvort tveggja svo dæmi sé nefnt.
Ekki leikur vafi á að kuldi getur
framkallað stíflu og er sérstök
ástæða til að vara þá, sem eru með
veiklað hjarta, við áreynslu í kulda,
t.d. að moka snjó úr innkeyrslunni
á köldum eða hvössum vetrar-
morgni. Hins vegar hefur ekki ver-
ið sýnt fram á, að kuldi leiði til
æðakölkunar. Vissulega væri hægt
að rannsaka fiskvinnslufólk og aðra
sem vinn.a í tiltölulega köldu um-
hverfi með tilliti til þessa, en þjóðir
á norðurhjara eins og Inúítar hafa
verið með litla æðakölkun.
Efini
-
Efni geta haft margvísleg áhrif
á hjarta, svo sem á hjartslátt,
leiðslukerfið í hjartanu, viðbrögð
hjartavöðvans og samdráttarhæfni
hjartavöðvans. Að auki eru til
margs konar efni, sem hafa áhrif
á æðar og blóðsegamyndun. Þetta
hafa menn notfært sér við gerð
lyfja til að hafa áhrif á hjartað í
sjúkdómum. Á sumum vinnustöðum
koma fyrir efni sem geta komist inn
í blóðrás við innöndun eða í gegnum
húð og verkað á hjartað og æðar
eins og að ofan greinir. Algengasta
loftmengun af þessu tagi er tóbaks-
reykur.
Klórkolvatnsefni eins og tríklór-
etýlen eða perklóretýlen geta gert
hjartavöðvann næmari fyrir ert-
ingu. Sömuleiðis freon og fleiri efni,
einkum efni sem innihalda svoköll-
uð halogen frumefni. Þessi áhrif
auka hættu á hjartsláttartruflun-
um. Það getur orðið lífshættulegt
í einstaka tilvikum, einkum ef hjart-
að er veiklað af öðrum ástæðum.
Auk tóbaksreykinga valda óbein-
ar reykingar kransæðasjúkdómum
og hefur verið sýnt fram á það með
ágætum rannsóknum (t.d. Garland,
1985, Svendsen, 1987, Helsing,
1988 o.fl.). Vitað er um nokkur
efni, sem valdið geta kransæðasjúk-
dómum og má þar nefna koldísúlfíð
(leysiefni sem notað er m.a. til að
framleiða „viscose rayon“) og nítró-
glyserín. Koldísúlfíð veldur æða-
kölkun. Eins og kunnugt er er nítró-
glyserín sprengiefni, sem m.a. er
notað í dýnamít og er það æðavíkk-
andi og beinlínis notað sem lyf í
þeim tilgangi. Menn, sem aðlög-
uðust nítróglyserín- og nítróglý-
kólmengun í vinnu, urðu á vissan
hátt háðir henni og fengu hjarta-
verk eða kransæðastíflu og hjarta-
drep vegna þrengri kransæða, þeg-
ar þeir voru í fríum, þótt þeir hefðu
ekki æðakölkun. Fjöldi greina birt-
ist um þennan hjartaverk eða
hjartadauða á mánudagsmorgni,
eins og hann var gjarnan kallaður
í mörgum löndum á árunum 1952-
1975. Er þetta ekki eina dæmið um
að fólk aðlagist miklu (efna-) álagi
þannig að sjúkdómur komi fram
þegar álagið minnkar. Annað kynd-
ugt dæmi er þegar móðir tekur (of)
stóra skammta af C-vítamíni á
meðgöngu og barnið fær skyrbjúg
eftir fæðinguna vegna skorts miðað
við það sem líkaminn hafði vanist
í fósturlífi.
Nútímastörf
Bestu* vinnuhreyfingar eru þær
sem halda manni í hæfilegri æf-
ingu. Því miður er mannskepnan
búin að breyta umhverfi sínu svo
gífurlega frá því umhverfi, sem
maðurinn þróaðist með í náttúr-
unni, að menn kunna varla að beita
líkamanum á afslappaðan og eðli-
legan hátt. Hreyfingarleysi í nú-'
tímastörfum fylgir oft mjög óheppi-
legt líkamsálag vegna undarlegra
stellinga við vinnu og alls konar
álagsþátta og streituvalda, sem ýta
undir vöðvaspennu og ranga
líkamsbeitingu. Þar sem nútíma-
störfum fylgir ekki hæfileg hreyf-
ing og áreynsla er nauðsynlegt að
bæta sér það upp utan vinnutíma.
Þrátt fyrir að langur vinnutími
íslendinga og þreyta vegna langrar
vinnu hindri marga í að koma sér
af stað hefur áhugi fólks og skiln-
ingur á nauðsyn líkamsræktar og
hollrar hreyfingar aukist á seinni
árum. Enda finna þeir sem eru
þjálfaðir hvernig þrekið eykst og
líðan batnar. Möguleikar fólks á að
stunda alls konar almenningsíþrótt-
ir, útivist og heilsurækt, eru nú
slíkir að allir ættu að geta fundið
sér eitthvað við hæfi. Hver maður
þarf að finna sér eitthvað sem hon-
um finnst skemmtilegt, annars
kafna allar góðar fyrirætlanir í
fæðingu.
Ekki er nægjanlegt að rölta um
eða svamla í sundlaug í rólegheit-
um. Slík hreyfing viðheldur að vísu
hreyfiferlum vöðva og liða en hún
eykur ekki þrek og áreynslugetu.
SOLUTÆKNI
LISTINAÐ SELJA
Sölutæknin fjallar um það hvernig á að
gera sölustarfið markvissara, árangursríkara
og skilvirkara, með því að þekkja betur mark-
aðinn, víðskíptavínínn og ýmsar söluörvandí
aðgerðir. 36 tímar.
Skráning hafin í síma 626655.
Viðskiptaskólinn
HAGNÝTT NÁM - ÞEKKING SEM NÝTISTI
■ UMRÆÐUFUNDUR um innr-
ás Bandaríkjanna í Panama verður
haldinn miðvikudaginn 24. janúar
kl. 20.30 í húsakynnum Pathfínder
bóksölunnar að Klapparstíg 26, 2.
hæð. Frummælendur verða: Högni
Eyjólfsson, vinnuliði á vegum Al-
þjóðlegra ungmennaskipta í Nic-
aragua 1988. Kristiina Björklund,
sjálfboðaliði á Grenada 1982. Ólaf-
ur Grétar Kristjánsson, járniðnað-
armaður í Reykjavík. Þorkell Ing-
ólfsson, vinnuliði á vegum Vináttu-
félags Islands og Kúbu 1988.
(Ur fréttatilkynningu)
Utsala sem
slær í gegn ! (^HITACHI
. Nú á vetrardögum ■
abc bjóöum við hjá
Rönning í Kringiunni
heimiiistæki á stórkostiegu
útsöluverði. |
sjónvarpstæki __
mynábandstæki
25%, tökuvélar ailt að 30%,
ailt að
ailt að
hljomtækjasamstæður
15%, ailt að 40%,
Þvottavélar ailt að 10%,
kæSiskápar alit að 25%,
og kaffivélar aSlf að 10%,
INIOKIA
ITT
RÖNNING

Gó5 greidslukjör -
visa og euro raðgreiöslur.
Simi 68 58 68.
KRINGLAN
Nauðsynlegt er að verða móður og
finna til hjartsláttar við áreynsluna.
Þannig eykst þrekið smátt og smátt
ef áreynslan stendur nógu lengi í
einu og ekki er of langt á milli. I
mörgum tilvikum væri hæfilegt að
ganga til vinnu og heim. Margt
láta menn glepja sig og spilla fyrir
sér. Maður þarf því t.d. að vera
ákveðinn'í að láta veðrið ekki aftra
sér, annaðhvort með því að vera
tilbúinn til að gera eitthvað innan
dyra eða klæða af sér vatn og kulda.
Steingrímur Matthíasson ræddi
um það í bók sinni hvernig blóðrás
örvist, vöðvar styrkist og gigt sé
bægt frá við hæfilegt líkamsálag.
Ég ætla að láta orð hans um göngu-
ferðir vera lokaorð þessarar grein-
ar: „Fátt styrkir likamann betur en
daglegar göngur úti undir berum
himni. Við ganginn æfist meirihluti
allra líkamsvöðvanna og hjartað og
lungun ekki síst.“
Höfundur eryfirlæknir
atvinnusjúkdómadeildar
Heilsuverndarstöðvarinnar í
Reykjavík.