Morgunblaðið - 24.01.1990, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 24. JANUAR 1990
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 24. JANUAR 1990
23

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
í
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Ríkisútgjöld og
breytt hugarfar
að kemur æ betur í ljós,
að fjármálastjórn hins
'pinbera, ríkis og sumra sveit-
rfélaga, er að verða veikasti
hlekkurinn í efnahagsstjórn
pkkar íslendinga. Atvinnulífið
ijálft hefur gengið í gegnum
nikla og erfiða aðlögun að
oreyttum aðstæðum á nokkr-
im misserum. Sú aðlögun
íefur leitt til gjaldþrots
margra fyrirtækja og ein-
Ataklinga og enn á töluvert
' if fyrirtækjum eftir að verða
gjaldþrota. En jafnframt má
jjá merki þess, að breytingar
' rekstri fyrirtækja, sameining
'yrirtækja og sparnaður og
íagræðing í rekstri eru að
jyija að skila árangri. Þrátt
fyrir gífurlegan samdrátt á
! síðasta ári voru ótrúlega mörg
• yrirtæki rekin með nokkrum
hagnaði, fyrst og fremst
vegna spamaðaraðgerða.
Þessi aðlögun að breyttum
aðstæðum hefur ekki orðið í
opinberum rekstri. Fjármála-
stjórn ríkisins og sumra sveit-
arfélaga, svo og opinberra
fyrirtækja, stofnana og sjóða,
er enn hagað eins og engin
breyting hafi orðið í þjóðlíf-
inu. Verst er, að hugsunar-
háttur stjómmálamanna og
embættismanna, þeirra, sem
stjórna meðferð opinberra
ifjármuna, hefur ekkert
Preytzt. Alþingismenn virðast
enn telja sér það til framdrátt-
;ar að berjast fyrir margvís-
Íegum útgjöldum á kostnað
skattgreiðenda í kjördæmum
•sínum. Embættismenn, sem
’stjóma opinberum fyrirtækj-
iim og stofnunum virðast enn
telja, að þeir geti sett fram
óskir um hækkanir á opin-
berum gjaldskrám, án þess,
að spurt verði, hvaða ráðstaf-
anir þeir hafa gert til þess að
■skera niður kostnað í hinum
opinbera rekstri.
Auðvitað á það að vera svo,
að málflutningur og tillögu-
gerð alþingismanna veki
mesta athygli, ef þeir beita
sér fyrir sparnaði og niður-
skurði útgjalda í opinberum
rekstri. Slíkur tillöguflutning-
ur á að verða þeim til fram-
dráttar meðal kjósenda en
ekki tillögur um stórauknar
framkvæmdir, sem engir fjár-
munir em til fyrir. Vel má
vera, að kjósendur, sem um
leið em skattgreiðendur, verði
að horfa í eigin barm í þessum
efnum. Hvaða kröfur gera
þeir til alþingismanna? Gera
þeir kröfur um auknar fram-
kvæmdir? Eða gera þeir kröf-
ur um aukinn sparnað? Ef
þeir vilja auknar framkvæmd-
ir eða aukna þjónustu frá því
sem nú er, jafngildir það hærri
sköttum. Spyiji þeir þing-
mann sinn hvaða sparnaðar-
tillögur hann hafi sett fram á
Alþingi, gefur það vonir um
skatfalækkun.
Stjórnendur opinberra fyr-
irtækja hafa vanizt því að
setja fram óskir um hækkun
gjaldskráa með tilvísun til
vísitöluhækkana. Enginn hef-
ur gert kröfu til þess, að þeir
mæti útgjaldaaukningu með
niðurskurði á öðrum útgjöld-
um. Það er kannski ekki við
því að búast, að menn breyti
um vinnubrögð á einni nóttu.
En það er þetta breytta
hugarfar, sem þarf til að
koma, ef okkur á að takast
að ráða við útgjaldaaukningu
hins opinbera. Verkefnið er
risavaxið, en það hefur litla
þýðingu að ráðast í það, nema
stjómmálamenn og embættis-
menn og stjórnendur opin-
berra fyrirtækja gangi til þess
verks með breyttu hugarfari.
Fjölmiðlar geta átt mikinn
þátt í að breyta því andrúmi,
sem þessir menn starfa í. Þeg-
ar heilbrigðisráðherra leggur
fram tillögur um sparnað í
heilbrigðisþjónustu eiga fjöl-
miðlar að hugsa sig um áður
en þeir gerast beint eða óbeint
málsvarar þeirra hagsmuna-
af la, sem í raun eru að seilast
ofan í vasa skattborgarans.
Því miður eru alltof mörg
dæmi um, að fjölmiðlar gerist
talsmenn þeirra, sem í raun
eru að krefjast aukinnar hlut-
deildar í skattgreiðslum al-
mennings.
Þetta þarf að breytast. Pjöl-
miðlarnir eiga að líta á það
sem hlutverk sitt m.a. að veija
pyngju hins almenna launa-
manns fyrir kröfugerð og
ásókn sérhagsmunahópa. Með
því móti veita fjölmiðlarnir
opinberum aðilum það aðhald,
sem þeir þurfa. Ef okkur tekst
að breyta hugsunarhætti þjóð-
arinnar í þessum efnum verð-
ur eftirleikurinn auðveldari.
Bolungarvík;
Undirskrifltasöftiun gegn
skipan lögreglumála
Allt á misskilningi byggt, segir Pétur Kr. Hafstein
TILSKIPUN Péturs Kr. Hafsteins, setts bæjarfógeta í Bolungarvík,
um sameiningu lögreglunnar í Bolungarvík og ísafírði, var ]til
umræðu á fundi bæjarráðs Bolungarvíkur í gær. Að beiðni bæjar-
ráðsins var Pétur Kr. Hafstein á þeim fíindi til að gera grein fyrir
sinni afstöðu í þessu máli. Tveir lögregluþjónar starfa á Bolung-
arvík og hafa þeir óskað eftir leyfí frá störfíim til 1. júní. Pétur
Kr. Hafstein segir að ráðið verði í stöður þeirra um leið og dóms-
málaráðuneytið hefiir tekið afstöðu til óska þeirra.
Að loknum bæjarráðsfundinum kaupstaðar höfðu ritað nafn sitt
sagði fógeti að ekkert hefði breyst
í þessu máli og skipun hans, sem
hann sendi frá sér síðastliðinn
fimmtudag, stæði, það er að lög-
reglan á Isafirði og í Bolungarvík
verði sameinuð undir eina yfir-
stjóm á ísafirði.
Bæjarráð gerði hins vegar á
fundi sínum samþykkt þar sem
segir meðal annars að bæjarráð
Bolungarvíkur telji tilskipun ný-
setts bæjarfógeta ekki vera í sam-
ræmi við áður framsettar óskir
bæjarstjómar Bolungarvíkur um
skipan löggæslumála þar. Jafn-
framt bendir bæjarráð á að tími
til þeirra breytinga sem nú hafi
þegar verið ákveðnar sé mjög
óheppilegur með tilliti til veðurfars
ogárstíma.
í niðurlagi samþykktarinnar
beindi bæjarráð þeim tilmælum til
dómsmálaráðherra að farið verði
að vilja bæjarstjórnar sem kom
fram í ályktun hennar í október
síðastliðnum.
Að loknum fundi bæjarráðs með
fógeta gengu fulltrúar bæjarbúa
á fund hans og færðu honum lista
þar sem 364 íbúar Bolungarvíkur-
lögreglumannanna tveggja í Bol-
ungarvík, sem hafa óskað eftir
leyfi frá störfum, um leið og ósk
þeirra hefði verið afgreidd hjá
ráðuneytinu.
Gunnar
Vaxandi áherzla er lögð á
fjölstoftia fiskveiðilíkön
- seg-ir Jakob Jakobsson forstjóri Hafrannsóknastofiiunar
Trollið híft.
„HJÁ Hafrannsóknastofhun er fylgst grannt með þróun fískveiði-
líkana. Framtíðin felst í aukinni þróun á því sviði. Menn hafa
komizt að þeirri niðurstöðu að í Norðursjónum gæti afli aukizt
með vaxandi sókn. Hvort það er rétt eða ekki kemur kannski í ljós,
en aðstæður þar eru allar aðrar en hér, svo í því tilliti er ólíku
saman að jafna,“ sagði Jakob Jakobsson, forstjóri Hafrannsókna-
stoftmnar, í samtali við Morgunblaðið.
undir mótmæli við þessari ráðstöf-
un.
Þeir tveir lögregluþjónar sem
starfa í Bolungarvík sætta sig
ekki við þessa niðurstöðu og sendu
dómsmálaráðherra bréf í gær þar
sem þeir óska eftir leyfi frá störf-
um til 1. júní eða meðan þetta
fyrirkomulag varir.
„Þetta einkennist allt af miklum
misskilningi. Það var talað um það
í haust að færa lögregluna á Bol-
ungarvík undir embættið á
ísafirði. Það er eins og menn séu
enn að tala á þeim nótum. Hér
er um það að ræða að ég er settur
bæjarfógeti í Bolungarvík og á
ísafirði og hef fengið heimild til
að samnýta þann liðsafla sem und-
ir embættið heyrir þennan tiltekna
tíma,“ sagði Pétur Kr. Hafstein.
„Ætlunin er ekki að skerða
starfssvið embættisins í Bolung-
arvík og þaðan af síður að færa
þjónustuna þar til ísafjarðar.
Menn tala eins og verið sé að gera
þær skipulagsbreytingar sem horf-
ið var frá að gera síðastliðið
haust,“ sagði Pétur.
Pétur sagði að ráðið yrði í störf
Læknar telja vaxandi
líkur á samkomulagi
VAXANDI líkur eru á að samkomulag náist á mili sérfræðinga,
heimilislækna og heilbrigðisyfírvalda um drög að reglugerð um
læknaþjónustu, að sögn Sverris Bergmann varaformanns Læknafé-
lags Reykajvíkur. Læknar ræddu drögin og afstöðu til þeirra á
fundi síðdegis í gær og segir Sverrir að í raun sé góð samstaða
meðal lækna um afstöðu til reglugerðardraganna og fiillur vilji til
að ná samstöðu við heilbrigðisyfirvöld um málið.
Sverrir kvaðst í gærkvöldi von-
ast til að haldinn verði samráðs-
fundur lækna og heilbrigðisráð-
herra í dag. „Menn eru að ræða
saman, reyna að finna lausn sem
tryggi gott kerfi sem henti ekki
aðeins læknum og heilbrigðisyfir-
völdum heldur einnig almenningi
og þá ekki aðeins sjúklingum held-
ur öllum skattborgurum,“ sagði
Sverrir.
Hann segir þó að reynslan sýni
að betra sé að fara varlega í breyt-
ingar. „Núverandi kerfi er tiltölu-
lega hagstætt og ég held að betra
sé að fara varlega í að breyta
því. Hægt er að stjórna á hag-
kvæman hátt án þess að grípa til
of mikilla stjórnunaraðgerða. Við
höfum langa reynslu af svipaðri
stjómun sem reyndist ekki of vel.“
Sverrir segir að á fundinuní gær
hafi komið í ljós að ekki sé í raun
ágreiningur meðal lækna um af-
stöðu til reglugerðardraganna eins
og mátt hefði halda af yfurlýsing-
um og læknar hafi ef til vill talið
sjálfir að væri. Hann sagði að nú
yrði unnið að því að ná samkomu-
lagi allra aðila og þess gætt að
hagsmunir almennings verði hafð-
ir í fyrirrúmi. „Ráðherra hefur
síðan valdið til að ákveða og við
treystum honum vel til að vega
og meta eftir að hafa fengið allar
upplýsingar og forsendur." Sverrir
kvaðst ekki geta metið hvort
sparnaður næðist í heilbrigðis-
þjónustunni með þeim breytingum
sem reglugerðardrögin boða og
felast meðal annars í að eins kon-
ar tilvísunarkerfi verði tekið upp
fyrir sérfræðilæknisþjónustu. Allt
eins gæti farið svo að það sem
sparaðist á einum stað hyrfi í
aukinn kostnað annars staðar.
Morgunblaðið birti fyrir
skömmu útdrátt úr grein, sem birt-
ist í Sjómannablaðinu Víkingi.
Greinin var þar þýdd úr dönsku
og fjallaði um Norðursjávarlíka-
nið, sem er fjölstofna líkan hugsað
til að byggja fiskveiðiráðgjöf á.
Þar var komizt að þeirri niðurstöðu
að vaxandi sókn gæti bætt ástand
viðkomandi fiskistofna og aukið
afla, þegar til lengdar léti. Það
er þveröfugt við þá ráðgjöf, sem
byggist á eins stofns líkönum og
mest hefur verið stuðzt við til
þessa.
„í greininni er sagt, að í lok
áttunda áratugarins hafi verið
þróuð ný og einfaldari gerð af
Norðursjávarlíkaninu,“ sagði Jak-
ob. „Rétt er að fram komi að það
voru fyrst og fremst tveir menn,
sem að því unnu, þeir Henrik
Gíslason við dönsku Hafrann-
sóknastofnunina og Þorkell Helga-
son prófessor við Háskóla íslands.
Við á Hafrannsóknastofnun höf-
um fylgzt mjög náið með þróun
Iíkana af þessu tagi og þau hafa
verið til gagngerrar umfjöllunar
hjá Alþjóða hafrannsóknaráðinu.
A hinn bóginn eru allar aðstæður
hér við ísland anzi frábrugðnar
því sem er í Norðursjónum. Hér
ei-um við með aðrar fisktegundir
og ólíka dreifingu þeirra. í Norður-
sjónum blandast fisktegundirnar
miklu meira en hér, þar sem stóri
þorskurinn heldur sig við sunnan
og vestanvert landið en sá smái
fyrir norðan og austan. Þá höfum
við loðnu hér, en enga í Norður-
sjónum. Þorskurinn er einmitt
mjög sólginn í hana. Af þessum
ástæðum tveimur er mun minna
um það hér að þorskur éti þorsk,
en í Norðursjónum.
Þróun fjölstofna líkana og rann-
sókna á samspili tegundanna er
miklu lengra á veg komin hér en
sumir hafa haldið fram. Mikið
hefur verið unnið að fæðurann-
sóknum og samspili þorsks og
loðnu. Aðaláherzlan á þróun líkana
hefur þó verið bundin við Norð-
ursjóinn, en innan Alþjóða ha-
frannsóknaráðsins er vaxandi
áherzla á þróun fjölstofna líkana
á norðurslóðum. Hafrannsókna-
stofnun tekur þátt í þeirri vinnu
og við verðum þátttakendur á
mikilvægum fundi á vegum ráðs-
ins innan skamms, en þar verða
sjávarspendýrin meðal annars tek-
in inn í myndina.
Hvað varðar niðurstöður líkans-
ins fyrir Norðursjóinn með 10%
sóknaraukningu kemur í ljós að
frávik eru mjög lítil eftir því hvort
miðað er við eins stofns líkan eða
fjölstofna. Miðað við fjölstofna
líkan eykst þorskafli aðeins um
1,5% og ýsuafli nokkru meira, en
í hinu tilfellinu dregst aflinn sam-
an um 3%. Þessi mismunur er inn-
an mjög svo eðlilegra skekkju-
marka íý útreikningum eins og
þessum. Miðað við að afli aukist
aðeins um 1,5% í þorski með 10%
sóknaraukningu kemur í ljós að
sóknaraukningin getur ekki svar-
að kostnaði. Þá má benda á, að í
Norðursjónum er tveggja ára
þorskur uppistaðan í aflanum, en
hann er innan við eitt kíló að
þyngd, aukin sókn þýðir þá meiri
smáfiskveiði. Sama má segja um
ýsuna. Afli á þessum slóðum
stendur og fellur með nýliðuninni.
Hann byggist á einum til tveimur
árgöngum og því er veiðin veru-
lega háð náttúrulegum sveiflum.
Með aukinni sókn veiðast fleiri
fiskar og hrygningarstofninn
dregst saman. Færri og færri fisk-
ar ná því að verða kynþroska og
einhvers staðar eru þau mörk, að
viðkoman brestur. Þjóð, sem bygg-
ir afkomu sína á fiskveiðum og
vinnslu, hefur ekki efni á því að
vera með tilraunir á þessu sviði.
Þeir, sem hafa fylgzt með gangi
mála í Norðursjónum, vita að
ástand fiskistofna þar er skelfi-
legt,“ sagði Jakob Jakobsson.
Fiskveiðistefiian:
Á að afhenda eigendum fiskiskipa
eignarrétt yfir fiskistofiiunum?
eftir Gylfa Þ. Gíslason
- Fyrri grein
i.
Við lok þessa árs falla úr gildi
lög þau, sem nú gilda um stjóm
fiskveiða. Fyrir þann tíma verður
Alþingi að setja ný lög. Aliir virð-
ast sammála um að stjóma verði
hagnýtingu fiskistofnanna við
landið. Vitað er, að sjávarútvegs-
ráðuneytið hefur haft frumvarp um
málið í undirbúningi, og má gera
ráð fyrir því, að það verði lagt fyr-
ir Alþingi, er það kemur saman að
loknu jólaleyfi. Frétzt hefur, að
gerðar verði tillögur um nokkrar
breytingar á núgildandi skipan, t.d.
að hætt verði að veita veiðileyfi
með sóknarmarki, að leyfistíminn
verði lengdur, að rýmkað verði um
heimildir til framsals á kvótum og
að jafnframt verði lagt nokkurt
gjald á leyfin vegna kostnaðar við
eftirlit og rannsóknir á miðunum.
Allar væru þessar breytingar til
bóta. En þær nægðu þó ekki til
þess að bæta úr meginágöllum gild-
andi kerfis. Eftir sem áður yrðu
leyfin veitt eigendum skipa, án þess
að þeir greiddu eðlilegt gjald fyrir
sjálfa hagnýtingu auðlindarinnar,
sem fólgin er í fiskstofnunum og
án þess að fullkomið frelsi viðskipta
með veiðileyfi væri tryggt. Ef sam-
þykkt yrðu ný lög, sem gilda ættu
í talsverðan tíma, hvað þá ótak-
markað, án þess að hreyft yrði við
þessum megingöllum kerfisins, yrði
það slíkt stórslys í stjórn íslenzkra
efnahagsmála, að torvelt yrði að
bæta tjónið.
Undanfarið hafa átt sér stað
gagnlegar umræður um fiskveiði-
stjómina, fyrst og fremst á síðum
Morgunblaðsins og vikuritsins
Vísbendingar. En enginn stjóm-
málaflokkanna hefur enn mótað
heilsteypta stefnu í málinu. Það er
engu líkara en ráðamenn þjóðarinn-
ar hafi ekki gert sér grein fyrir,
um hversu mikilvægt mál hér er
að tefla. Þess vegna er ástæða til
þess að ræða enn nokkur grundvall-
aratriði málsins.
II.
Fiskistofnamir við landið eru
langmikilvægasta efnislega auðlind
þjóðarinnar. Undanfarið hefur mátt
rekja tæplega þriðjung þjóðartekn-
anna til hagnýtingar þeirra og um
helming gjaldeyristeknanna, og er
þá tekið tillit til greina sem starfa
fyrir sjávarútveginn, svo sem skipa-
smíða. Aðrar efnislegar auðlindir
landsmanna, svo sem vatnsorkan,
jarðhitinn og landgæðin, eru ekki
líkt því eins verðmætar. Aðeins
mannauðurinn, þ.e. dugnaður og
þekking þjóðarinnar, skilar meiru í
þjóðarbúið en hagnýting fiskistofn-
anna. Það væri hægt að reyna að
meta verðmæti fiskistofnanna, þótt
slíkt henti ekki í blaðagrein. Það
er nóg að undirstrika, að hér er um
gífurleg verðmæti að ræða.
Þegar um er að tefla auðlindir,
verður að greina eignarhald frá
hagnýtingu. Aðalreglan er sú, að
eigendur hagnýti auðlind sína. En
hitt er auðvitað algengt, að eigend-
ur afhendi öðrum auðlind sína til
hagnýtingar, og taka þá að sjálf-
sögðu gjald fyrir, þar eð allar auð-
lindir gefa af sér arð, rentu. En að
þessu leyti hafa fiskistofnarnir í
sjónum þá sérstöðu, að þeir eru
sameign íslenzku þjóðarinnar sam-
kvæmt lögum frá Alþingi. Hitt er
auðvitað augljóst, að allir íslending-
ar geta ekki hagnýtt fiskistofnana.
Það væri a.m.k. afar óhagkvæmt,
að svo væri farið að. Þess vegna
verður að afhenda einhveijum hag-
nýtingarréttinn. Það hefur Alþingi
einnig gert í gildandi lögum. í aðal-
atriðum má segja, að hagnýtingar-
rétturinn hafi verið afhentur þeim
útgerðarmönnum, sem áttu fiski-
skip um miðjan áttunda áratuginn
eða komið hafa í stað þeirra. Þetta
er í sjálfu sér eðlileg ráðstöfun,
þegar fyrst var tekin upp stjórn á
veiðum. Einhveijum varð að veita
hagnýtingarréttinn. Og þá var eðli-
legt að veita hann þeim, sem höfðu
skilyrði til þess að hagnýta hann.
En þeir eiga ekki og mega ekki
hafa þennan rétt til frambúðar. Það
ersá mergur málsins, sem nauðsyn-
legt er, að stjórnmálamenn og þjóð-
in öll geri sér grein fyrir. Hveijum
dettur í hug, að ídenzka álfélagið
eigi eitt að fá að hagnýta íslenzka
vatnsorku endurgjaldslaust til ál-
framleiðslu á íslandi, af því að það
fékk fyrst leyfi til slíkrar hagnýt-
ingar, sem það frá upphafi hefur
auðvitað greitt fýrir? Dettur nokkr-
um í hug, að Sementsverksmiðjan
á Akranesi eigi ein að hafa leyfi
til þess að hagnýta íslenzkt hráefni
ókeypis til sementsframleiðslu, af
því að hún varð fyrst til þess? Ef
lögin um fiskveiðistjórn verða fram-
lengd til margra ára með þeim
ákvæðum óbreyttum, að eigendur
fiskiskipa fái áfram úthlutað ókeyp-
is veiðileyfum, er þeim þar með
fenginn mjög varanlegur hagnýt-
ingarréttur yf ir fiskistofnunum, svo
varanlegur réttur, að hann nálgast
eignarrétt. Slíkt væri í andstöðu við
1. grein gildandi laga, sem kveður
á um eignarrétt allrar þjóðarinnar
á fiskimiðunum. í nýjum lögum um
fiskveiðistjórnina verða því a.m.k.
að vera ákvæði um, að heimilt sé
að taka gjald fyrir veitingu veiði-
leyfa. Jafnframt þyrfti að ákveða,
að þegar á þessu ári skuli fara fram
faglegt mat á því, hversu hátt slíkt
gjald gæti verið að óbreyttu gengi,
hvert sé líklegt sámband milli veiði-
gjalds og gengis og hvernig kæmi
til greina að ráðstafa veiðigjaldinu.
III.
Hvað hlýtur Alþingi að hafa
meint með því að lýsa fiskimiðin
sameign allrar þjóðarinnar?
Að baki þeirri ákvörðun liggur
auðvitað skilningur á því, að fiski-
stofnarnir eru verðmæti, sem geta
skilað arði og gera það í raun og
veru. Það, sem í ákvæðinu felst,
er að sjálfsögðu, að þjóðin í heild
eigi tilkall til þessa arðs. Alþingi
hefur hins vegar hvorki rætt né
tekið ákvörðun um, hvernig skila
eigi þjóðarheildinni þessum arði. Á
undanförnum árum hafa ýmsir bent
á, að það gæti gerzt með þeim
hætti, að þeir, sem fengju hagnýt-
ingarréttinn, veiðileyfin, greiddu
gjald fyrir hann, sem með einhveij-
um hætti rynni til þjóðarheildarinn-
ar. I þessu sambandi hefur sá mis-
skilningur komið upp, að slíkt gjald
hlyti að renna í ríkissjóð og yrði
þannig undirstaða aukinna ríkisum-
svifa. Það er ekki aðalatriði, hvert
afgjaldið fyrir hagnýtingu fiski-
stofnanna rynni, heldur hitt að það
sé greitt og þjóðarheildin njóti þess
í einhverri mynd. Það væri hægt
að senda hveijum einstaklingi
tékka, afhenda hveijum borgara
hlutabréf, sem hann fengi árlega
arð af, eða leggja afgjaldið í sjóð,
sem gegndi einhveiju hlutverki í
almannaþágu. Auðvitað gæti það
einnig runnið í ríkissjóð og verið
notað til þess að lækka skatta eða
til framkvæmda, sem þyrfti þá ekki
að fjármagna með nýjum sköttum.
En þessi atriði eru ekki kjarni máls-
ins. Hann er fólginn í því, að þeim,
sem afhentur er afnotaréttur a 1
fiskistofnunum, sameign þjóðarinn-
ar, sé ekki gefinn hann, þeir fái
hann ekki ókeypis frekar en aðrir
Gylfi Þ. Gíslason
„Ef lög-in um fiskveiði-
stjórn verða íramlengd
til margra ára með
þeim ákvæðum óbreytt-
um, að eigendur fiski-
skipa fái áfram úthlutað
ókeypis veiðileyfum, er
þeim þar með fenginn
mjög varanlegur hag-
nýtingarréttur yfir
fiskistofnunum, svo
varanlegur réttur, að
hann nálgast eignar-
rétt.“
atvinnurekendur, sem nota auðlind-
ir eða eignir annarra. I því er fólg-
ið risavaxið þjóðfélagslegt ranglæti.
Ýmsir virðast gera sér ljósa þá
augljósu staðreynd, að í atvinnulíf-
inu eigi enginn að fá neitt gefins,
því að þá sé verðmætum sóað, en
segja á hinn bóginn, að hugmyndin
um gjald af veiðileyfum sé undir
núverandi kringumstæðum óraun-
hæf. Sjávarútvegurinn hafi einfald-
lega ekki efni á slíkum greiðslum.
Hér er um f lókið mál að ræða, sem
láta verður nægja að fara um fáein-
um orðum. Það er í fyrsta lagi
rangt, að afkoma allra útgerðarfyr-
irtækja sé þannig, að þau hafi ekki
.efni á greiðslu gjalds fyrir þann
rétt, sem þau fá með veiðileyfunum.
Þessu til staðfestingar eru þau við-
skipti, sem eiga sér stað með veiði-
leyfi, og það verð, sem fyrir þau
er greitt, sem og sú verðhækkun
skipa, sem orðið hefur og verður
vegna leyfanna, sem þeim fýlgja.
Hví skyldu útgerðarmenn raunar
sækjast jafnfast og raun ber vitni
eftir nýjum skipum, ef ekki væri
veruleg hagnaðarvon af rekstri
þeirra? Mikilvægara er þó hitt, að
engum, sem mælt hefur með því,
að þeim, sem fá veiðileyfi, verði
gert að greiða fyrir þau gjald, hefur
dottið í hug, að réttmæts gjalds
verði krafizt að óbreyttu gengi.
Hugmyndin um veiðigjald er ein-
mitt nátengd hugmynd um breytta
gengisstefnu, sem miði að heildar-
jafnvægi í þjóðarbúskapnum, en
ekki við það að halda sjávarútvegin-
um á floti. Slíkt er öðrum útflutn-
ingsgreinum til mikillar óþurftar,
einkum þegar svo er komið, eins
og nú á sér stað, að rekstur sjávar-
útvegsins er mjög óhagkvæmur.
Flotinn er alltof stór, kannski jafn-
vel allt að helmingi of stór. Hug-
myndin um veiðigjald er einn þáttur
í nýrri stefnu í efnahagsmálum
þjóðarinnar. í umræðunum undan-
farið hefur verið sýnt fram á, að
sú gengislækkun krónunnar, sem
tengjast þyrfti veiðigjaldi, þyrfti
ekki að leiða til varanlegrar kjara-
skerðingar, heldur gæti veiðigjaldið
þvert á móti leitt til kjarabóta, þeg-
ar fram í sækti, og jafnframt til
minnkunar f lotans og lægri útgerð-
arkostnaðar.
IV.
I því felst fullkomið ósamræmi,
ef Alþingi kveður enn á um, að
fiskimiðin séu eign alþjóðar, en af-
hendir síðan áfram fiskiskipaeig-
endum ókeypis afnotarétt af fiski-
stofnunum, þannig að þeir skili
engum beinum arði til þjóðarheild-
arinnar. En þetta er í raun og sann-
leika aðeins önnur hlið þess vanda,
sem tengist fiskveiðistefnunni og
stjórnmálamenn og þjóðin öll þurfa
að gera sér fulla grein fýrir og taka
afstöðu til. Hin hliðin er fólgin í
því, að fiskveiðistefnan verður að
þjóna því markmiði að minnka flot-
ann mjög verulega, auðvitað ekki í
einu vetfangi, heldur smám saman.
Sumir virðast enn telja, að því
marki sé hægt að ná með tilskipun-
um stjórnvalda og afskiptum banka
og fjárfestingarsjóða. Þá væri
treyst á miðstýringu opinberra að-
ila. Þótt undarlegt megi virðast, eru
ýmsir talsmenn þessa einmitt aðil-
ar, sem á öðrum sviðum eru — al-
veg réttilega — eindregnir andstæð-
ingar opinberrar miðstýringar. Því
miður verður það að segjast, að
reynslan af opinberum afskiptum,
bæði ríkisvalds, banka og fjárfest-
ingarsjóða, af þróun fiskiskipaflot-
ans er einmitt dæmi um mikil mis-
tök. Flotinn hefur jafnvel haldið
áfram að stækka, eftir að allar fisk-
veiðar voru bundnar leyfum og öll-
um mátti vera ljóst, að flotinn var
alltof stór. Þessar staðreyndir sýna,
að á opinbera aðila verður ekki
treyst í þessum efnum. Hér verða
heilbrigð markaðsöf 1 að fá að koma
til sögunnar. Og það getur einungis
orðið með þeim hætti, að einstakl-
ingar keppi um það að fá úthlutað
veiðileyfum með því að bjóða í þau
eða greiða tiltekið gjald fyrir þau,
þannig að útgerðin safnist smám
saman á hendur þeirra, sem geta
rekið hana með hagkvæmustum
hætti og treysta sér um leið til þess
að skila þjóðarheildinni þeim arði
af auðlindinni, sem þeir fá að hag-
nýta, og þjóðin á rétt á að fá bein-
ar tekjur af.
Höfundur er fyrrverandi
menntamálaráðherra og
prófessor.