Morgunblaðið - 24.01.1990, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 24. JANÚAR 1990
Islenska ullin
eftir Svein
Guðmundsson
Það eru ekki mörg ár síðan
íslenska ullin var talin ein besta ull-
artegund í heiminum vegna sér-
kenna sinna.
Síðan breytist viðhorfið og þegar
illa gekk í ullariðnaði þá var íslenslja
ullin allt í einu orðin afar lélegt hrá-
efni.
Bændum er kennt um og sagt að
þeir vandi ekki framleiðsluna. En
hvers vegna vanda bændur ekki ull-
arframleiðslu? Svarið er einfalt. Það
er íslenskum ráðamönnum í land-
búnaði að kenna. Mat þeirra hefur
verið hlutlægt.
Bændur hafa ekki verið hvattir
til þess að vanda ullarframleiðslu og
slæm ull hefur f lokkast vel og mats-
menn hafa ekki þurft að þekkja
hvíta ull frá írauðri. Þessi þróun er
ekki bændum að kenna því að með
kvótakerfinu (ekki kóti sem merkir
óþokki eða lubbi) hafa bændur raun-
verulega bústofn sinn á leigu frá
ríkisvaldinu eða hvers virði er sú
ær sem engan fullvirðisrétt á?
Nú er farið að herða ullarmat,
sérstaklega hvað hreinleika snertir,
en þó ekki úr hófi fram. Hins vegar
munu margir bændur vera óánægðir
með matið og er það kannski von
því að ull var ull hvernig sem með
hana var farið.
Fúin og kleprótt ull var nefnilega
í allgóðu verði.
Hér er stefnunni í ræktunarmál-
um um að kenna. Ákaflega lítið
hefur verið tekið tillit til ullargæða,
þegar um val á lífhrútum hefur ver-
ið að ræða. Ég veit dæmi um það
að fram á þennan dag hafa hrútar
með þriðjaflokks ull fengið 1. verð-
laun.
Ráðamenn og jafnvel bændur,
sem hafa verið trúir sínum flokki,
og jafnvel frammámenn í ræktunar-
málum, hafa amast út í Tilrauna-
stöðina á Reykhólum og þeir eru
búnir að koma henni fram á brún
hengiflugsins og tilbúnir að ýta
henni fram af. Þessa menn mun
sagan dæma hart. Ekki verður sagt
um það, að það eigi að fyrirgefa
þeim vegna þess að þeir hafi ekki
vitað hvað þeir voru að gera. En
þeir sem eiga engar hugsjónir haga
seglum eftir vindi.
Tilraunastöðin á Reykhólum hefur
lyft grettistaki. Auðvitað má segja
að hún sé ekki gallalaus, en hvaða
bóndi rekur gallalaust bú?
Flokkun á ull
Ég hef alltaf litið svo á að í úrvals-
flokkinn færi aðeins hluti af velhvítu
reyfi, sem væri illhærulaust og án
írauðs litarháttar. Þess vegna getur
ekki farið af venjulegu fé nema 6
til 8% af ullinni í úrvalsflokk. Allt
þar yfir telst til hagsbóta fyrir bónd-
ann.
Bóndi sem fær nær alla sína ull
í úrvalsflokk og 1. flokk hefur náð
þó nokkuð langt í ræktun á ullarfé.
Ef bændur vilja eiga gult eða írautt
fé þá verða þeir líka að sætta sig
við að ull þeirra flokkast niður.
Séu ær látnar ganga í tveimur
reyfum þá flokkast sú ull í þriðja
flokk en hann er verðlaus vegna
þess að sú ull er nær ónothæf til
iðnaðar. Hins vegar hefur ríkisvaldið
verðlaunað þessa ull um langt ára-
bil, en er nú hætt þeirri vitleysu.
Það er staðreynd að sumir bænd-
ur eru óánægðir með matið á ull
sinni og telja að verið sé að hafa
af þeim fé. Hins vegar hafa margir
bændur látið taka af fé sínu í haust
og telja það ekki borga sig vegna
hins stranga ullarmats. En þessir
bændur geta huggað sig við það að
þeir eru með eins góða vöru og þeir
hafa tækifæri á að framleiða. Þeim
finnst of lítið magn fara í úrvals-
flokkinn.
Nú reiknar verðlagsgrundvöllur-
inn ekki með nema að um 6% af
ullinni fari í úrvalsflokk. Því geta
allir þeir sem fá meira í úrvalsflokk
verið ánægðir.
Þess má geta að Tilraunastöðin á
Reykhólum fékk ekki nema um 40%
af sinni ull í úrval sem má teljast
frábær árangur sé miðað við þær
reglur er nú gilda.
I þessu sambandi væri fróðlegt
að vita hvort hagkvæmt væri að
taka ull af lömbum áður en þau eru
send í sláturhúsið. Ull af þeim þykir
mjög góð. Vitað er, að sumar þjóðir
taka ull af öllu sláturfé. Verð á
gærum er nú mjög lágt eða fyrir
A-flokk 85 krónur og B-flokk 52
krónur. Spyija má sem svo: Á að
henda gærunni og hirða ullina eða
er hægt að hirða hvort tveggja. Úr
gærunum er unnin hágæðavara sem
selst dýrum dómum.
Nú er komið að því hvað sé hægt
að gera til þess að ná ullargæðum,
ullarmagni og verði í eðlilegt horf.
Ull í Ástralíu er á rúmar 600 krónur
kílóið. Ég hef heyrt að það sé hrein
ull. Gæti það verið að þessi ull sé
aldrei undir 800 krónum kílóið þegar
hún er komin í hús hjá Álafossi?
íslenskir bændur geta bætt ull
sína mikið og það á tiltölulega stutt-
um tíma, en til þess þarf fé og ráð-
gjöf. Hið pólitíska vald þarf að skipta
Sveinn Guðmundsson
„Það er komið að því
að gera stórátak í ullar-
ræktun og það verður
að halda áfram því
starfí sem unnið hefur
verið á Reykhólum og
að þeirri vinnu og fjár-
magni sem þegar er
búið að leggja í hvíta
féð sé í engu hætt.“
um skoðun, en það gera ráðamenn
sjaldan af frjálsum vilja.
Það sem þarf að gera er:
1. Breyta um áhersluatriði í sauð-
fjárrækt.
2. Auka þarf ræktun á hreinhvítu
fé og það er besti kosturinn að end-
urskipuleggja tilraunastöðina á
Reykhólum, því að hún er eina stöð-
in sem er á ósýktu svæði og því
auðveldara með dreifingu. Við þurf-
um á betri ullarvörum að halda og
þær fást aðeins með því að bæta
ullina. Hvít ull fæst ekki með því
að reka gult fé út í rigningu og trúa
því síðan að við það hafi hún orðið
skjannahvít. Einnig þarf að hafa
sívakandi auga með markaðnum.
3. Tilraunastöðina á Reykhólum á
að leggja niður vegna þess að þeir
sem leggja línurnar í landbúnaðar-
málum eru ekki starfi sínu vaxnir
og kerfið er of kommúnískt, sem
landbúnaður okkar verður að þola.
4. Þegar er búið að vinna mikið
starf á Reykhólum, en meira er eft-
ir ef vel á að vera. Útgjöld þurfa
ekki að vera mikil við þessa starf-
semi því að búið stendur undir sér
að mestu.
5. íslenskur sauðfjárbúskapur
(búskapur yfirleitt) er ríkisrekinn
og það þarf rússneskt nútímafrelsi
til þess að koma honum í þann sess
sem honum ber.
Ef við hefðum borið gæfu til þess
að leggja það fjármagn í íslenskt
ullarfé sem við höfum lagt í refinn
þá væru Gefjun og Álafoss ennþá
við lýði og hið nýja fyrirtæki Ála-
foss læpi ekki dauðann úr krákuskel.
Hvað er til ráða
Það er í sjálfu sér margt hægt
að gera og þá má hafa í huga að
íslenska ullin er frábrugðin annarri
ull og vinnsla úr íslenskri ull er sér-
stæð.
Það er hægt að auka ullarmagn
af hverri kind og bæta gæðin með
betri meðferð. Það er frekar auðvelt
að losa sig við rauðar og hvítar ill-
hærur með ræktun. Vitað er að
erfðafylgni á milli ullar og annarra
eiginleika er jákvæð og ekki er hægt
að sanna að kjötmagn og bragðgæði
fylgi rauða litnum. Það er komið að
því að gera stórátak í ullarræktun
og það verður að halda áfram því
starfi sem unnið hefur verið á Reyk-
hólum og að þeirri vinnu og fjár-
magni sem þegar er búið að leggja
í hvíta féð sé í engu hætt.
Höfundur er kennari og bóndi á
Miðhúsum í Reykhólasveit.
Ótímabær óhróður
eftír Víði
Benediktsson
Það var á haustdögum árið 1979
sem ég kom í Hrísey, fyrst til að
vera, ef frá er talið þau fáu skipti
sem ég hafði komið þangað í sam-
bandi við starf mitt sem sjómaður.
Það var að vísu ekki hlaupið að
því fyrir tvítugan aðkomumann að
setja sig inn í samfélagið svona
einn, tveir og þrír. Smám saman
kom þetta nú allt saman og er það
meira að þakka Hríseyingum sjálf-
um en mér og eiga þeir þakkir skild-
ar fyrir það.
Það var ýmislegt sem kom kaup-
staðarmanninum spánskt fyrir sjón-
ir þegar hann kom fyrst í eyjuna.
Sérstaklega þó hvernig ijúpan
vappaði allt í kringum mann og
færði sig rétt um set til þess eins
að maður stigi ekki ofan á hana.
Kemur nafn Hríseyjar oft upp þeg-
ar rætt er um ijúpuna. Þetta hlýtur
að segja okkur það að ef menn eru
með skilningarvitin hjá sér, þá
Hafnarfjörður:
Prófkjör
hjá Alþýðu-
flokknum
Alþýðuflokkurinn í Hafhar-
fírði hefur ákveðið að hafa opið
prófkjör um val í 10 efstu sæti á
framboðslista fíokksins við bæj-
arstjórnarkostningarnar í vor.
Prófkjörið fer fram dagana 24.
og 25. febrúar en framboðsfrestur
rennur út á miðnætti 3. febrúar.
Framoboðum skal skila til oddvita
prófkjörsstjórnar, Harðar Zophan-
íassonar.
Alþýðuflokkurinn á nú 5 fulltrúa
í bæjarstjóm Hafnarfjarðar.
hljóta menn að átta sig á því hvaða
dýr það er sem ræður ríkjum í dýra-
ríki Hn'seyjar. Því miður virðist
mönnum misvel gefinn sá eiginleiki
að átta sig á þessu og sjá ekki lífið
sem býr í eyjunni fyrr en þeir detta
um heilt Galloway-naut, sem liggur
einhvers staðar og bíður eftir því
að verða étið og álykta sem svo að
sú skepna hljóti að vera allsráðandi
í lífríki eyjarinnar og leiðréttist sá
misskilningur hér með.
Ástæðan fyrir því að ég tek mér
penna í hönd er sú að ég las í
Morgunblaðinu þann 14. des.
síðastliðinn grein eftir Auðun Jóns-
son, matsvein, undir yfirskriftinni
„Er lögregluríki í perlu Eyjafjarð-
ar?“ í greininni lýsir Auðunn því
þegar hann, ásamt vinkonu sinni,
brá undir sig betri fætinum og
skrapp norður í Hrísey og fékk sér
að borða, ásamt fyrrnefndri vin-
konu, í veitingahúsinu Brekku. Lýs-
ingar hans á því sem upp á var
boðið voru þess eðlis, að bæði
Brekka og maturinn sem þar var á
boðstólum, væri ekki siðmenntuðu
fólki bjóðandi. Þó viðurkennir hann
að þjónustustúlkan hafi boðið af sér
góðan þokka og bætir síðan við að
hún hafi verið taugaóstyrk og nú
spyr greinarhöfundur: Hver er eig-
inlega tilgangurinn með þessum
skrifum?
Það vill nefnilega svo til að undir-
ritaður þekkir vel til á fyrmefndum
veitingastað. Hann þekkir líka það
fólk sem Auðunn lætur skrif sín
bitna á og það sem meira er, hann
þekkir líka Auðun Jónsson, mat-
svein. Þótt honum hafi alveg láðst
að geta þess í grein sinni, þá rak
hann sjálfur veitingastað í Hrísey
áður en Brekka kom til sögunnar.
Einhverra hluta vegna hætti hann
þeim rekstri en rekstur Brekku
hefur gengið með ágætum. Hvort
það er ástæða hans fyrir þessum
skrifum treysti ég mér ekki til að
dæma um en óneitanlega hugsar
maður ýmislegt og lái mér það hver
sem vill.
„í ljósi alls þessa fínnst
mér mjög svo ómaklega
vegið að Brekku og
aðstandendum hennar.
Sérstaklega að eiganda
hennar, Smára Thorar-
ensen, fyrir það eitt að
hafa ekki viljað brosa
framan í viðskiptavin-
inn sem ég efast þó um
að hafí verið boðið upp
á á matseðlinum.“
Undirritaður átti það til að líta
inn á veitingastað Auðuns sem hét
Hrísarlundur meðan hann var og
hét. Undirrritaður gæti því ef hann
vildi gert sæmilega úttekt á þeim
stað en gerir það ekki nema í ör-
stuttu máli. Lýsing Auðuns sjálfs á
Brekku ætti þar vel við nema hvað
inn í þá lýsingu mætti kannski
bæta smá kafla um hreinlætismál.
Um þjónustuna mætti sjálfsagt
skrifa heila bók. Þó myndi ég ekki
treysta mér til þess að segja að hún
hafi borið af sér þann þokka sem
Auðunn lýsir gagnvart þjónustunni
í Brekku en um styrk hlutaðeigandi
á taugum mætti eflaust gera betri
skil í þeirri bók.
Auðunn segir í grein sinni að
viðskiptavinurinn hafi alltaf rétt
fyrir sér. í krafti þeirra orða læt
ég dæluna ganga sem hlutlaus við-
skiptavinur. Hef ég því fullt og
ótakmarkað leyfi til að opinbera
þá skoðun mína að mér f innst veit-
ingastaðurinn Brekka ekki aðeins
betri veitingastaður heldur en
Hrísalundur Auðuns ‘Jónssonar,
heldur margfalt betri. Umhverfi,
þjónusta og matur, allt til fyrir-
myndar. Því nota ég staðinn oft til
þess að bjóða gestum mínum út að
borða. í aðeins einu tilfelli hefur
viðkomandi gestur ekki verið fylli-
lega ánægður með matinn. Að sjálf-
sögðu kvartaði ég sem gestgjafi við
matsvein hússins og voru viðbrögð
af því tagi að bestu og dýrustu
veitingahús á höfuðborgarsvæðinu
hefðu mátt vera stolt af.
Undirritaður varð áþreifanlega
var við þá erfiðleika sem Brekka
átti við að etja í upphafi við að
hrista það orð af sér sem áður hafði
farið af veitingahúsarekstri í
Hrísey. Lenti í því oftar en einu
sinni að leiðrétta þann misskilning
fólks að Brekka og Hrísalundur
væri sami staðurinn. Orðrétt segir
Auðunn í grein sinni: „Ég hef víða
komið við og tel mig hafa vit á
mat en hef aldrei, hvorki hér á landi
eða í öðrum löndum mætt slíkri
framkomu og ósiðsemi." (Tilvitnun
lýkur.)
Já, fyrr má nú rota en dauðrota.
Ég segi nú ekki annað. Að vísu
nýtur Auðunn þeirra forréttinda að
hafa aldrei þurft að koma inn á
sinn eigin veitingastað sem gestur.
Þá býst ég við að hann hefði ekki
látið þessi orð frá sér fara. Ekki
veit ég hvað hann er að meina þeg-
ar hann segist hafa vit á mat eitt-
hvað fram yfir aðra. Sjálfur hef ég
neytt matar í talsverðum mæli á
hveijum einasta degi við misjafnar
aðstæður í 30 ár og tel mig alveg
fullfæran um að meta þær aðstæð-
ur sem ég hef áður greint.
Auðunn segir í upphafi greinar
sinnar að ekkert hafi verið skrifað
um staðinn. Býst ég við að nokkuð
sé til í því hjá honum. Við sem fylgj-
umst með fjölmiðlum vitum að eng-
in frétt um veitingastað er aðeins
af hinu góða. Við vitum því hvað
það þýðir ef veitingastaður fær ein-
hveija umfjöllun á annað borð.
í Ijósi alls þessa finnst mér mjög
svo ómaklega vegið að Brekku og
aðstandendum hennar. Sérstaklega
að eiganda hennar, Smára Thorar-
ensen, fyrir það eitt að hafa ekki
viljað brósa framan í viðskiptavin-
inn sem ég efast þó um að hafi
verið boðið upp á á matseðlinum.
Smári er vel þekktur í sinni sveit
og þá fyrir allt aðra hluti en eitt-
hvert svínarí. Þekki ég ekki nein
tilfelli þess að það hafi þurft að
efast um heiðarleika þess manns.
Þætti mér því bæði eðlilegt og sann-
gjamt að hann verði beðinn afsök-
unar opinberlega á þeim skrifum
sem hafa verið viðhöfð gegn honum.
Þegar Auðunn kemur inn á perlu
Eyjafjarðar og talar um hana sem
lögregluríki verður manni öllum
lokið. Hann viðurkennir í grein sinni
að hann þekki hreppstjórann frá
fomu fari, en lætur að öðru leyti
líta svo út að hann sé saklaus ferða-
maður sem sé að koma til eyjarinn-
ar í fyrsta sinn. Því miður þá er
þetta bara ekki svona eins og ég
gat um fyrr í grein minni. Auðunn
veit það jafnvel og ég að orðið lög-
regla er eitthvert framandi hugtak
á meðal Hríseyinga. Em þetta ein-
hver hin mestu öfugmæli sem und-
irritaður hefur á ævi sinni heyrt og
hefur þó heyrt æði margt. Síðan
ég kom í Hrísey hafa mál sem hafa
komið til kasta lögreglu Verið telj-
andi á fingrum annarrar handar. í
öllum tilfellum minniháttar og aldr-
ei komið til kasta dómsvalds. Því
finnst mér mjög svo ósmekklegt
hvernig hann slær upp í svona fyrir-
sögn gegn mikið betri vitund. Auk
þess talar hann um húfulaust og
máttlaust yfirvald. Ég verð að við-
urkenna að ég get engan veginn
skilið hvernig það fer saman húfu-
laust og máttlaust yfirvald og lög-
regluríki. Þess utan er mér ekki
kunnugt um að hreppstjóri Hríseyj-
arhrepps hafi gert nokkurn skapað-
an hlut á hlut Auðuns Jónssonar.
Sá maður er þekktur fyrir annað
og því algjör óþarfi að tala um
hann í niðrandi merkingu. Hann á
miklu betra skilið en það.
Ég vil taka það fram í lokin til
að fyrirbyggja misskilning að ég á
engra hagsmuna að gæta varðandi
veitingahúsarekstur eða aðrar þjón-
ustugreinar varðandi ferðamenn í
Hrísey. Ég vil líka taka það fram
að þessi grein er ekki skrifuð til
að hugga einn eða neinn, hvorki
aðstandendur Brekku eða Hrísey-
inga almennt. Þeir þekkja Auðun
og taka mark á grein hans í sam-
ræmi við það. Fyrir aðra landsmenn
sem ekki þekkja til bið ég um að
taka henni með fyrirvara.
Höfundur er sjómaður.