Frjáls verslun - 01.10.1946, Blaðsíða 2

Ólafur Björnsson, dósent:
Fyritkomulag
innflutningsverzlunarinnar
Fyrirkomulag innflutningsverzlunarinnar er
sem kunnugt er eitt hið mesta ágreiningsefni
í stjórnmálum og viðskiptamálum okkar. En
þrátt fyrir það, hversu mjög skoðanir eru skipt-
ar um hið æskilegasta framtíðarskipulag þessarra
mála, virðast þó allir á eitt sáttir um, að núver-
andi fyrirkomulag þeirra sé ekki viðunandi til
lengdar.
Það fyrirkomulag, sem nú er í þessum málum,
má skoða sem einskonar millistig á rnilli lands-
verzlunar og einkareksturs á samkeppnisgrund-
velli. Einkafyrirtæki og Samband íslenzkra sam-
vinnufélaga hafa að vísu innflutninginn með
liöndum ásamt opinberum aðilunr að nokkru
leyti, en stjórnskipaðar nefndir ákveða, liverjir
fá að flytja inn og hve mikið. Þetta fyrirkomu-
lag útilokar að mestu þá hugkvæmni, sem sam-
keppni í innflutningsverzluninni gæti haft í för
með sér, því að í stað þeirrar samkeppni, sem
undir frjálsu fyrirkomulagi ætti sér stað milli
innflutningsfyrirtækjanna, bæði einkafyrirtækja
innbyrðis og samvinnufyrirtækja og einkafyrir-
tækja, er samkeppnin nú aðallega fólgin í tog-
streitu um innflutningskvóta.
Vegna þeirra gróðamöguleika, sem takmörk-
un innflutningsins, jafnframt síaukinni vöru-
eftirspurn innanlands, hefur skapað í innflutn-
ingsverzluninni, hefur verið komið á fót verð-
lagseftirliti, til þess að koma í veg fyrir óhóf-
lesja álagningu á vörur, sem leyft hefur verið
að flytja inn. Verðlagsákvæðin hafa hins vegar
orðið til þess að auka misræmið rnilli eftirspurn-
arinnar eftir erlendum vörum og hins takmark-
aða framboðs af þeim, þannig að freisting hefur
skapazt, til þess að fara í kringum þau, löglega
eða ólöglega, eftir því sem færi hefur gefizt á.
Það ætti að vera óþarft að gera frekari grein
fyrir því, að þetta fyrirkomulag fullnægir engu
hinna ólíku sjónarmiða, sem annars hafa komið
fram um það, hvert skipulag þessarra mála sé
æskilegast. En þau höfuðsjónarmið, sem mest
162
hafa látið til sín taka, eru einkum þrjú. í fyrsta
lagi sjónarmið fríverzlunarmanna, að frjáls ut-
anríkis- og gjaldeyrisviðskipti séu lieppilegasta
fyrirkomulagið. í öðru lagi sjónarmið lands-
verzlunarmanna, sem vilja þjóðnýta innflutn-
ingsverzlunina. í þriðja lagi sjónarmið þeirra,
sem telja æskilegast, að sem mest af innflutn-
ingsverzluninni sé á vegum samvinnufélaganna.
En þrátt fyrir Jrað, þótt ágreiningur sé þannig
mikill um leiðirnar, virðast allir sammála um
tilgang þann, sem verzlunarstarfsemin ætti að
hafa, en hann er sá, að útvega landsmönnum sem
beztar vörur við sem lægstu verði.
í þessarri grein skal ekki fjölyrt um kosti og
galla samvinnuverzlunarinnar. Athygli má að-
eins vekja á því, að frá sjónarmiði fríverzlunar-
manna skiptir það höfuðmáli í því sambandi,
á hvern hátt ætlast er til að samvinnuverzlunin
ryðji sér til rúms. Ef það á að vera í skjóli for-
réttindaaðstöðu, sem veitt er af ríkisvaldinu,
verður í rauninni lítill munur á því fyrirkomu-
lagi og landsverzlun, og gilda þá hin sömu rök
með og móti því skipulagi, eins og ef um beina
landsverzlun væri að ræða. Ef samvinnuverzlun-
inni er hins vegar ætlað að þróast í frjálsri sam-
keppni við einkafyrirtækin, er ekkert við það
að atliuga, að slíkt fyrirkomulag ryðji sér til
rúms, þar sem það sýnir yfirburði, og hagsmuna-
ágreiningur sá, sem skapast kann milli samvinnu-
fyrirtækja, ekki annars eðlis en hagsmunaárekstr-
ar, sem alltaf verða milli einkafyrirtækja inn-
byrðis. Hins vegar skulu kostir og gallar lands-
verzlunarfyrirkomulagsins ræddir nókkru nánar.
Rök þau, sem aðallega eru nú borin fram
landsverzluninni til framdráttar, eru einkum
tvennskonar. í fyrsta lagi að innkaup, sem gerð
eru af einum aðila, verði geyð í stærri stíl en
ef þau eru gerð af fleiri og smærri aðilum, og
í öðru lagi þau, að með þessu móti megi koma í
veg fyrir skattsvik, fjárflótta og verðlagsbrot,
sem illkleift sé að fyrirbyggja með núverandi
FRJÁLS VERZLUN