Frjáls verslun - 01.10.1946, Blaðsíða 10

menn. — Á þessu er sýnilegt, liversu íslandsvið-
skiptin voru mikill liður í verzlunarlífi Ham-
borgar á þeim tímum, en Hamborgarar voru
liprir verzlunarmenn og kynntu sig vel hér á
landi. — Hér innleiddu þeir fyrst 24 þuml. alin-
ina, sem notuð var í 500 ár, þangað til metra-
kerfið var lögleitt.
Það er engum efa undirorpið, að landsmenn
liafa heldur viljað skipta við Þjóðverja á þess-
um tímum, en Englendinga, því að Englending-
ar óðu oft uppi með frekju og yfirgangi og vildu
ekki greiða nein gjöld af verzluninni, til Dana-
konungs, og þess vegna var hirðstjórinn á Bessa-
stöðum líka Þjóðverjum svo vilhollur.
Auðvitað voru þýzku kaupmennirnir alltaf
miklu fleiri en þeir ensku, og Hamborgarar, sem
skoðuðu sig yfirkaupmenn voru ávallt langflest-
ir. Það má telja víst, að Lubikukaupmenn og
Brimarar hafi verið miklu færri, því að þær
borgir áttu alltaf í deilum og ófriði við Dana-
konung fram á tíma Kristjáns III., en Hamborg
hinsvegar, taldist þá til Danaveldis. — Líibiku-
menn og Brimarar voru kallaðir Þýzkarar til
aðgreiningar frá Hamborgurum, sem töldust
danskir.
Þegar komið var fram á 16. öld, voru Dana-
konungar aftur búnir að ná fullkomnu valdi
yfir því hverjir sigldu til Islands og verzluðu
þar, og þurftu Þýzkarar því sérstakt leyfi kon-
ungs til verzlunar, og fengu þeir leyfi fyrir á-
kveðnum höfnum með tilteknu afgjaldi, og
máttu því ekki sigla á aðrar hafnir. Þetta brutu
þeir alloft, t. d. var Heinrich Lafranz kærður
1589 fyrir að hafa það ár tekið sér höfn á Suð-
urlandi, en liafi þó aðeins haft leyli fyrir höfn
á Norðurlandi. — Hann hafði ýmsar afsakan-
ir, en var dæmdur til þess að sigla á Húnaflóa
árið eftir, af því að þar þóttu verstar hafnir,
eins og raunar er enn.
Þetta, að vísa kaupmönnum til ákveðinna
liafna, átti rót sína að rekja til þess, að meðan
að kaupmenn gátu áður tekið þá höfn, sem þeir
vildu, varð kappið svo mikið að komast fyrst-
ur til beztu og ábatasömustu hafnanna. Það
leiddi svo oft til deilna og illinda milli kaup-
mannanna, þegar skipin voru að koma á vorin,
en í Piningsdómi 14'90, var svo ákveðið, að sá
framandi kaupmaður, er fyrst tæki höfn, skyldi
hafa hana til verzlunar.i — Allar hafnir voru
1 Dómur þessi er kenndur við Diðrik Pining, sem var
liirðstjóri hér á landi í 12 ár (1478—1490).
170
leigðar, nema Vestmannaeyjar, og brennisteins-
hafnirnar, Húsavík og Hafnarfjörður. Þangað
lét konungur sín skip sigla, því að brennisteinn-
inn var þá afar verðmætur varningur.
Vörurnar, sem Þýzkarar fluttu til landsins,
voru aðallega: mjöl (rúgmjöl), malt, vín, mjöð-
ur, hunang, járnkatlar og önnur eldunaráhöld,
leirtau m. m., en fengu aftur á móti: fisk, vaðmál,
smjör, kjöt og prjónles. — Fiskinn höfðu þeir
tekið eftir vigt, að fornu mati, en landsmönnum
þótti Þýzkarar svíkja mál og vog. Þess vegna lét
liöfuðsmaðurinn, Otti Stígsson, 1545, stefna 12
eða 13 Þýzkurum fyrir dóm lögmanna, Erlends
Þorvarðarsonár og Þorleifs Pálssonar, og dæmdu
þeir að hin gamla venja skyldi afleggjast, en
framvegis skylcli fiskur seljast eftir tölu, 120
fullgildir fiskar í hundrað. — Árið 1602, þegar
danska einokunin hófst, setti Alþingi sérstakan
taxta á innlendar vörur, sem látnar væru upp
í skuldir til Þýzkara, hærri en almennt gjörðist,
og var það gjört með tilliti til þess, að verið
var að greiða með því verzlunarskuldir, og svo
þóttu Þýzkarar hafa haft svo laka vog. — Af
allri verzlun sinni urðu Þýzkarar að greiða kon-
ungi 6% fyrir verzlunarleyfin, en lénsmaður-
inn fékk af hverju skipi 1 tunnu af salti, 1 tunnu
af bjór og 70 gyllini í peningum.
Þegar fram í sótti, fóru þessir þýzku kaup-
menn oft að hafa hér vetursetu og tóku að reka
hér útveg í allstórum stíl. Þannig áttu þeir 45
skip á Suðurnesjum einum, þegar Otti Stígsson
dæmdi þau öll upptæk og fallin undir Danakon-
ung. — í þeim dómi er svo ákveðið, að enginn
rnegi hýsa þá Þýzkara og íslenclinga, er á skip-
unum róa, og er lögð þyngsta refsing við, sem
sé útlegð. — Þessi þýzki skipastóll varð svo stofn
til hinnar illræmdu útgerðar og kúgunar Dana
á Suðurnesjum.
Landsmenn komust oft í skuldir við þessa
kaupmenn sína, og hafa nýlega fundist skulda-
listar þeirra í skjalasaini Hamborgar. Skuldirn-
ar stöfuðu ýmist af óviðráðanlegum orsökum,
svo sem hallæri og fiskleysi, en líka af beinni
sviksemi, og svo rammt kvað að þessu, að kon-
ungsvalclið varð að taka í taumana og veita kaup-
mönnum fulltingi sitt, til að ná skulclunum.
Því var það, að Eiríkur konungur leggur i/,
marks sekt á hvert hundrað, sem ekki sé greitt,
og Magnús konungur smekkur leggur 12 álna
sekt á hvert 100, sem ekki sé greitt á Ólafsmessu,
og 1 mark í sekt, ef ekki er greitt á Þorláksmessu.
— Það virðist sem stjórninni hafi verið umhug-
FRJÁLS VERZLUN