Frjáls verslun - 01.10.1946, Blaðsíða 27

Eftir Michael J. Murray.
.... el hann hefði aldrei fæðst? Hann gagn-
bylti hinum siðmenntaða lieimi og greiddi
milljónum manna veg inn í hugarheima og
draumalönd. Hann lagði hornsteininn að einu
stærsta menningartæki veraldarsögunnar — prent-
listinni. Og hann dó sem ölmusumaður erki-
biskupsins í Mainz .... Maðurinn, sem rann-
verulega skapaði bókmenntir heimsins.
Johann Gutenberg — liugvitsmaðurinn, sem
fann upp lausa letrið — var fæddur í Mainz,
sennilega árið 1599.
Eins og tíðum hendir Jxi menn, er fást við
tilraunir, sem meðbræður þeirra kunna ekki að
meta, var líf Gutenbergs einkennt af óheilla-
vænlegum umskiptum. Faðir hans var gullsmið-
ur í Mainz, Jregar upp kom misklíð rnilli verka-
manna og yfirstéttanna. Gutenberg-fjölskyldan
tilheyrði hinum síðarnefndu og varð því að flytja
sig búferlum til Strasburg árið 1428.
Hin skaðvænlega óheppni, sem virðist standa
í vegi slíkra manna sem Gutenbergs, brá fljótt
skugga á líf hans. í Strasburg setti hann á fót
speglagerð en varð að hætta þeirri starfrækslu,
er hann var opinberlega sakaður um sviksemi og
rógburð, árið 1436. Lögsókn rak lögsókn, eink-
um af hendi manns nokkurs, sem lagt hafði fram
peninga í fyrirtæki Gutenbergs.
Ein málsskjölin gefa til kynna, að Gutenberg
hafði fengið áhuga fyrir prentlistinni árið 1436.
í öðrum má sjá naln Johanns Fust lögfræðings,
sem hafði mikil áhrif á líf og starf Guten-
bergs.
Þess er reyndar vert að geta, að á Jressum árum
— fyrir rúmum 5 öldum — var prentlistin ekki
óþekkt með öllu. Hinar austurlenzku Jrjóðir,
Kínverjar og Japanir, fengust við prentum þegar
á sjöttu öld.
í Fvrópu aftur á móti voru bækur framleiddar
sem innbundin handskrifuð rit. Fr óþarft að
lýsa þeirri feiknalegu vinnu, sem munkar mið-
aldanna inntu af hendi við framleiðslu liinna
handrituðu binda.
Það er einnig vitað, að lærðir menn liöfðu
marga skrifara í Jrjónustu sinni. Voru Jreir látnir
vinna með svokallaðri /;ecn/-aðferð, Jr. e. að
frumritinu var skipt niður rnilli þeirra, og áttu
Jreir að taka afrit Jrar eftir. Síðan var blöðunum
safnað saman, Jreim raðað og bundin inn. Geta
má nærri, að þetta var frámunalega seinlegt og
kostnaðarsamt.
Fyrstu prentuðu bækurnar, sem út komu í Ev-
rópu, eru frá því snemma á fimmtándu öld. Var
Jrá höfð sú ófullkomna tilhögun við prentunina,
að prentmótin voru skorin út í tré.
Þá voru gerðar tilraunir með „orðmótaprent-
un“, Jrannig að einstök orð voru skorin í tré og
Jreim svo skeytt saman í mælt mál. En Jressi
aðferð reyndist óhentug og dýr, Jrví að tréskurð-
armennirnir bjuggu til ótal orðanrót, sem aldrci
Jmrfti að nota. Auk Jress var afar seinlegt fyrir
setjarana að finna mótin og raða Jreim saman.
Trúlega hefur draumurinn um bót á Jressum
ágöllum vakið hugvit Gutenbergs.
Hvað um það. Svo mikið er víst, að um 1450
tók Johann Gutenberg 800 florínur að láni hjá
Fust lögfræðingi, til þess að fullkomna „verk
FRJÁLS VERZLUN
187