Tíminn - 03.11.1974, Blaðsíða 10

TÍMINN
■ ■■ MriRf.vhn !*«.■!■»•
Sunnudagur 3. nóvember 1974.
Vasco Goncalves, núverandi
forsætisrábherra Portúgals.
eru bæBi mörg og erfiB úrlausnar.
Fjöldi flokkanna gefur til kynna,
aB a&eins verBi um samsteypu-
stjórnir aB ræ&a i náinni framtiB i
Portúgal — samsteypustjórnir,
sem byggja á samvinnu ólikra
stjórnmálaflokka.
Auk fyrrnefndra flokka er til
fjöldi annarra stjórnmálasam-
taka i Portúgal, sem e.t.v. láta aB
sér kveöa i framtiöinni. Fyrsta
skal telja róttæka hópa vinstri-
sinna, svo sem stjórnleysingja,
maóista, trotskyista og aöra
byltingarsinna. I ööru lagi má
ekki gleyma hægrisinnum, sem
enn eru öflugir i Portúgal.
Þaö er t.d. ljpst, aö allt efna-
hagslegt vald er enn I höndum
stuöningsmanna fyrrverandi
stjórnar. Og vist er, að þeir
hyggja á hefndir. Spurning er að-
eins, hvora leiðina þeir velja: Til-
raun til byltingar eða tilraun til
valdatöku i lýðræðislegum kosn-
ingum.
Taki hægrisinnar fyrri kostinn,
eiga þeir aftur um tvennt að
velja: Að styðja einhvern þann
flokk, sem fyrir hendi er, t.d. lýð-
ræðissinna eða konungssinna, eða
að mynda nýjan hægri flokk —
óháða lýðveldissinna (PRI).
Stefna þess flokks yrði að sjálf-
sögðu að vera innan ramma nú-
verandi stjórnskipulags, svo sem
með höfuðáherzlu á einkafram-
taki og frjálsri verzlun, svo og
óbreyttum viðskiptatengslum
Portúgals við nýlendurnar.
Það er athyglisvert, að Portú-
gal er eina landið i Vestur-Evrópu
um þessar mundir, þar sem
kommúnistar eiga aðild aö rikis-
stjórn. Portúgalskir kommúnist-
ar hafa — a.m.k. á yfirborðinu —
slakað meira á kröfum slnum en
flokksbræður þeirra annars stað-
ar I Vestur-Evrópu. Þar með hef-
ur tekizt með þeim og MFA ágæt
samvinna, sem kommúnistar
vilja fyrir alla muni styrkja.
Arangur þessarar samvinnu er
m.a. stjórnaraðild kommúnista.
í lokin vlkur Christensson að
möguleikunum á, að lýðræðis-
stjórnaform skjóti rótum I
Portúgal.
Hvenær kemst lýð-
ræði á i Portúgal?
Herforingjastjórnin hefur gefið
fögur fyrirheit: Þegar þjóöþing
hefur verið kjörið, á að setja
Framhald á bls. 39.
Vinstrisinnar fagna byltingu herforingjanna á götu I Lissabon.
Sundrung i forystu
Portúgalshers
Nýlendustrlðin höfðu það
smám saman I för með sér, að
herforingjar skiptust I tvo hópa I
skoðun sinni, á þvi, hvort halda
ætti áfram baráttunni. Leiðtogar
beggja hópanna voru þeir Arri-
aga (yfirmaður hersins i Mosam-
blk) og Spinola (yfirmaður I
Guineu).
Arriaga taldi sigur á næsta
leiti, en Spinola var á öndverðum
meiði. Hann áleit, að fullnaðar-
sigur ynnist aldrei á skæruliðum
af tveim ástæðum: I fyrsta lagi
nutu þeir virkrar aðstoðar rikja,
er lágu að landamærum nýlendn-
anna (einkum var þetta þó áber-
andi I Guineu, sem er umlukin
rikjum, sem voru fjandsamleg
Portúgalsstjórn). I öðru lagi
fengu þeir ótakmarkaðar birgðir
vopna frá Austur-Evrópu og
Kina.
Arið 1973 voru þeir Arriaga og
Spinola kallaðir heim. Arriaga
var fengin borgaraleg staða i
stjórnkerfi landsins, en Spinola
gerður að varaforingja i herráð-
inu, undir stjórn hins nýja yfir-
hershöfðingja Portúgalhers,
Costa Gomes. Gaetano hafði
skipað Gomes i þá stöðu til aö
styrkja sig i sessi, en gagnrýni
hægrisinna á stjórn Caetanos
varð æ háværari, einkum vegna
linkindar I baráttunni við skæru-
liöa I nýlendunum. Arriaga og
aðrir hægrisinnaðir hershöfðingj-
ar reyndu með ráðum og dáð að
bola Caetano frá völdum og setja
á laggirnar stjórn undir forystu
Adriano Moreira og Franco
Noguiera, sem gegnt höfðu ráð-
herraembættum I stjórnartið
Salazars, og voru fylgjandi harðri
stefnu I málum nýlendnanna.
Þeir Gomes og Spinola komu I
veg fyrir byltingu gegn stjórn
Gaetanos um siðustu áramót.
Snemma á þessu ári gaf Spínola
svo út bókina: Portúgal og fram-
tiðin. Ihennikemsthann að þeirri
niðurstöðu — sem leiðandi stjórn-
málamönnum I Portúgal þótti
óbærileg — að sigur ynnist aldrei I
nýlendustriðunum.
Hægrisinnar lögðu nú hart að
Caetano að láta til skarar skriða,
og hann lét undan. Þeim Gomes
og Spinola var vikið frá. Þetta var
nóg: Bylting vinstrisinna stóð nú
fyrir dyrum.
Hreyfing
liðsforingja (MFA)
Óánægju fór að gæta innan
hersins, fljótlega eftir að átök
hófust i nýlendunum. Liðsforingj-
ar i Portúgalsher höfðu lagt á
ráðin um stjórnarbyltingu, en
varpað hugmyndinni frá sér, þeg-
ar á árinu 1969. Fyrstu merki um
hreyfingu þeirra eru frá árinu
foringjarnir, að gæti lækkað her-
inn i áliti.
Af þessu tilefni spunnust heitar
umræður — umræður, sem leiddu
til þess, að stjórnmál drógust inn I
myndina. Sagt var, að myndazt
hefði bil milli hersins og þjóðar-
innar. Herinn væri ekki fulltrúi
fólksins, heldur rikisstjórnar,
sem i þokkabót væri óvinsæl.
Smám saman urðu til smáhóp-
ar liðsforingja, bæði i nýlendun-
um, einkum Guineu, og Portúgal,
sem hófu að ræða vandamál i
stjórnmálum og hernaði. Sömu-
leiðis varð til nokkurs konar
leynileg miðstjórn I Lissabon.
Portúgalsstjórn fékk veður af
þessari hreyfingu og dró um leið
til baka fyrri ákvörðun og hækk-
aði kaup liðsforingja i hernum.
Allt kom fyrir ekki: Skriðan var
farin af stað, og hún varð ekki
stöðvuð. t dreifibréfi, sem undir-
ritað var af 200 liðsforingjum og
sent portúgölskum hersveitum i
Costa Gomes, núverandi forseti
Portúgals.
Flokkaskipun
i Portúgal
í tilkynningu herforingja-
stjórnarinnar, sem gefin var út að
byltingunni afstaðinni, var Portú-
BYLTINGIN I
PORTÚGAL
1973. Hreyfingin hlaut nafnið
Hreyfing hersins eða MFA
(Movimento de Forcas Ar-
madas). Tilefnið var ofur einfalt:
Rikisstjórnin hafði ákveðið, i júli
árið 1973, að ómenntaðir og svo til
óreyndir menn yrðu gerðir að for-
ingjum Ihernum. Þetta töldu liðs-
IGNIS
Rafmagns-vatnshitarar.
fyrir sumarbústaði - mjólkurhús - bíl-
skúra- kaffistofur - iðnaðar- og heim-
ilisnotkun o. fl.
STÆRÐIR:
30 lítra
50 lítra
80 Íítra
VERÐ:
11.940
13.940
15.180
17.170
23.760
25.750
100 lítra
120 lítra
1 50 lítra
marz á þessu ári, sagði, að stjórn-
in gæti ekki — með fálmkenndum
aðgerðum — kveðið niður þá
djúpstæðu óánægju, er tekið hefði
sér bólfestu I hjörtum þeirra.
Liklega hefur MFA fengið fasta
stjórn, tiu manna, i nóvember i
fyrra. t stjórninni áttu m.a. sæti:
Otelo Saraiva de Carvalho, majór
(nú yfirmaður hersins i Lissabon
og hinnar nýju leyniþjónustu
landsins COPCON) — Vitor
Alvez, majór (á nú sæti i rikisráði
landsins) — Vasco Lourenco,
majór (nú ráðherra án ráðu-
neytis) — og Vasco dos Santos
Goncalves (nú forsætisráðherra).
De Carvalho á að hafa lagt
fyrstur á ráðin um stjórnarbylt-
inguna, sem framkvæmd var
þann 25. april s.l. AB öðru leyti er
margt á huldu um sjálfa bylting-
una, þ.á. m. um þátt Spinola I
henni. Sú skoðun hefur heyrzt, að
Spinola hafi tekið höndum saman
við MFA um það leyti, er bók
hans kom út. Þar með hafi
hreyfingin fengið þann leiðtoga,
er geröi byltingu mögulega. Siðar
hefur de Carvalho látið hafa eftir
sér i viðtali við blað i Frakklandi,
að Spinola hafi ekki vitað um
áform byltingarmanna, fyrr en
byltingin var um garð gengin. I
viðtali við vestur-þýzkt blað bar
de Carvalho fyrri frásögn sina til
baka, en kvað Spinola hafa fylgzt
með undirbúningi byltingarinnar
úr fjarlægð, án þess aö hreyfa
legg né lið.
Christensson lýsir næst skipan
þeirrar stjórnar, sem nú situr að
völdum I Portúgal, en vikur svo
að flokkaskipun I landinu.
gölum lofað funda- og félaga-
frelsi, frelsi til tjáningar skoðana
og öðrum mannréttindum. í
þessu fólst réttur til að stofna
stjórnmálaflokka.
Landsmenn tóku hinu nýja
frelsi með miklum fögnuði. t
gleðivimunni voru stofnuð yfir
áttatiu stjórnmálasamtök með
ólik markmið, sum fjölmenn og
skipulögð, önnur fámennari og
lausari i reipunum.
Síðari hluti
Stjórnin sá, að við svo búið
mátti ekki standa. í ágúst ákvað
hún, að stjórnmálasamtök yrðu
að hafa innan sinna vébanda
a.m.k. 15 þúsund félaga til að öðl-
ast opinbera viðurkenningu. Lik-
legt er, að flest hinna áttatiu sam-
ta.ka þurrkist hreinlega út eða
hverfi i skuggann. Flestir þeir
stjórnmálaflokkar, sem nú eru
öflugastir i Portúgal, eru sprottn-
ir upp úr andspyrnuhreyfingunni
gegn stjórn þeirra Salazars og
Caetanos. Þeir eru: Kommúnist-
ar (PCP) — sósialistar (PSP) —
vinstri kaþólikkar (MDP) — lýð-
ræðissinnar (PPD) — og
konungssinnar (CM).
Þessir flokkar standa ýmist til
vinstri eða I miðju stjórnmál-
anna. Stefnan er þó ólik. Helzt
greinir marxista og andstæðinga
þeirra á um lausn þjóðfélags-
vandamálanna, sem vissulega
RAFIÐJAN VESTURGÖTU 11 SÍM119294
RAFTORG V/AIISTURVÖLL SÉMI 26660