Morgunblaðið - 07.11.2007, Blaðsíða 20

heilsa
20 MIÐVIKUDAGUR 7. NÓVEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
F
yrir þá karlmenn, sem
greinast með blöðru-
hálskirtilskrabbamein
á frumstigi, má segja
að meðhöndlun krabba-
meinsins með svokallaðri innri
geislameðferð sé bylting í meðferð-
arúrræðum. Þó ekki séu nema rúm
fimmtán ár síðan farið var að beita
meðferðinni af einhverri alvöru hef-
ur verið sýnt fram á að árangur í
læknisfræðilegu tilliti er sá sami
með innri geislameðferð, hefðbund-
inni ytri geislameðferð og skurð-
aðgerð þegar um er að ræða sjúk-
linga með krabbamein á frumstigi,“
segir Margrét Einarsdóttir, krabba-
meinslæknir við Háskólasjúkrahúsið
í Lundi í Svíþjóð.
Margrét er ein þriggja lækna við
sjúkrahúsið í Lundi sem gerir að-
gerðirnar, sem nú eru orðnar tals-
vert vinsælar sem fyrsti kostur karl-
manna með sjúkdóminn á frumstigi.
Meðferðin felst í því að geislavirk-
um kornum í títanhulstri, sem eru
4,5 mm að lengd og 0,8 mm í þver-
mál, er skotið inn í blöðruhálskirtil-
inn með nálum. Langmesta virkni
geislakornanna er fyrstu tvo mánuð-
ina eftir aðgerð þar sem helmingun-
artími joðsins eru sextíu dagar. Það
þýðir að sjúklingurinn fær helming
geislaskammtsins fyrstu tvo mánuð-
ina, en í allt er áætlað að það taki
geislakornin átta til níu mánuði að
vinna á meininu. Þegar hlutverki
þeirra lýkur í kirtlinum verða þau
þar áfram til staðar þar sem ekki er
unnt að taka þau út á ný.
Tæknin orðin miklu betri
Upphaf meðferðarinnar má rekja
aftur til ársins 1980 þegar sérfræð-
ingar við Herlev-sjúkrahúsið í
Kaupmannahöfn hófu að stinga nál-
um með geislavirkum kornum í karl-
menn með blöðruhálskirtilskrabba-
mein með fremur ófullkominni
tækni miðað við það sem nú gerist.
Meðferðin lognaðist þar brátt út
af, en sérfræðingateymi frá Seattle í
Bandaríkjunum tók þráðinn upp og
þróaði meðferðina áfram eftir heim-
sókn til Danaveldis. Um eða upp úr
1990 var svo farið að nota innri
geislameðferð að einhverju ráði til
að meðhöndla sjúklinga. Nú er þessi
meðferð orðin útbreidd víða um
heim og m.a. mikið notuð í Banda-
ríkjunum, Bretlandi, Þýskalandi,
Belgíu og á Spáni. Svíar hófu að
beita meðferðinni á Rydhov-sjúkra-
húsinu í Jönköping árið 1999.
Söder-sjúkrahúsið í Stokkhólmi og
Háskólasjúkrahúsið í Lundi voru
svo samstiga í að bjóða upp á með-
ferðina árið 2004.
„Síðan höfum við hér í Lundi gert
180 aðgerðir að þessu tagi, þar af hef
ég sjálf framkvæmt rúmlega átta-
tíu,“ segir Margrét.
Ekki er boðið upp á þetta með-
ferðarúrræði á Íslandi enn sem kom-
ið er, en hingað til hefur Margrét
meðhöndlað fjóra Íslendinga á Há-
skólasjúkrahúsinu í Lundi með góð-
um árangri. „Ég hef hinsvegar viðr-
að þá hugmynd við íslenska kollega
að ég gæti sinnt þessum aðgerðum
heima á Íslandi með jöfnu millibili,
ef áhugi er á því. Nauðsynlegur
tækjabúnaður er fremur lítill, en ég
myndi hinsvegar þurfa á aðstoðar-
fólki að halda sem kann og veit hvað
það á að gera því þetta er mikil
handavinna. Auk mín þarf að koma
að málum svæfingalæknir, hjúkrun-
arfræðingur, aðstoðarmanneskja og
eðlisfræðingur, sem reiknar út hæfi-
legan geislaskammt í hverju tilviki
fyrir sig.“
Fylgikvillarnir nánast engir
Meðferðin er bæði einföld og
þægileg fyrir sjúklinginn í saman-
burði við aðra meðferðarkosti, sem
þessum sjúklingahópi býðst og fel-
ast annars vegar í ytri geislameðferð
og hinsvegar í brottnámi blöðruháls-
kirtilsins með skurðaðgerð. Báðar
þessar aðferðir geta haft í för með
sér tímabundna eða viðvarandi fylgi-
kvilla á borð við þvagleka, niðurgang
og getuleysi auk þess sem meðferðir
þessar kalla á nokkurra vikna veik-
indafrí, aðallega þó skurðaðgerðin.
Kjósi menn innri geislameðferð
þurfa þeir ekki að vera frá vinnu
nema þá tvo daga sem þeir eru inni-
liggjandi á spítala. Aukaverkanir
eru hverfandi í kjölfar meðferðar ef
frá eru talin tíðari þvaglát fyrstu tvo
til fjóra mánuðina og mun minni
hætta er á að kyngetan skerðist við
þessa meðferð en aðrar, að sögn
Margrétar.
„Innri geislameðferð gagnast
karlmönnum með krabbamein í
blöðruhálskirtli á frumstigi. Svokall-
að PSA-gildi má ekki vera umfram
tíu og svokallað Gleason-gildi, sem
segir til um hversu illkynja krabba-
meinið er, þarf að vera sex eða
minna. Blöðruhálskirtillinn má ekki
vera orðinn of stór til að hægt sé að
beita meðferðinni því þá hverfur
hann á bak við grindarbeinið og að
sama skapi má sjálft æxlið ekki vera
orðið of útbreitt í kirtlinum. Krabba-
meini í blöðruhálskirtli er skipt upp í
mismunandi stig eftir því hversu
stórt og útbreitt það er og á fagmáli
gagnast meðferð þessi aðeins mönn-
um, sem eru með blöðruhálskirtils-
krabbamein á stigi 1 og 2a,“ segir
Margrét.
Ferlið er mikil
nákvæmnisvinna
Þegar Margrét er beðin um að
lýsa meðferðinni segir hún að sjúk-
lingurinn leggist inn á sjúkrahúsið
snemma morguns, sé síðan fluttur á
skurðstofu þar sem hann fái svæf-
ingu, þvaglegg og slöngu niður í háls
sem hjálpi til við öndun til að minnka
líkur á öndunarhreyfingum þar sem
meðferðin krefjist mikillar ná-
kvæmni.
„Í þvaglegginn er sett hlaupkennt
efni, sem hjálpar til við að greina
þvagrásina, sem liggur beint í gegn-
um blöðruhálskirtilinn, en í hana
viljum við forðast að stinga. Óm-
skoðunartæki er komið fyrir í enda-
þarmi sem tekur myndir af kirtlin-
um með 5 mm millibili. Myndir
þessar eru síðan fluttar yfir í tölvu,
sem teiknar upp blöðruhálskirtilinn,
þvagrásina, endaþarminn og grind-
arbeinið. Eðlisfræðingur tekur þá
við og reiknar út hæfilegan geisla-
skammt, fjölda geislakorna, fjölda
nála og æskilega staðsetningu þeirra
í kirtlinum. Eitt til fjögur geislakorn
eru í hverri nál sem skotið er inn í
kirtilinn með hjálp ómskoðunar og
gegnumlýsingar.
Sjúklingurinn er inniliggjandi
nóttina eftir aðgerð og útskrifast
venjulega á hádegi daginn eftir,
gangi allt að óskum. Eftirmeðferðin
felst svo í blóðprufum á þriggja
mánaða fresti til að sjá hvort PSA-
gildið sígur niður á við, eins og stefnt
er að, en við viljum sjá það fara niður
fyrir einn innan árs. Rétt er þó að
geta þess að PSA-gildið getur hækk-
að vegna annarra orsaka en krabba-
meinsmyndunar, m.a. vegna erting-
ar eða stækkunar kirtilsins, sem
gerist með hækkandi aldri, og því er
hækkun PSA-gildisins ekki endilega
ávísun á krabbamein. Sýnataka úr
kirtlinum er því óhjákvæmileg verði
vart við hækkun PSA-gildis til að
ganga úr skugga um hvort krabba-
mein sé þar á ferðinni eða ekki.“
Meinið hefur ekki birst á ný
„Okkar sjúklingar, sem fengið
hafa innri geislameðferð, hafa verið
mjög ánægðir og hafa getað lifað
eðlilegu lífi að henni lokinni. Við höf-
um ekki enn staðið frammi fyrir því
til hvaða ráða skuli grípa taki
krabbameinið sig upp á ný. Ég
myndi halda að skurðaðgerð yrði
erfið vegna örvefs, sem myndast í
kjölfar allra geislameðferða, sem
hefði það í för með sér að erfitt yrði
að greina kirtilinn.
Ég myndi öllu fremur halda að
gripið yrði til hormónameðferðar ef
sú yrði reyndin að meinið tæki sig
upp á ný. Auk þess er verið að gera
tilraunir með frystingu blöðruháls-
kirtilsins í Malmö og hér í Lundi höf-
um við í hálft annað ár verið að gera
tilraunir með að eyða krabbameins-
frumum í blöðruhálskirtli með laser-
tækninni. Þó laserlækningar gegn
krabbameini séu enn á rannsóknar-
stigi, má fastlega gera ráð fyrir því
að laserljósið verði í vaxandi mæli
notað sem lækning gegn krabba-
meini í framtíðinni,“ segir Margrét,
sem unir hag sínum vel í Lundi þar
sem hún hefur verið búsett síðan
1984 ásamt eiginmanninum Boga
Ásgeirssyni, sem starfar sem svæf-
ingalæknir á heilaskurðdeild sama
sjúkrahúss og tveimur börnum
þeirra, sem nú eru uppkomin.
Áskorun í erfiðum verkefnum
Margrét fór þó ekki alveg þráð-
beina leið í átt að krabbameinslækn-
ingum heldur öllu fremur miklar
krókaleiðir enda segist hún aldrei
hafa svo sem ákveðið það í reynd
hvað hún vildi verða þegar hún yrði
stór.
Hún ólst upp á Skólavörðustígn-
um í Reykjavík til tíu ára aldurs og
flutti þá inn í Sólheima og gekk í
Vogaskóla. Fór síðan í Kvennaskól-
ann og tók landspróf, síðan í gamla
Kennaraskólann til að taka þar
kennarapróf og síðar stúdentspróf.
„Eftir að hafa kennt í eitt ár í
Grundarfirði gerði ég mér grein fyr-
ir því að ég vildi ekki verða kennari
alla ævi svo ég settist í læknadeild
HÍ eftir að pabbi minn kom með þá
ágætu hugmynd hvort læknisfræðin
gæti ekki verið verðugt viðfangsefni.
Það hafði aldrei hvarflað að sjálfri
mér, en þar sem mér finnst mikil
áskorun felast í erfiðum verkefnum
þótti mér þetta þjóðráð,“ segir Mar-
grét, sem lauk síðan sérnámi í fæð-
ingarhjálp og kvensjúkdómum áður
en hún gerðist svo krabbameins-
læknir. „Ég átti íslenska kunningja,
sem voru að vinna hér á krabba-
meinsdeildinni í Lundi og það má
segja að ég þau hafi smitað mig af
þessum áhuga. Ég byrjaði þar sjálf
árið 1989 og var mest að vinna með
konur með krabbamein í legi, leg-
hálsi og eggjastokkum fram til 2004
þegar ég sneri mér alfarið að körl-
unum mínum þegar ákveðið var að
bjóða þeim upp á innri geisla-
meðferð gegn blöðruhálskirtils-
krabbameini.“
join@mbl.is
Geislakornin í kirtilinn
Morgunblaðið/Kristinn
Krabbameinslæknirinn Margrét Einarsdóttir hefur verið búsett í Lundi í Svíþjóð undanfarin 23 ár þar sem hún
hefur verið frumkvöðull í svokölluðum innri geislameðferðum gegn blöðruhálskirtilskrabbameini.
Reuter
Meðferðin Aukaverkanir eru hverfandi í kjölfar innri geislameðferðar á
meðan viðvarandi þvagleki, hægðavandamál og getuleysi samfara þunglyndi
geta verið fylgikvillar annnarra úrræða s.s. ytri geisla og skurðaðgerð.
Árangur af innri geisla-
meðferð gegn blöðru-
hálskirtilskrabbameini
á frumstigi er talinn
vera sá sami og af ytri
geislameðferð og
skurðaðgerð. Margrét
Einarsdóttir, krabba-
meinslækir við Há-
skólasjúkrahúsið í
Lundi, sagði Jóhönnu
Ingvarsdóttur fylgi-
kvilla vera hverfandi og
menn almennt ánægða
með meðferðina.
Í HNOTSKURN
» Ekki er boðið upp á innrigeislameðferð á Íslandi við
blöðruhálskirtilskrabbameini,
en íslenski krabbmeinslækn-
irinn Margrét Einarsdóttir hef-
ur meðhöndlað fjóra íslenska
karlmenn á Háskólasjúkrahús-
inu í Lundi. Tryggingastofnun
kostar meðferðina.
» Árlega greinast um 185 ís-lenskir karlmenn með
krabbamein í blöðruhálskirtli
sem þýðir fjórföldun frá árinu
1956.
» Ástæður fyrir myndunkrabbameins í blöðruháls-
kirtli eru að mestu óþekktar.
Erfðaþátturinn virðist þó
skipta sköpum því talið er að
líkur á að einstaklingur fái ein-
kenni aukist um helming hafi
faðirinn haft sjúkdóminn.
» Blöðruhálskirtillinn liggurfyrir neðan þvagblöðruna
og umlykur þvagrásina og
blöðruhálsinn. Hann er á stærð
við valhnetu og hlutverk hans
er framleiðsla á sæðisvökva.