Tímarit lögfræðinga - 01.08.1980, Blaðsíða 43

landi. Hafa hópar dómara og fræðimanna í lögfræði frá hvoru landi um sig
heimsótt hitt landið og starfað þar um hríð með starfssystkinum sínum.
Síðdegis þennan sama dag, miðvikudaginn 10. október 1979, fórum við
fjórir saman í dómhús á austurhluta Manhattan til að vera við dómþing svo-
nefndrar smámáladeildar (Small Claim Division) þorgardóms New York-
borgar. Við komum tímanlega á staðinn, en dómþing skyldi sett kl. hálf sjö
og standa til 10 um kvöldið. Áður en byrjað var á réttarhöldunum, hittum
við að máli ýmsa starfsmenn dómstólsins, sem gáfu greið svör við spurn-
ingum okkar og veittu upplýsingar um dómþingið, sem í vændum var.
Þetta réttarfarsúrræði, smámáladómstóllinn, á sér nær 60 ára sögu í
Bandaríkjunum. Eru reglur mismunandi eftir ríkjum, en algengast er, að það
taki til mála út af fjárkröfum, sem fari ekki fram úr $ 500 til $ 1.000. Sums
staðar, svo sem í New York-ríki, er málshöfðunarréttur bundinn við einstakl-
inga, en félögum meinað þetta úrræði. Á hinn bóginn er auðvitað heimilt að
stefna félögum fyrir dóminn.
Þarna er vikið frá öllum ströngum formkröfum, því að áherslan er lögð á
skjóta og greiða málsmeðferð. Menn snúa sér til skrifstofu dómstólsins með
gögn varðandi þá kröfu, sem þeir hyggjast sækja, og er þá gefin út réttar-
stefna fyrir vægt gjald, svo og vitnastefnur, ef um það er að ræða. Aðilar,
einkum sóknaraðilar, eiga kost á fullkomnum leiðbeiningum starfsmanna
dómstólsins, til þess að gera þeim kleift að reka mál sín sjálfir, en dómþingin
eru ávallt á kvöldin 4 daga vikunnar. Aðilar mega að sjálfsögðu fela lögmanni
mál sitt.
Þetta kvöld voru 175 mál á dagskrá. í ítarlegri setningarræðu vék dómarinn
m. a. að því, að í flestum málanna væri til sanngjörn og réttlát lausn, sem
aðilar ættu að geta sætt sig við. Vandinn væri að finna hana. Því væri rétt,
að hver reyndi að hafa samband við sinn mótaðila og fara að leita að lausn-
inni. Fór að verða hreyfing á fólkinu í dómsalnum, er dómritarinn hóf að
lesa upp nöfn málsaðila. Aðaldómarinn fór strax að hlusta á málatilbúnað
og úrskurða, en I minni dómsal inn af var annar dómari til reiðu, ef til aðila-
og vitnayfirheyrslna skyldi koma. Hlustuðum við um hríð á yfirheyrslur í
máli, sem kona nokkur höfðaði gegn hljómleikahúsinu Carnegie Hall, en
hún hafði dottið þar í tröppum og slasast á fæti.
I herbergjum til hliðar við aðal dómsalinn fór fram samningsbundin gerð-
ardómsmeðferð mála. Fannst okkur þetta mjög athyglisvert atriði, en 85%
allra úrskurðaðra mála eru afgreidd á þennan hátt. Um 800 úr hópi hæfustu
lögmanna borgarinnar gefa kost á sér til gerðardómarastarfa án launa, og
eru venjulega 8—10 til taks á hverju dómþingi. Aðilar undirrita gerðardóms-
samning, eftir að lögmaðurinn hefur útskýrt og brýnt fyrir þeim mikilvægi
hans, en hann þýðir það í reynd, að þeir fela einum manni endanlegt úr-
skurðarvald í deilu sinni. Úrskurðum dómaranna má hins vegar áfrýja.
Við fylgdumst með gerðardómsmeðferð fram eftir kvöldi, og var það
mjög áhugavert. Aðilar fluttu mál sitt undantekningarlaust sjálfir, og í beinu
framhaldi af því úrskurðaði dómarinn í málinu. Var þetta bæði skemmti-
leg og fróðleg innsýn í mannlífið í stórborginni, en á göngum, í skotum
og hornum stungu menn saman nefjum, jöfnuðu sjálfir ágreining sinn eða
sömdu um að setja hann í gerð.
Daginn eftir var farið í dómhús og verið við réttarhöld. Þar næsta dag,
105