SunnudagsMogginn - 20.11.2011, Blaðsíða 16

16 20. nóvember 2011
Hann sá ljósin í bænum fjar-lægjast í takt við vélarsláttskipsins, vissi að sjórinn varískaldur en líka að hann sjálf-
ur var vel syndur og stæltur eftir sundtök í
köldum ám og vötnum á heimaslóðum.
Hann skimaði í kringum sig í kvöldhúm-
inu, enginn félaga hans var á ferli um
skipsdekkið og í flýti klifraði hinn ungi
brúnhærði Vladimir yfir skipsbyrðinginn
og lét sig falla í ískaldan sjóinn. Hann saup
hveljur eitt augnablik en tók síðan einbeitt
og kröftug sundtök í átt að bryggjunni og
ljósunum í Reykjavík.
Með þessari skyndiákvörðun Vladimirs
Knopf-Mileris, 23 ára gamals háseta á
þýska flutningaskipinu S/S Hamm í byrj-
un október 1939 hófst mikil örlagasaga.
Stríðið var skollið á og Vladimir vissi ekki í
hvorn fótinn hann átti að stíga. Hver yrðu
örlög hans í stríðsólgandi Evrópu? Með
hverjum myndi hann berjast, með Þjóð-
verjum, móðurætt sinni, eða með löndum
föðurfólksins, Rússum. Sjálfur heyrði
hann til landi sem skömmu síðar átti eftir
að glata sjálfstæði sínu, Litháen.
Eftir klukkustund í sjónum náði Vla-
dimir landi í Reykjavík, kaldur og hrak-
inn. Hann þekkti þessa litlu borg lítillega
enda hafði S/S Hamm fengið fyrirmæli um
að halda þar kyrru fyrir um stund eftir að
styrjöldin braust út 1. september. Skipið
var nú mánuði seinna að sigla burt í óleyfi í
skjóli nætur. Landi hans, Teodoras Bieli-
ackinas, skaut skjólshúsi yfir Vladimir og
undir eins varð ungi eldhuginn úr austri
virkur þátttakandi í hinu fábrotna sam-
félagi sem hér hafði myndast.
Lét mig ekki í friði
Mánuði síðar hóf hann að gera
hosur sínar grænar fyrir
saklausri og auðtrúa
Reykjavíkurmey, Fjólu
Steinsdóttur, sem fæddist í torfbæ að
Spena í Miðfirði vorið 1923. Þau kynntust
á Hótel Borg og „hann lét mig ekki í friði
eftir að ég dansaði við hann,“ upplýsir
Fjóla, þar sem við sitjum yfir kaffi og
bakkelsi á heimili hennar í Reykjavík, 72
árum síðar. Vladimir lést, saddur lífdaga,
árið 1999 en Fjóla er enn í fullu fjöri, 88 ára
gömul. Heyrnin er farin að bila en að öðru
leyti er þessi siglda kona í prýðilegu formi.
„Hvað segirðu, 88 ára? Ég sem hélt að fara
ætti að ferma þig,“ segir Ragnar Axelsson
ljósmyndari, af sinni alkunnu kerskni,
meðan hann smellir mynd af Fjólu og son-
arsyni hennar, Georg Davíð Mileris, sem
skráð hefur sögu ömmu sinnar, Skip mitt
braut við Afríkuströnd. Fjóla hlær dátt að
hinum ærslafulla ljósmyndara. Ekki í
fyrsta sinn sem karlmaður slær henni
gullhamra – og örugglega ekki síðasta.
„Hann var öðruvísi en íslensku strák-
arnir, spilaði á píanó og gítar og kyssti
dömurnar á handarbakið,“ segir Fjóla,
þegar hún er spurð hvað hún hafi séð við
þennan hvatvísa Litháa. „Svo gat hann
verið pínulítið rómantískur líka.“
Hún hlær sínum dillandi hlátri við að
rifja upp fornar stundir.
Vladimir var staðráðinn í að vinna ástir
Fjólu. En kannski ekki á besta máta „Eina
nóttina kom hann blindfullur heim til mín
og vakti alla …“
Hún þagnar. Horfir síðan rannsakandi á
blaðamann. „Ekki ertu að skrifa þetta nið-
ur?“
Blaðamaður þurrkar blekið út með aug-
unum – í ofboði.
„Láttu ekki svona,
amma,“ flýtir Georg sér
þá að segja. „Það er allt í
lagi að segja frá þessu.
Íslendingar hafa nú
heyrt annað eins.“
Allir hlæja.
Á fleka í hafinu
Vladimir var fljótur að
aðlagast íslensku sam-
félagi, kappsamur sem
hann var. Tók alla þá
vinnu sem bauðst,
varð meira að segja kokkur á síldarvertíð á
Siglufirði, þó að ekkert kynni hann að
elda. Sá tækifæri í að selja hermönnum
bæði hamborgara og framleiða eigin
minjagripi. Þau Fjóla hófu búskap og Vla-
dimir fór í Stýrimannaskólann. Sumarið
1941 réð hann sig í sumarvinnu sem háseti
á kaupskipinu Heklu og sigldi sem leið lá
til Ameríku. Þangað komst Hekla aldrei
því þýskur kafbátur skaut hana niður suð-
ur af Grænlandi 29. júní. Þrettán skipverj-
ar létust nær samstundis en sjö komust á
fleka, þeirra á meðal Vladimir sem komst
lífs af á ótrúlegan hátt þegar tund-
urskeytið hæfði skipið.
Í tíu daga hírðust skipverjar á flekanum,
með afar takmarkaðar vatnsbirgðir, þar til
kanadíska korvettan Candytuft bjargaði
þeim um borð. Varla mátti tæpara standa.
Svo kalinn var Vladimir á fótum að um
tíma var útlit fyrir að taka þyrfti þá af
honum. Eftir tvo mánuði á spítala reis
hann hins vegar upp – jafngóður. Einn
sjömenninganna, sem komst á flekann,
var ekki eins heppinn, hann lést rétt eftir
að þeim var bjargað.
Miklir fagnaðarfundir urðu með þeim
Fjólu í Reykjavík en í nokkrar vikur var
Vladimir talinn af. Eftir honum beið líka
frumburðurinn, Oleg Ninni. Ári síðar
gengu Fjóla og Vladimir í heilagt hjóna-
band.
Fyrir tryggingabætur, sem Vladimir
fékk eftir slysið, gátu þau Fjóla stækkað
við sig og keyptu sér sumarhús í Blesugróf.
Þar stækkaði hann húsið, stofnaði kjúk-
lingabú, útbjó veitingaaðstöðu fyrir hesta-
menn og opnaði litla matvörubúð. Hann
lagði jafnvel rennandi heitt vatn inn í hús-
ið frá heitri lind rétt hjá. Ekki veitti af,
annar sonur leit fyrst dagsins ljós 1943. Var
hann skírður Alexander í höfuðið á afa
sínum, lækni við hirð Rússlandskeisara,
sem meðal annars hafði komið að krufn-
ingu munksins alræmda, Gregorýs Ras-
pútíns.
Stefnan tekin á Ástralíu
Lífið í Reykjavík var enginn dans á rósum
en ungu fjölskyldunni leið samt vel, all-
tént hélt Fjóla það. „Skyndilega fór Vla-
dimir að ókyrrast,“ rifjar hún upp. „Hann
var orðinn eitthvað leiður og vildi endilega
komast til Ástralíu þó svo að ég vildi búa
áfram á Íslandi, þar sem okkur vegnaði
ágætlega miðað við marga, en Ísland var
orðið alltof lítið fyrir hann. Allt frá því við
kynntumst hafði Ástralía verið fyrirheitna
landið. Hann hélt því til Bretlands og sendi
eftir mér og drengjunum nokkrum mán-
uðum síðar.“ Hún hélt utan með börnin
tvö í breskri herflugvél, sitjandi á hörðum
bekk í köldu flutningarými vélarinnar.
Það voru gríðarleg viðbrigði fyrir ís-
lensku bóndadótturina að koma til Lund-
úna skömmu eftir stríðslok. Fyrir það
fyrsta talaði hún mjög litla ensku og í ann-
an stað var allt á tjá og tundri í borginni
eftir loftárásir Þjóðverja. „Ég grét bara
þegar ég kom út. Saknaði svo Íslands og
fólksins míns,“ segir Fjóla. „En hvað átti
ég að gera? Karlmenn réðu ferðinni á
þessum tíma og Vladimir vildi fara. Ég var
ekki spurð.“
Fjóla plumaði sig þó ágætlega í heims-
borginni og eignaðist vinkonur. Spurð um
tjáskiptin brosir hún og segir: „Blessaður
vertu, ræki mig í vörðurnar bætti ég bara
Fjólan sem skolaði upp á
Hún yfirgaf heimahagana í stríðslok liðlega tví-
tug með landlausum eiginmanni sínum, Vladim-
ir Knopf-Mileris, og tveimur ungum sonum
þeirra. Lokaáfanginn á ferðalaginu átti að vera
Ástralía en þangað komst fjölskyldan aldrei því
skip hennar braut við strönd Síerra Leóne. Þar
bjó Fjóla Steinsdóttir Mileris í 45 ár en er snúin
heim aftur. Saga hennar er nú komin út á bók,
skráð af sonarsyni hennar, Georg Davíð Mileris.
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is
Fjóla Steinsdóttir Mileris ásamt
sonarsyni sínum, Georg Davíð Mi-
leris, sem skráð hefur sögu hennar.
Fjóla hélt allskonar
gæludýr í Síerra
Leóne, meðal annars
þennan ágæta apa.