SunnudagsMogginn - 20.11.2011, Blaðsíða 18

18 20. nóvember 2011
issjúkdómarnir sneiddu hjá þeim en þó
veiktist Fjóla illa af berklum snemma á
sjöunda áratugnum. Þurfti hún þá að
leggjast á sjúkrahús á Spáni til að ná
heilsu.
„Kafteinninn“, eins og Vladimir var
iðulega kallaður í Síerra Leóne, fór sínar
eigin leiðir og árið 1965 fór hann, án þess
að spyrja nokkurn mann, til Spánar, þar
sem hann festi kaup á „draumahúsi“ fjöl-
skyldunnar í bænum La Línea. Fjóla fékk
fyrirmæli um að koma þangað. Það gerði
hún en festi ekki rætur. „Ég kunni ekki við
mig í La Línea,“ segir hún. „Ég skildi ekki
bofs í spænsku og eftir nokkra mánuði
ákvað ég að snúa aftur til Afríku. Ætið
dreymdi mig þó um að komast heim til Ís-
lands aftur.“
Á þessum tíma var Vladimir orðinn um-
svifamikill athafnamaður og næstu árin
var hann með annan fótinn á Spáni, hinn í
Síerra Leóne. Þrír eldri synirnir fetuðu í
fótspor föður síns og gerðust veit-
ingamenn í Freetown, hver í samkeppni
við annan. Alltaf var þó hlýtt á milli þeirra.
skipinu. Í ágúst 1947 var seglskútan
Deerhound loksins ferðbúin. Áhöfnin
samanstóð af um tuttugu körlum, þrem-
ur konum og fáeinum börnum. Siglt var
niður með ströndum Frakklands gegnum
hvítfyssandi öldur Atlantshafsins. Velt-
ingur var mikill og ástandið um borð ansi
skrautlegt, að sögn Fjólu. Fljótlega bilaði
skipsskrúfan og leki kom að skipinu og
þurftu menn þá að skipta liði á vöktum til
að fylgjast með honum. Um tíma óttaðist
Fjóla að skipið myndi sökkva.
Í Lissabon gafst tóm til að laga skipið
áður en haldið var áfram suður á bóginn.
Menn komust fyrir lekann en skrúfuna
var ekki hægt að laga. Sigla þurfti ein-
göngu fyrir seglum og treysta á vindork-
una.
Lengra varð ekki siglt
Ferðin sóttist hægt, kvarnast hafði úr
áhöfninni, menn einfaldlega gefist upp af
ótta við að skútan myndi sökkva. Báðir
meðeigendurnir og konur þeirra urðu
eftir í Portúgal, kona eins þeirra varð svo
sjóveik og hrædd um að skipið myndi
sökkva. Fjóla varð því eina konan eftir á
seglskútunni. Vladimir varð ekki haggað.
Eftir stopp á Kanaríeyjum og í Gambíu
komst Deerhound loks við illan leik til
Freetown, sem þá var höfuðborg bresku
nýlendunnar Síerra Leóne á vesturströnd
Afríku. Þar dó skútan formlega drottni
sínum. Lengra varð ekki siglt, fjárráðin
þrotin og engin önnur úrræði en að setj-
ast að í þessu framandi landi.
„Freetown er ógurlega fallegur stað-
ur,“ segir Fjóla og lætur hugann reika.
„Mér datt þó aldrei í hug að við myndum
enda þarna. Hvað þá að þetta yrði mitt
heimili í 45 ár!“
Gríðarlegur hiti og raki er á þessum
slóðum og þær gjarnan nefndar „gröf
hvíta mannsins“, vegna þess hversu
margir deyja úr malaríu. Af þessum sök-
um staldra fáir Evrópumenn þar við
lengur en nauðsyn krefur. Fjóla vandist
þó loftslaginu fljótt.
Fyrst um sinn bjó fjölskyldan í strand-
aða skipinu en eftir að Vladimir gerðist
hákarlaveiðimaður eignaðist hún heimili
á föstum grunni. Svo vel kunni hann við
Síerra Leóne að hann ákvað að það yrði
þeirra framtíðarheimili.
Fljótlega fóru hjónin út í veit-
ingarekstur í Freetown. „Það var svolítið
skondinn aðdragandi að því,“ upplýsir
Fjóla. „Vladimir hitti þyrstan Þjóðverja á
ströndinni sem spurði hvers vegna í
ósköpunum hann opnaði ekki veit-
ingastað. Hvers vegna ekki?“
Hún hlær.
Fyrsta klúbbinn opnaði Vladimir 1950
og hlaut hann nafnið Cape Club. Var það
fyrsti barinn í landinu þar sem allir íbúar,
óháð litarhætti og þjóðerni, gátu fengið
sér saman í glas. „Englendingarnir á
staðnum voru ekki par hrifnir af þessu og
létu ekki sjá sig,“ segir Fjóla, „en Írunum
og Skotunum var alveg saman. Örugglega
fegnir að vera lausir við Englendingana!“
Þarna var fjórði sonurinn kominn til
sögunnar, Andre Henry David.
Fjólu féll strax vel við innfædda. „Þetta
er indælisfólk. Duglegt og lífsglatt. Það
var alltaf í góðu skapi, þrátt fyrir örbirgð
og basl,“ segir hún. „Það er einkennandi
fyrir fólk sem þarf að leggja mikið á sig til
þess eins að draga fram lífið. Það er eng-
inn tími fyrir þunglyndi þegar menn
þurfa að stöðugt að hugsa fyrir næstu
máltíð fyrir sig og fjölskylduna.“
Eflaust mikið til í því.
Fjóla hafði lengi þjónustufólk úr röðum
innfæddra og þótti sjálfsagt að bjóða því
að borða með fjölskyldunni. „Ég man að
þeim þótti þetta óþægilegt enda ekki til
siðs að hvítir og svartir borðuðu saman,“
segir hún.
Árin liðu við veitingahúsarekstur í
Síerra Leóne. Hjónin unnu baki brotnu
og drengirnir uxu úr grasi. Hitabelt-
Einu samskipti Fjólu við gamla landið
voru stöku sendibréf. Til Íslands kom hún
ekki aftur fyrr en 22 árum eftir að hún
flaug til Lundúna. Árið var 1967 og
Reykjavík nær óþekkjanleg. Miklir fagn-
aðarfundir urðu með Fjólu og fjölskyld-
unni. Systkini hennar voru alls tólf tals-
ins, öll látin nú. Föður sinn, Stein
Ásmundsson, hitti hún í hinsta sinn í
þessari heimsókn en hann lést í hárri elli
ári síðar. Móður sína, Valgerði Jón-
asdóttur, missti Fjóla aðeins fimm ára.
Eftir þetta urðu samskiptin reglulegri,
meðal annars heimsóttu nokkur systkina
Fjólu hana til Síerra Leóne. Og hún kom
oftar heim.
Árið 1993 kom svo að því að hún flutti
til Íslands – alkomin. Vladimir hafði þá
misst heilsuna og Fjóla kveðst hreinlega
hafa tekið af honum ráðin. „Hann var bú-
inn að vera svo stjórnsamur alla tíð að
það var mátulegt á hann að þurfa að flytja
með mér til Íslands og eyða þar ævi-
kvöldinu,“ segir hún hlæjandi. Það flýtti
fyrir ákvörðuninni að brotist hafði út
borgarastyrjöld í Síerra Leóne og landið
alls ekki öruggt lengur.
„Það gekk bara vel að aðlagast landi og
þjóð aftur eftir þennan langa tíma,“ segir
Fjóla, „enda átti ég góða að, systur mínar,
Áslaugu og Herdísi, barnabörnin mín,
Georg Davíð og Önu Maríu og fleiri. Þetta
var eins og að byrja upp á nýtt en við
skildum allar okkar eigur eftir úti. Stóri
munurinn var hins vegar sá að nú sá ég
um alla hluti. Kafteinninn hafði ekki
lengur heilsu til þess enda þótt hugurinn
væri síkvikur.“
Ógeðslega flott!
Hún segir ómögulegt að bera Ísland 1945
saman við Ísland 1993, hvað þá 2011. „Ég
yfirgaf einfalt fátækt samfélag en flutti
heim í samfélag allsnægta. Það voru ekki
einu sinni tré hérna þegar ég fór.
Málfarið hefur líka breyst svolítið, eins
og gengur. Ég man hvað ég varð hissa
þegar ég heyrði manneskju fyrst segja:
„Þetta er ógeðslega flott!“ Svona hefðum
við ekki tekið til orða í gamla daga. Það
var ekki móðins. Ég tala nú ekki um lýs-
ingarorð eins og „geðveikt“. Nú til dags
er allt „geðveikt“.“
Hún skellihlær, enn áhugasöm um lífið
og tilveruna. Og með hugann við afkom-
endur sína, þó þeir séu ekki margir og
flestir búsettir erlendis.
Fjóla lifir eins og blómi í eggi í litlu
íbúðinni sinni í Gerðunum og hugsar um
sig sjálf að verða níræð. Sátt við Guð og
menn. Þar vill hún vera meðan báðir fæt-
ur eru jafnlangir og bera hana. „Veðrið er
pínulítið leiðinlegt stundum en annars er
dásamlegt að vera aftur heima. Ég er
óendanlega þakklát fyrir að hafa fengið
tækifæri til að eyða ævikvöldinu mínu á
Íslandi. Hér vil ég deyja!“
Gamli Cape Club-staðurinn í Freetown. Íslensk Fjóla á veröndinni.
Fjölskyldan um borð í skútunni Deerhound. Hún reyndist mikið örlagafley.
Enda þótt Fjóla Steinsdóttir Mi-
leris sé um margt gæfumann-
eskja hefur hún ekki farið var-
hluta af áföllum. Hún missti
móður sína aðeins fimm ára og
fann mikið fyrir móðurmissinum.
Hún hefur þegar jarðað þrjá af
fjórum sonum sínum. Mikið er á
suma lagt í þessu lífi!
Fyrst missti hún yngsta son
sinn, Andre, aðeins 24 ára gaml-
an. Það var í Síerra Leóne árið
1973. Það voru þrumur og eld-
ingar og loftnet á þaki íbúðar-
innar fyrir ofan veitingahúsið
Cape Club losnaði. Vladimir var
að heiman og Andre vildi ólmur
fara upp á þakið enda þótt móð-
ur hans fyndist það óráð, þar
sem rafmagnssnúrurnar voru á
staurum en ekki í jörð. Unga of-
urhuganum skrikaði fótur í
snarpri vindhviðu, missti takið á
loftnetinu og móðir hans og
bræður horfðu á hann falla tvær
hæðir ofan á neistandi rafmagns-
snúruna og deyja þar. Þvílíkt
ógnaráfall.
Árið 2001 reið annað áfall yfir.
Fjóla var þá flutt til Íslands og
orðin ekkja þegar síminn hringdi
um miðja nótt og henni tilkynnt
að næstelsti sonurinn, Alex,
væri einnig fallinn fyrir ofurafli
rafmagnsins í Freetown. Alex
hafði farið út í skúr, þar sem raf-
mótorinn var að finna, til að
reyna að koma rafmagni á hús
sitt í ausandi rigningu en fengið
raflost og látist samstundis.
Hann var 58 ára.
Sex árum síðar var síðan kom-
ið að elsta syninum, Oleg, að
safnast til feðra sinna. Hann
hafði um tíma átt við vanheilsu
að stríða og fékk hjartaslag, 66
ára að aldri. „Ég var lengi búin
að suða í Oleg að koma til Ís-
lands, þar sem læknisþjónusta
er mun betri hér en í Síerra
Leóne og hann var alvarlega far-
inn að íhuga það þegar hann dó,“
segir Fjóla.
Eins og íslenska björkin
Hún hafði farið utan til að fylgja
Alex til grafar en nú gat hún ekki
meira, sneri sér til veggjar og
fylgdi sál sonarins eftir með tár-
um og mildum móðurorðum, svo
sem segir í bókinni.
Langar urðu andvökunætur
hennar þann vetur og langar
samræðurnar við skaparann.
Fátt um svör. Sáttin kom þó að
lokum.
Sé þetta ekki nóg, greindist eini
eftirlifandi sonurinn, George, með
krabbamein fyrir fáeinum miss-
erum en hefur nú náð fullri heilsu á
ný. Hann býr í Danmörku með
danskri eiginkonu sinni og móðirin
saknar hans mjög.
Fjóla starir inn í tómið þegar
þessi grimmu örlög berast í tal.
„Þetta er allt saman alveg hræði-
lega sorglegt. Engin móðir á að
þurfa að jarða syni sína. Í hvert
skipti spurði ég líka Guð minn:
Hvers vegna tókstu mig ekki frek-
ar?“
Hún þagnar.
Georg tekur upp þráðinn. „Þrátt
fyrir þessi miklu áföll er amma
ekki bitur. Hún segir það til einskis
að æðrast yfir fortíðinni, bara horfa
með gleði fram á veginn og njóta
lífsins, það sé ævintýri. Enginn má
sköpum renna. Hún amma mín er
eins og íslenska björkin, hún bogn-
ar en brotnar ekki!“
Hefur misst þrjá syni af fjórum
Fjóla ásamt yngsta syni sínum
Andre, skömmu áður en hann
lést af slysförum í Freetown.